Kiedy nadgodziny oznaczają odwołanie z urlopu

Zasady udzielania urlopu

Urlopów wypoczynkowych udziela się w dniach, które dla pracownika są dniami pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy tego pracownika w danym dniu (art. 154² § 1 Kp). Nie ma znaczenia ani system, ani wymiar czasu pracy obowiązujący daną osobę – zawsze przy udzielaniu urlopu powinien on być przeliczony na godziny i udzielany w taki właśnie sposób. To rozwiązanie zostało podyktowane mnogością systemów i rozkładów czasu pracy, które mogą być stosowane do pracownika.

Możliwe jest udzielenie urlopu jedynie na część dnia pracy, jednak tylko w przypadku, gdy pozostała do wykorzystania część urlopu jest niższa niż pełny dobowy wymiar czasu pracy pracownika w dniu, na który ma być udzielany wypoczynek. Może się to zdarzyć w systemie równoważnym lub przy niepełnym wymiarze czasu pracy i nierównomiernej liczbie godzin planowanych w harmonogramach na poszczególne dni pracy, a tak‑że w pierwszym (w życiu pracownika) roku pracy zawodowej, w czasie którego nabywa on prawo do urlopu po każdym miesiącu pozostawania w zatrudnieniu, w wymiarze 1/12 wymiaru przysługującego pracownikowi po przepracowaniu roku (pracownik nabywa po każdym miesiącu urlop w wymiarze 1,66 dnia, co po przeliczeniu na godziny nie przekłada się zwykle na pełne dni pracy).

Poza takimi wyjątkami urlop wypoczynkowy może obejmować tylko pełny zakres godzin pracy zaplanowany na dzień (dni) urlopu.

Wolne na pełne dni pracy

W kontekście pytania należy przeanalizować użyte przez ustawodawcę w art. 154² § 1 Kp sformułowanie: „(...) udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu”. Wynika z niego, że:

• wymiar zrealizowanego urlopu obejmuje pełną liczbę godzin zaplanowanych do przepracowania w danym dniu w rozkładzie czasu pracy (poza wskazanym wyżej wyjątkiem),
• urlop udzielany jest na pełne dni pracy.

W żadnym razie nie można przyjąć, że urlop obejmuje tylko godziny pracy. Udziela się go w wymiarze odpowiadającym liczbie zaplanowanych godzin pracy, ale na dni pracy. Inne podejście w oczywisty sposób wypaczałoby istotę urlopu wypoczynkowego i możliwość jego faktycznego wykorzystania – pracodawca poza godzinami rozkładowymi (przy tym ujęciu – poza godzinami urlopu) mógłby zlecać pracę nadliczbową, dyżury, a nawet wręczyć wypowiedzenie (w czasie urlopu jest to niedopuszczalne).

Definicja dnia pracy

Przepisy dotyczące urlopów wypoczynkowych nie definiują dnia pracy. Należy się tu posiłkować pojęciem „doby pracowniczej”. Przekłada się ono bowiem szeroko na kwestie planowania i rozliczania czasu pracy, ale także wprost na pojęcie „dnia”. Do celów rozliczania czasu pracy pracownika dobą są 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (art. 128 § 3 pkt 1 Kp). Jeżeli ustawodawca chce się odnieść do dnia kalendarzowego, wprost na to wskazuje (np. w zawartej w art. 128 Kp definicji tygodnia – 7 kolejnych dni kalendarzowych od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego). Mówimy więc o dniach pracy jako o dobach pracowniczych.

Na takie rozumienie dnia pracy wskazuje również SN w wyroku z 4.11.2010 r. (II PK 116/10): O początku urlopu decyduje rozkład czasu pracy pracownika. W konsekwencji znaczenie ma początek kolejnej doby pracowniczej, a nie ta sama doba kalendarzowa.

Skoro zaś początek doby pracowniczej to początek urlopu, koniec doby wyznacza koniec urlopu.

Konsekwencje skrócenia urlopu

Czas od 6.00 do 8.00 w piątek przypada poza godzinami pracy w dobie kalendarzowej czwartkowej, ale nadal w tej dobie pracowniczej. Nie można przyjąć, że skoro jest to kolejny dzień kalendarzowy, to ten czas nie jest już objęty urlopem. Skończy się on dopiero o godz. 8.00 w piątek (koniec pracowniczej doby czwartkowej). Praca w tym czasie oznaczałaby więc pracę w trakcie urlopu. Należałoby ją zakwalifikować jako odwołanie z urlopu, ze wszystkimi konsekwencjami.

Urlop we czwartek nie zostałby wykorzystany – nie można w ewidencji czasu pracy oznaczyć, że pracownik był na urlopie oraz że w tej samej dobie wystąpiła praca nadliczbowa. Pracownik miałby zatem prawo do rekompensaty za nadgodziny, zaś z „puli” urlopowej nie ze‑szłoby 8 godz. urlopu, bo nie można mówić o jedynie częściowym odwołaniu pracownika z wypoczynku.

Powstaje zasadniczy problem z naliczeniem wynagrodzenia za czas nieprzepracowany, który jednocześnie nie jest czasem urlopu. W mojej ocenie trafne byłoby przyjęcie w takiej sytuacji, że należy się wynagrodzenie przestojowe.