Kadencja zmian

W ostatnich latach zawód biegłego rewidenta i samorząd biegłych intensywnie się zmieniały. Podczas obecnej kadencji KRBR nastąpiły fundamentalne zmiany naszej „konstytucji” – ustawy o biegłych rewidentach i ich samorządzie (uobr z 2017 r.), a rząd pracuje nad kolejną nowelizacją. Przed biegłymi rewidentami i firmami audytorskimi stanęło z kolei niełatwe zadanie wdrożenia MSB wraz z systemem kontroli jakości.

Nasze starania zmierzające do racjonalizacji projektowanych przepisów i wsparcia biegłych rewidentów, przy bezkolizyjnym przejściu na stosowanie nowych standardów badania i raportowania o jego wynikach, nie stanowiły jednak jedynego kierunku działań KRBR w minionych 4 latach. Przeprowadziliśmy wiele reform i podejmowaliśmy liczne inicjatywy, na które chciałbym zwrócić uwagę.

Przyjazny i sprawny e-samorząd

PIBR (wówczas KIBR) powstała jako organizacja, której bliżej było do modelu urzędu zajmującego się głównie wydawaniem standardów, rejestracją czy kontrolą niż do instytucji samorządowej. Oczekiwania biegłych rewidentów, aby Izba od tego odeszła, znalazły swój wyraz na Krajowym Zjeździe w 2015 r., a działania nowych władz KRBR poświęcone były ich realizacji.

Podjęliśmy próbę przekształcenia Izby w jednostkę myślącą biznesowo, której głównym celem jest zarządzanie szansami i ryzykami stojącymi przed naszym zawodem. Wymagało to zdiagnozowania i naprawiania organizacyjnej niewydolności w wielu obszarach, co w dodatku następowało pod wielką finansową presją. Kadencję rozpoczęliśmy z dużym deficytem, który udało się zniwelować dzięki trwającej półtora roku szeroko zakrojonej restrukturyzacji Izby – ale wówczas przyszła zmiana zasad finansowania samorządu.

Celem restrukturyzacji nie było wyłącznie zredukowanie kosztów. Przede wszystkim chodziło o większą efektywność i sprawność działania Izby na rzecz zawodu. Myślę, że nie ma już powrotu do KRBR podejmującej decyzje w zasadzie tylko podczas posiedzeń. Sytuacja często wymaga od nas szybkiej reakcji – także między posiedzeniami. Dobrym przykładem może być tu czytnik e-sprawozdań. Od zgłoszenia i przedyskutowania problemu z czytelnością sprawozdań finansowych, ustrukturyzowanych w formacie XML, do uruchomienia dostępnej dla biegłych rewidentów aplikacji, służącej wygodnemu przeglądaniu sprawozdań, minęły raptem 3 tyg. Oczywiście nie był to wielki projekt informatyczny, ale chodzi o model działania: zareagowaliśmy jak sprawna firma dbająca o swoich klientów.

Nie jest to jedyne narzędzie pomocne biegłym rewidentom, które opracowaliśmy na potrzeby ich codziennej pracy. Przykładowo często zmieniały się przepisy regulujące sposób badania, powstaje zatem wątpliwość, który przepis jest w danych okolicznościach wiążący. Z inicjatywy Izby została opracowana i udostępniona biegłym wyszukiwarka standardów, która oszczędza mnóstwo czasu, a zarazem upewnia, jakie standardy i regulacje należy zastosować. Standardów i zmian do nich jest obecnie tak wiele, że ograniczenie się do opublikowania zawierających je uchwał byłoby dalece niewystarczające.

Wiem, że dla wielu firm audytorskich, zwłaszcza mniejszych, bardzo przydatna jest opracowana przez PIBR aplikacja Kompas 2.0. Stanowi ona zdigitalizowany „Przewodnik MSB – Procedury”, prowadzący przez kolejne etapy badania zgodnego z MSB, które pełnią obecnie funkcję standardów krajowych.

Jeżeli dodamy do tego systematycznie rozbudowywaną bezpłatną e-bibliotekę materiałów edukacyjnych i informacyjnych, narzędzia on-line do zarządzania samokształceniem czy wreszcie kolejne udostępniane na stronie PIBR formularze sprawozdawcze dla firm audytorskich i biegłych rewidentów, wyraźnie widać konsekwentne wdrażanie w życie jednego z priorytetów mijającej kadencji: przyjaznego e-samorządu.

