Możliwość kompensaty przy obowiązkowej podzielonej płatności VAT

Kompensata wzajemnych należności i zobowiązań może przybrać formę dwustronnej umowy lub jednostronnej czynności prawnej, o której mowa w art. 498–499 Kc. W tym drugim przypadku potrącenie może nastąpić wtedy, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami. Wówczas każda z nich może potrącić swoją wierzytelność od wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości niższej wierzytelności.

Potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie, przy czym ma ono moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. Choć przepisy tego nie nakazują, oświadczenie – dla celów dowodowych – powinno mieć formę pisemną. Warto wskazać w nim na datę potrącenia, numery i daty faktur, które podlegają potrąceniu oraz ich kwoty. Dokonanie jednostronnego potrącenia nie wymaga zgody drugiej strony. Istotne jest spełnienie warunków określonych w przepisach.

Kompensata wzajemnych należności i zobowiązań może przybrać również formę umowy dwustronnej, na podstawie której strony zgodnie określają datę kompensaty oraz jej kwotę. Umowna kompensata, w odróżnieniu od kompensaty jednostronnej, nie jest szczegółowo uregulowana przepisami prawa i opiera się na zasadzie swobody umów określonej w art. 353¹ Kc.

Na warunki dokonywania zapłaty z uwzględnieniem MPP wskazuje art. 108a ustawy o VAT. Od 1.11.2019 r. obowiązkiem zapłaty w tej formie objęte są płatności za nabyte towary lub usługi wymienione w zał. nr 15 do ustawy o VAT, udokumentowane fakturą, w której kwota należności ogółem przekracza 15 tys. zł lub równowartość tej kwoty. Jednak zgodnie z art. 108a ust. 1d ustawy o VAT MPP nie wyklucza kompensaty wzajemnych należności i zobowiązań (potrącenia), ponieważ – zgodnie z treścią przepisu – w przypadku dokonania potrącenia, o którym mowa w art. 498 Kc, nie stosuje się art. 108a ust. 1a i 1b ustawy o VAT, tj. przepisów o obowiązku dokonania zapłaty w ramach MPP, w takim zakresie, w jakim kwoty należności są potrącane.

Jeśli więc przedmiotem potrącenia jest np. zobowiązanie wobec dostawcy z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług wymienionych w zał. nr 15 do ustawy o VAT, to dokonanie kompensaty wzajemnych należności i zobowiązań nie narusza przepisów nakładających obowiązek uregulowania danej faktury przy zastosowaniu MPP.

Prawo do kompensaty wzajemnych należności i zobowiązań objętych obowiązkiem zapłaty w ramach MPP potwierdza także uzasadnienie do ustawy zmieniającej (druk sejmowy nr 3602), w którym czytamy, że przepisy o VAT nie będą zmuszały do dokonywania płatności przelewami, za towary lub usługi wymienione w zał. nr 15 do ustawy, jeżeli cała należność z faktury, obejmującej te towary lub usługi, zostanie uregulowana w drodze kompensaty. Należy jednakże pamiętać, że gdyby po dokonaniu wzajemnego potrącenia pozostała jeszcze kwota do zapłaty, różnicę tę należy uregulować w MPP, jeżeli faktura zawierała pozycje z towarami lub usługami, wymienionymi w zał. nr 15 do ustawy.

Należy zwrócić jednak uwagę, że art. 108a ust. 1d ustawy o VAT wskazuje na potrącenie dokonywane w trybie art. 498 Kc (kompensata jednostronna, ustawowa). Nie odnosi się natomiast do kompensaty umownej. W tym kontekście mogą powstawać wątpliwości, czy dokonanie kompensaty umownej narusza przepisy o obowiązku zapłaty w ramach MPP.