Kwoty wolne od potrąceń z wynagrodzeń pracowników i zleceniobiorców – w I połowie 2024 r.

Minimalna pensja netto

Aby obliczyć wysokość poszczególnych kwot wolnych, najpierw trzeba ustalić minimalne wynagrodzenie netto (dalej MWN). Szkopuł w tym, że nie ma jednej kwoty, bo jej wysokość zależy od stosowanych do pracownika parametrów podatkowo-składkowych. Pracownik może bowiem złożyć płatnikowi (np. na formularzu PIT-2) w trakcie roku kalendarzowego różne oświadczenia i wnioski, m.in. w celu skorzystania z pełnej lub częściowej kwoty zmniejszającej podatek (dalej ulga miesięczna, UM), korzystania lub rezygnacji z licznych zwolnień od PIT (niestosowania ulgi dla młodych, stosowania jednej z tzw. ulg PIT-0: dla rodzin 4+, dla pracującego seniora bądź na powrót) albo rezygnacji z pracowniczych kosztów uzyskania przychodów (KUP). Znaczenie ma również to, czy zapisał się do pracowniczego planu kapitałowego (PPK).

Tabela 1 obrazuje sposób obliczenia MWN w czterech najbardziej popularnych wariantach, a tabela 2 – kwoty wolne od potrąceń.

Potrącenia obowiązkowe i dobrowolne

Kwoty wolne od obowiązkowych i dobrowolnych potrąceń z wynagrodzenia za pracę stanowią odpowiedni odsetek MWN właściwego dla pracownika-dłużnika.

Kwoty wolne od obowiązkowych potrąceń z wynagrodzenia za pracę wynoszą (art. 87¹ § 1 Kp):

• 100% MWN, tj. po odliczeniu składek społecznych, zdrowotnej, zaliczki na PIT oraz wpłat dokonywanych do PPK – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne (np. zaległe kredyty, pożyczki, składki czy podatki),
• 75% MWN – przy potrącaniu zaliczek pieniężnych,
• 90% MWN – przy potrącaniu kar pieniężnych.

Są one proporcjonalne do wymiaru czasu pracy (o czym piszemy dalej).

Kwoty wolne od dobrowolnych potrąceń z wynagrodzenia za pracę wynoszą (art. 91 § 2 Kp):

• 100% MWN – przy potrącaniu należności na rzecz pracodawcy,
• 80% MWN – przy potrącaniu innych należności (np. rat niespłaconej pożyczki z zfśs, rat pożyczek i składek do kasy zapomogowo-pożyczkowej czy na samorząd zawodowy).

Nie są one proporcjonalne do wymiaru czasu pracy. Nawet jeśli pracownik-dłużnik jest zatrudniony np. na 1/3 czy 1/8 etatu, i tak należy stosować pełną kwotę wolną, tzn. jak dla pełnego etatu.

Zatrudnieni w niepełnym wymiarze czasu pracy

Jak już o tym była mowa, kwotę wolną od obowiązkowych potrąceń z wynagrodzenia za pracę, przysługującą pracownikowi- dłużnikowi na niepełnym etacie, ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy. Najpierw trzeba obliczyć MWN dla cząstki etatu, na którą jest zatrudniony pracownik, a następnie pomnożyć je przez stopę procentową właściwą dla danej kategorii potrącenia obowiązkowego (100%, 75% lub 90%).

Sposób obliczania – w I połowie 2024 r. – kwoty wolnej od obowiązkowych potrąceń z wynagrodzenia za pracę, należnej pracownikowi zatrudnionemu na 3/4 etatu, któremu przysługują koszty uzyskania przychodów 250 zł i ulga miesięczna 100 zł oraz który nie korzysta z żadnej z ulg PIT-0 i nie uczestniczy w PPK:

• przychód brutto (podstawa wymiaru składek społecznych): 4242 × 3/4 etatu = 3181,50,
• składki społeczne finansowane przez pracownika: emerytalna 310,51, rentowe 47,72, chorobowa 77,95; łącznie 436,18,
• podstawa wymiaru składki zdrowotnej: 2745,32,
• składka zdrowotna 9%: 247,08,
• podstawa opodatkowania: 3181,50 – 436,18 – 250 ≈ 2495,
• zaliczka na PIT do US: 2495 × 12% – 100 ≈ 199,
• podstawa wymiaru kwoty wolnej (MWN): 3181,50 – 436,18 – 247,08 – 199 = 2299,24,
• kwota wolna od potrąceń – patrz tabela 3.