Prace w tym zakresie rozpoczęliśmy niemal od początku, a jednocześnie uruchomiliśmy sprzężenie zwrotne: nowe narzędzia odciążyły Biuro PIBR, a to z kolei uwolniło jego zasoby pozwalające na opracowanie następnych aplikacji ułatwiających pracę. Skumulowane pozytywne efekty poszczególnych cząstkowych zmian zaczynają być właśnie odczuwane.

Przyjazna komunikacja przede wszystkim

Nieprzypadkowo piszę o „przyjazności”. Wspomnianą już, pozytywnie rozumianą, „biznesowość” samorządu widzę bowiem nie tylko jako sprawność jego działania, ale przede wszystkim uwrażliwienie na potrzeby biegłych rewidentów, otwartą komunikację z nimi, przejrzystość działań KRBR, słuchanie członków samorządu. Stąd takie inicjatywy, jak nowy serwis internetowy PIBR i jej oddziałów regionalnych, rozpoczęcie komunikacji poprzez media społecznościowe, publikowanie rocznych sprawozdań z działalności. Bardzo zależało nam, aby wpływ członków samorządu na jego kurs nie ograniczał się do wyboru delegatów na Krajowy Zjazd raz na 4 lata.

Dbaliśmy także o to, aby wszelkim nowościom w przepisach prawa czy technologii wspomagającej rewizję finansową towarzyszyły intensywne działania informacyjne. Wsparliśmy opanowywanie przez biegłych rewidentów MSB, zmieniając formułę konsultacji on-line i publikując wyjaśnienia kluczowych kwestii budzących wątpliwości. Kiedy uobr wprowadziła instytucję biegłego rewidenta seniora, przygotowaliśmy ulotkę, uruchomiliśmy osobny dział na naszej stronie WWW i specjalną infolinię. Publikacji „Przewodnika MSB” towarzyszył kilkumiesięczny ogólnopolski cykl spotkań i szkoleń. Nowe narzędzia informatyczne objaśnialiśmy filmami instruktażowymi, zachęcając do przesyłania pytań oraz wątpliwości, a następnie publikowaliśmy na nie odpowiedzi.

Nie ma zgody na „zawód dwóch prędkości”

Założyliśmy, że jednym z zadań PIBR jest dostarczanie mniejszym firmom audytorskim narzędzi i zasobów, do których dostęp jest dla nich o wiele trudniejszy niż dla większych firm. Takie wyrównywanie możliwości i szans większych i mniejszych firm to jedno z głównych zadań samorządu. Oczywiście to najwięksi są liderami rynku pod względem merytorycznym czy technologicznym, co jednak nie uzasadnia podziału naszego zawodu na lepsze i gorsze badania oraz biegłych „dwóch prędkości”.

Jakość świadczonych przez nas usług, przy uwzględnieniu wszelkich zróżnicowań, powinna być jednakowo wysoka, bez względu na wielkość firm audytorskich i badanych jednostek. Dlatego znaczenie takich narzędzi jak wspomniany już Kompas 2.0 dalece wykracza poza zwykłe ułatwienie pracy.

Korzystaniu z nowoczesnych narzędzi musi jednak towarzyszyć rozwój kompetencji osób je stosujących. Służy temu m.in. obligatoryjne doskonalenie zawodowe. Aby udoskonalić ten mechanizm, mogliśmy po prostu uzupełnić zakres tematów objętych obligatoryjnym szkoleniem. Zdecydowaliśmy się jednak na przegląd i przebudowę całego systemu. Zaczęliśmy od zadania sobie podstawowych pytań: Jak sprawić, aby jakość audytu była coraz wyższa? Jak najskuteczniej wspierać rozwój badanych jednostek? Jak najlepiej reagować na dotykające nas zmiany społeczne i gospodarcze?

Chcieliśmy znaleźć właściwe miejsce dla edukacji w całym systemie, a nie tylko sporządzić listę technicznych umiejętności, które powinniśmy posiadać jako biegli rewidenci.

Oczywiście, jak w innych dziedzinach, tak i tu musieliśmy czasem przełamywać opory przed zmianą tego, co dotychczas działało zasadniczo bez zarzutu. Okazywało się jednak, że istnieje potencjał osiągnięcia czegoś więcej. Dzięki postawieniu na jakość szkoleń, zmniejszeniu grup, opracowywaniu narzędzi do e-szkoleń i samorozwoju, tworzeniu oferty tematycznej w ścisłej współpracy ze szkolącymi podmiotami i z ogółem zainteresowanych, otwarciu się na nowe środowiska oraz nowe obszary kompetencji, Centrum Edukacji PIBR stało się jedną z dźwigni wspomagających unowocześnianie naszej profesji.

