Oddanie krwi w dniu wolnym udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w wolną sobotę – czy przysługuje kolejne wolne

Skoro termin odbioru dnia wolnego został już przez pracodawcę i pracownika ustalony, to jakakolwiek sytuacja, która usprawiedliwiałaby nieobecność w pracy, występująca w tym dniu, nie skutkuje obowiązkiem wyznaczenia innego dnia wolnego. Podobnie byłoby, gdyby pracownik oddał krew np. w wolną w rozkładzie czasu pracy sobotę – nie otrzymałby w zamian innego dnia wolnego.

Praca świadczona, na podstawie szczególnych potrzeb pracodawcy, w dniu wolnym od pracy wynikającym z zasady przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy (w opisanej sytuacji taki stały dzień to sobota) jest rekompensowana dniem wolnym od pracy w terminie uzgodnionym z pracownikiem (art. 151³ Kp). Rozliczenie takiej pracy odbywa się według następujących zasad:

• udzielany jest dzień wolny, a nie liczba godzin równa tej przepracowanej w sobotę,
• dzień wolny powinien być udzielony do końca okresu rozliczeniowego czasu pracy – nie można go przenieść na kolejny okres rozliczeniowy (w przypadku nieudzielenia dnia wolnego sobotnia praca doprowadzi do powstania średniotygodniowych nadgodzin),
• dzień wolny jest udzielany w terminie uzgodnionym z pracownikiem, co oznacza, że pracodawca nie może wyznaczyć go jednostronnie.

Jak podkreśla SA w Rzeszowie w wyroku z 10.07.2013 r. (III APa 7/13), w przypadku wykonywania pracy w dniu wolnym od pracy, wynikającym z zasady przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy, ustawodawca wymaga, aby pracodawca udzielił pracownikowi w zamian innego dnia wolnego w ramach okresu rozliczeniowego, w którym praca w dniu wolnym nastąpiła. Przesłanką stosowania art. 151³ Kp nie jest przekroczenie przeciętnej 40-godzinnej normy tygodniowej, co oznacza, że pracodawca ma obowiązek udzielenia pracownikowi dnia wolnego, nawet jeśli nie doszło do przekroczenia obowiązującego pracownika wymiaru czasu pracy w okresie rozliczeniowym.

Świadczenia dla pracowników będących krwiodawcami określają art. 9 i art. 9a ustawy z 22.08.1997 r. o publicznej służbie krwi (tekst jedn. DzU z 2021 r. poz. 1749) oraz nieznacznie doprecyzowuje § 12 rozporządzenia MPiPS z 15.05.1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (tekst jedn. DzU z 2014 r. poz. 1632). Najbardziej istotnym uprawnieniem jest zwolnienie od pracy w dniu, w którym honorowy dawca oddaje krew. Obecnie obowiązuje jednak również regulacja szczególna (art. 9a ustawy), w myśl której w przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii wymiar zwolnienia od pracy oraz zwolnienia od wykonywania czynności służbowych przysługuje w dniu, w którym dawca oddał krew lub jej składniki, a także w dniu następnym.

Warto zaznaczyć, że chociaż rozporządzenie wskazuje na zwolnienie „na czas niezbędny” i że ustawa wprost w art. 9 przyznaje honorowemu krwiodawcy prawo do zwolnienia od pracy w dniu, w którym oddaje on krew (bez wyraźnego uprawnienia do zwolnienia na cały dzień), powszechnie przyjmuje się, że zwolnienie obejmuje cały dzień, gdyż tak też standardowo oznaczana jest donacja w zaświadczeniu ze stacji krwiodawstwa (nie podaje się czasu spędzonego w stacji w związku z oddaniem krwi). Taki wniosek wypływa również z art. 9a ustawy, w którym przyznaje się zwolnienie od pracy także dnia następnego – zwolnienie w związku z donacją krwi lub jej składników obejmuje zatem cały dzień (w trakcie stanu epidemii i zagrożenia epidemicznego – 2 dni).

Uprawnienie to obejmuje zwolnienie od pracy. Nie zostało ukształtowane w sposób analogiczny jak święto przypadające w okresie rozliczeniowym, które obniża wymiar czasu pracy nawet wówczas, gdy przypada w dniu wolnym od pracy innym niż niedziela. Skutkuje obniżeniem wymiaru czasu pracy w okresie rozliczeniowym o tylko taką liczbę godzin, jaka przypada do przepracowania w dniu (dniach) zwolnienia. Jeżeli zatem pracownik oddał krew w dniu wolnym od pracy, ma to obecnie wpływ na uprawnienia pracownicze jedynie wtedy, gdy następny dzień jest dniem pracy – wówczas będzie to dzień wolny (nadal obowiązuje stan zagrożenia epidemicznego). Dotyczy to jednak dnia kalendarzowego bezpośrednio następującego po dniu oddania krwi lub jej składników, a nie najbliższego dnia wyznaczonego w rozkładzie czasu pracy jako dzień pracy (jeśli ktoś zatem odda krew w piątek, to poniedziałek nie będzie dla niego dniem wolnym).

Skoro termin odbioru dnia wolnego za sobotnią pracę został ustalony, to dzień ten stał się dla pracownika dniem wolnym – nastąpiła modyfikacja rozkładu czasu pracy. Nie ma on prawa do innego dnia wolnego w związku z oddaniem krwi. Przysługuje mu jednak zwolnienie od pracy w środę.