Kwoty wolne od dobrowolnych potrąceń z wynagrodzenia za pracę tego pracownika nie są proporcjonalne do wymiaru czasu pracy. Oblicza się je następująco:

• przychód brutto (podstawa wymiaru składek społecznych): 4242,
• składki społeczne finansowane przez pracownika: łącznie 581,58,
• podstawa wymiaru składki zdrowotnej: 3660,42,
• składka zdrowotna: 329,44,
• podstawa opodatkowania: 4242 – 581,58 – 250 ≈ 3410,
• zaliczka na PIT do US: 3410 × 12% – 100 ≈ 309,
• podstawa wymiaru kwot wolnych (MWN): 4242 – 581,58 – 329,44 – 309 = 3021,98,
• kwoty wolne – patrz tabela 3.

Pracownik korzystający z ulgi PIT-0

Inaczej oblicza się kwoty wolne w przypadku pracownika, któremu w roku kalendarzowym zakład pracy nie potrąca zaliczek na PIT z powodu zwolnień określonych w art. 21 ust. 1 pkt 148 i 152–154 updof (ulgi dla młodych, dla rodzin 4+, dla pracującego seniora, na powrót), obejmujących przychody do 85 528 zł rocznie. MWN takiego pracownika, na pełnym etacie, korzystającego z ulgi PIT-0 i nieuczestniczącego w PPK, w I połowie 2024 r. oblicza się następująco:

• wynagrodzenie brutto (podstawa wymiaru składek społecznych): 4242,
• składki społeczne finansowane przez pracownika: łącznie 581,58,
• podstawa wymiaru składki zdrowotnej: 4242 – 581,58 = 3660,42,
• składka zdrowotna 9%: 329,44,
• MWN: 4242 – 581,58 – 329,44 = 3330,98,
• kwoty wolne od potrąceń – patrz tabela 4.

Pracownik uczestniczący w PPK

Pracownik będący członkiem PPK finansuje wpłatę podstawową do PPK w wysokości 2% wynagrodzenia (podstawy wymiaru składek emerytalnej i rentowych, bez stosowania ograniczenia do górnej rocznej podstawy tych składek). Może obniżyć wysokość wpłaty, jednak maksymalnie do 0,5% podstawy wymiaru, jeśli jego wynagrodzenie osiągane z różnych źródeł nie przekracza 1,2 minimalnego wynagrodzenia za pracę, tj. od 1.01.2024 do 30.06.2024 r. nie przekracza 5090,40 zł. Ponadto może zadeklarować wpłatę dodatkową maksymalnie do 2% podstawy wymiaru (art. 27 ust. 1, 3 i 9 ustawy z 4.10.2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych, tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 46).

Pracodawca pokrywa za pracownika wpłatę podstawową (1,5% podstawy wymiaru) i może zadeklarować wpłatę dodatkową (do 2,5% podstawy wymiaru) – art. 26 ust. 1 i 2 ustawy o PPK. Wpłaty do PPK finansowane przez pracodawcę dolicza się do podstawy opodatkowania pracownika w miesiącu, w którym zostały faktycznie wniesione na rachunek instytucji finansowej. Nie wchodzą one do podstawy wymiaru składek społecznych i zdrowotnej.

Podstawę wymiaru kwot wolnych od potrąceń z wynagrodzenia za pracę, przysługujących pracownikowi uczestniczącemu w PPK, stanowi minimalne wynagrodzenie po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, składki zdrowotnej, zaliczki na PIT oraz wpłat do PPK. Zgodnie ze stanowiskiem MF chodzi tu o wpłaty do PPK naliczone od minimalnego wynagrodzenia z zastosowaniem faktycznie obowiązującej danego pracownika stawki procentowej wpłat (w części zarówno obowiązkowej, jak i dobrowolnej).

Sposób obliczenia podstawy wymiaru kwot wolnych od potrąceń (MWN) – dla pracownika-uczestnika PPK, zatrudnionego na pełny etat, który u danego pracodawcy nie korzysta z ulgi miesięcznej lub korzysta z niej w pełnej wysokości (300 zł) i z kosztów uzyskania przychodów w różnej wysokości – ilustruje tabela 5 (kwoty wolne – patrz tabela 6).

Minimum pozostawiane dłużnikowi na zleceniu

Jeśli zleceniobiorca podlega egzekucji i jest zatrudniony:

• wyłącznie na umowę zlecenia albo
• na podstawie umowy zlecenia wynagradzanej periodycznie,

do jego wynagrodzenia stosuje się odpowiednio art. 87 i nast. Kp (przepisy o potrąceniach z wynagrodzenia za pracę). Aby obliczyć przysługującą mu kwotę wolną, najpierw trzeba ustalić obowiązujący go w danym miesiącu wymiar czasu pracy, dzieląc liczbę godzin wypracowanych przez tego zleceniobiorcę (zwykle deklarowaną co miesiąc zleceniodawcy) przez nominał czasu pracy tego miesiąca. Następnie wymiar pracy mnoży się przez minimalne wynagrodzenie brutto i otrzymuje podstawę wymiaru kwoty wolnej, z której należy obliczać kwotę netto (stosując zasady rozliczania pensji zleceniobiorcy).