Promocja zawodu

Jest oczywiste, że zwiększenie zapotrzebowania na usługi biegłych rewidentów przekłada się na rozwój zawodu i dopływ nowych kadr. Jednym z warunków rozszerzenia rynku usług audytorskich jest zaś przybliżenie potencjalnym klientom wizerunku biegłego rewidenta – kim jest, co potrafi, w czym może pomóc. Służą temu współpraca i komunikacja z zewnętrznymi środowiskami i organizacjami. Trudno zliczyć konferencje, kongresy i seminaria, podczas których członkowie KRBR prezentowali różnym interesariuszom audytu, co – poza badaniem sprawozdań finansowych – mogą zrobić dla biznesu biegli rewidenci. Nasze działania były wsparte wieloma akcjami informacyjnymi – skierowaliśmy do przedsiębiorców materiały promocyjne, stworzyliśmy także osobną sekcję na stronie internetowej PIBR.

Jednym z trendów wpływających na przyszłość naszego zawodu jest niewątpliwie wzrost znaczenia zagadnień społecznej odpowiedzialności biznesu. Między innymi dlatego współpracujemy z organizacjami pozarządowymi oraz środowiskami biznesowymi, uczestnicząc w kształtowaniu nowych obszarów działalności biegłych rewidentów, związanych z raportowaniem danych niefinansowych i zintegrowanym. Co warte podkreślenia, doskonale funkcjonuje na tym polu merytoryczne partnerstwo z Ministerstwem Finansów.

Zmiany technologiczne

Unowocześnianie zawodu biegłego rewidenta i podążanie za postępującymi wokół nas zmianami to tematy, które staram się poruszać niemal w każdym publicznym wystąpieniu. Nie jest to moja idée fixe, tylko wnioski płynące z oceny niedalekiej przyszłości. Trzeba mieć świadomość, że zastosowanie sztucznej inteligencji do badań sprawozdań finansowych czy analizy oparte na Big Data to realia audytu za 3 czy 5 lat. To nie jest science fiction, to są fakty wymagające uwzględnienia przy planowaniu zarówno na poziomie samorządu, jak i poszczególnych firm audytorskich, a także przy projektowaniu własnej ścieżki kariery i rozwoju zawodowego.

Nie musi to oznaczać kosztownych inwestycji w specjalistyczne narzędzia IT, ale z pewnością będzie się wiązać ze zdobywaniem nowych kompetencji. Musimy rozumieć, jak funkcjonują kryptowaluty, jak działają biznesy oparte na modelu współdzielenia, jakie są nowe ryzyka związane z robotyzacją czy sztuczną inteligencją, czym jest internet rzeczy.

Czy będziemy potrzebowali wykształcenia informatycznego? A może specjaliści IT przejmą nasze zadania? Nie sądzę. Nasz zawód będzie ewoluował, to pewne, a ekspert od przetwarzania danych stanie się uzupełnieniem zespołów badających. Jednak sam rdzeń naszych kompetencji i specjalizacji jako fachowców, którzy dzięki znajomości reguł biznesu upewniają rynki o prawdopodobieństwie przetrwania przedsiębiorstwa oraz potwierdzają wiarygodność informacji finansowych, pozostanie bez zmian.

Widzę w związku z tym dwojaką rolę samorządu. Pierwsza to wsparcie biegłych rewidentów, zwłaszcza tych z mniejszych firm, w zdobywaniu niezbędnych kompetencji. Innymi słowy potrzeba jeszcze więcej różnorodnych szkoleń, materiałów edukacyjnych, tłumaczeń branżowych raportów i rekomendacji międzynarodowych ciał.

Druga rola to czynna obecność wszędzie tam, gdzie kształtowane są treść i postać regulacji, procedur oraz standardów.

O nas bez nas

Delegaci na Nadzwyczajny Krajowy Zjazd, głosując w 2018 r. za zmianami w zasadach gospodarki finansowej PIBR, niekoniecznie brali pod uwagę fakt, że będzie się z tym wiązała konieczność wyjścia z Accountancy Europe, organizacji skupiającej biegłych rewidentów z państw UE i kluczowej dla przyszłości audytu.

W krótkim czasie za cenę oszczędności finansowych straciliśmy nieco międzynarodowego prestiżu. Długofalowe skutki będą jednak bardziej dotkliwe. Nie jesteśmy już na bieżąco informowani, co pozytywnego lub niekorzystnego wydarzy się w naszej profesji w skali UE. Nie bierzemy udziału w dyskusjach o kształtowaniu nowych usług czy projektowaniu przyszłych ram regulacyjnych. Musimy sami szukać informacji o ich przebiegu i konkluzjach, a zmiany mogą nas zaskoczyć. Jest to szczególnie istotne w obliczu kolejnej fali przebudowy systemu badań w UE.

Brak międzynarodowego zaplecza osłabia również naszą pozycję ekspercką w relacjach z krajowym regulatorem, przede wszystkim Ministerstwem Finansów. Kiedy resort rozważa wprowadzenie zmian do krajowego systemu badań, w tym obowiązkowych przeglądów, oraz prosi nas o argumenty i dane, nie mamy pod ręką użytecznych benchmarków i zestawień.

Restrukturyzacja Izby

Podjęte podczas Zjazdu decyzje były kolejnym krokiem ku wspomnianej już restrukturyzacji Izby. Zaczęliśmy ją niemal od pierwszego dnia kadencji, ponieważ budżet był obciążony sporym deficytem, a także odpisami aktualizującymi wartość certyfikatów inwestycyjnych upadającego dziś funduszu. Dzięki strategii zaaprobowanej przez wszystkich członków KRBR udało się pozbyć tych aktywów bez strat, choć wymagało to i wciąż wymaga stałej presji na emitenta.

Przede wszystkim zracjonalizowaliśmy działanie Biura PIBR. W ciągu półtora roku przebudowaliśmy jego strukturę, usprawniliśmy funkcjonowanie, zmniejszyliśmy zatrudnienie. Dziś mniejsze Biuro, o znacznie niższych kosztach utrzymania, jest w stanie wykonywać wiele więcej zadań.

Kiedy jednak wydawało się, że budżet na kolejny rok możemy zaplanować z większym spokojem, regulator zmienił zasady rozliczania opłaty z tytułu nadzoru, zmniejszając nasze przychody o ponad 1,5 mln zł. I o ile w 2017 r., dzięki zakończeniu restrukturyzacji, udało nam się wyjść na plus po raz pierwszy od 2009 r., o tyle w 2018 r. deficyt ponownie przekroczył 2 mln zł, a podobny przewiduje przyjęty przez KRBR budżet na 2019 r. Musimy się zmierzyć z tym wyzwaniem.

Są jeszcze rezerwy restrukturyzacyjne, ale nie obejdzie się bez znaczącej podwyżki składek połączonej ze zmianą zasad ich redystrybucji, a także dostosowania modelu działalności samorządu do przychodów przede wszystkim ze składek. Szkolenia członków naszego samorządu nie są źródłem istotnych nadwyżek pozwalających pokryć deficyt Izby. To trudny temat, ale nie możemy od niego dłużej uciekać. Odpowiedzialność za samorząd nakazuje odwagę i skonfrontowanie się z realiami.

Widmo nadregulacji

Staraliśmy się jednocześnie reformować naszą organizację i wpływać na racjonalizację przepisów tworzonej wówczas nowej uobr. To była wielka niewiadoma – na początku nie było jasne, jak surowe będą regulacje i które kompetencje zostaną odebrane samorządowi. Pierwsze założenia do projektu ustawy, opublikowane niecałe 2 mies. po Krajowym Zjeździe, kontestowaliśmy w każdym niemal punkcie; były one dramatycznie niekorzystne dla biegłych rewidentów. Resort uwzględnił dużą część naszych zastrzeżeń, w tym pozostawienie Krajowego Sądu Dyscyplinarnego, Krajowego Rzecznika Dyscyplinarnego, utrzymanie obowiązkowej rotacji firmy i kluczowego biegłego rewidenta w badaniach jzp oraz zredukowanie planowanych olbrzymich kar finansowych. Gdy pojawił się projekt ustawy, nie mogliśmy go już kontestować w całości, konieczne było zatem skupienie się na priorytetach – przede wszystkim redukcji wielkości kar finansowych i rozsądniejszych zasadach rotacji.

Uobr z pewnością nie jest ani doskonała, ani przyjazna biegłym rewidentom, ale dzięki wysiłkom samorządu, a także wsparciu licznych zewnętrznych sojuszników udało się zmodyfikować wiele restrykcyjnych jej zapisów. Skalowalność była zagwarantowana m.in. podziałem nadzoru nad firmami audytorskimi na sprawowany przez samorząd i KNA, która zajęła się firmami badającymi jzp. Tymczasem projektowana nowelizacja uobr znosi ten system, proponując – w jego miejsce – objęcie wszystkich firm audytorskich jednolitym państwowym nadzorem. Miałaby go sprawować budowana od podstaw nowa instytucja – Polska Agencja Nadzoru Audytowego (PANA).

Nasze główne zastrzeżenia do projektu nowelizacji i obawy co do jej skutków formułowaliśmy już wielokrotnie na różnych forach. Ograniczę się więc tylko do stwierdzenia oczywistości: im bardziej restrykcyjna będzie regulacja, tym mniej pozostanie małych firm audytorskich i tym więcej audytorów zrezygnuje z badań jzp. Projektodawcy osiągną zatem skutek przeciwny do deklarowanego: nowelizacja wesprze trend wzrostu kosztów funkcjonowania firm audytorskich i zmniejszania konkurencji w badaniach sektorów gospodarki o znaczeniu systemowym (giełda, instytucje finansowe) oraz wzmocni kulturę strachu przed regulatorem za pomocą rozległego katalogu kar i sankcji.

PIBR, podobnie jak przy pierwszej reformie uobr, wciąż podejmuje różne działania służące przekazaniu zastrzeżeń umotywowanych znajomością realiów, zaktywizowaniu sojuszników oraz nakłonieniu projektodawców do merytorycznego dialogu. Niestety – nowelizacja zdaje się mieć wyraźnie polityczny, a nie merytoryczny charakter, zaś tryb prowadzenia konsultacji projektu oraz planowane tempo powstawania PANA wskazują, że bardziej niż jakość i długofalowe skutki liczy się szybkość uchwalenia zmiany.

Potrzeba młodych

Doceniając wagę doświadczenia, które przychodzi z wiekiem, nie sposób – obserwując teraźniejszość i trendy zmian – negować stwierdzenia, że przyszłość naszego zawodu i samorządu zależy od skutecznej wymiany pokoleniowej we władzach Izby. Młodzi są lepiej zorientowani w realiach, w tym nowych technologiach, sprawniej reagują na zmiany, są bardziej skłonni podejmować ryzyko, jakie niesie każda nowość, są też bardziej zmotywowani, by kształtować swoją przyszłość, a tym samym wykonywany zawód. Tymczasem dziś wielu młodych, obiecujących biegłych rewidentów koncentruje się raczej na rozwijaniu swojego biznesu niż na udziale w działalności samorządowej. Jednak widzę również symptomy zmiany tego podejścia.

PIBR potrzebuje zaś wiedzy i przedsiębiorczości młodszych generacji, które weszły do zawodu już w XXI w. Ich widoczna obecność i zaangażowanie w sprawy samorządu to potężny atut przy promocji naszej profesji, dowód rozwoju i nowoczesności. Na ostatnim Krajowym Zjeździe nie dokonało się znaczące odmłodzenie składu organów PIBR. Być może najbliższy Zjazd to zmieni.

Młodsi członkowie samorządu potrzebują swojej reprezentacji w jego władzach.

***

Dokonałem tylko pobieżnego przeglądu najważniejszych spraw, z którymi przyszło nam się zmagać, i najważniejszych zmian, które zainicjowaliśmy w obecnej kadencji. Może się wydawać, że tempo naszych działań było zawrotne, ale dalszy rozwój samorządu i profesji wymaga – moim zdaniem – przyśpieszenia. Stojące przed nami szanse i zagrożenia wymagają działania od KRBR, jako swoistej grupy inicjatywnej, wspieranej przez zasoby Biura PIBR. Na pewno nie ma powrotu do poprzedniego modelu funkcjonowania PIBR – zmieniły się realia zewnętrzne i czegoś innego oczekują od samorządu interesariusze zewnętrzni, a także członkowie, biegli rewidenci.

Organizacja jeszcze sprawniejsza, przejmująca od biznesu szybkość reakcji, a dodająca do tego samorządową otwartość i wyczucie potrzeb swoich członków – to PIBR nie tylko moich, jak sądzę, marzeń i oczekiwań.