Jakość audytu, prestiż zawodu i konsolidacja środowiska

Startując w wyborach na prezesa KRBR, zaproponowałam program działania oparty na trzech filarach: podnoszenie jakości usług, wzmacnianie prestiżu naszego zawodu oraz konsolidacja środowiska. Uważam, że realizacja tych priorytetów stanowi odpowiedź na kluczowe wyzwania stojące przed biegłymi rewidentami, od tego bowiem zależy przyszłość zawodu oraz pomyślność naszych firm. Cieszę się, że propozycje te zyskały aprobatę elektorów i nowo wybranej Krajowej Rady, która będzie je wcielać w życie. Wpisują się one w „Program działania PIBR na lata 2019–2023”, uchwalony przez Walny Zjazd.

Kolejność tych trzech grup działań nie jest przypadkowa.

Doskonaląc jakość usług atestacyjnych, staniemy się bardziej przydatni klientom, a zarazem szybciej zredukujemy dystans, jaki często występuje między usługami świadczonymi przez małe i średnie firmy oraz firmy duże i globalne. Chcemy także przyspieszyć usuwanie formalnych barier w równym konkurowaniu biegłych rewidentów o względy klientów. Przełoży się to na wzrost prestiżu zawodu i rosnącą konsolidację naszego środowiska, która jest podstawowym warunkiem skutecznych działań samorządu na rzecz profesji.

Przygotowana przez Ministerstwo Finansów i uchwalona przez Parlament nowelizacja uobr wyłącza PIBR ze sprawowania nadzoru. To budzi nasze zastrzeżenia – o czym dalej – ale w dłuższym czasie może się okazać korzystne. Samorząd będzie mógł się skupić na podnoszeniu jakości szeroko rozumianego audytu i wspieraniu swoich członków w uzyskiwaniu wiedzy oraz umiejętności stosowania narzędzi informatycznych w toku rewizji finansowej, a także podejmować inicjatywy na rzecz zwiększania pola działania biegłych rewidentów i umacniania prestiżu profesji.

Finansowanie tych zamierzeń też stanowi wyzwanie. Wszystkie działania wymagają nakładów. Entuzjazm i dobre chęci nie wystarczą. Tymczasem po wejściu w życie zmiany systemu nadzoru większość środków zasilających dotychczas PIBR trafi do nowo powstałej Polskiej Agencji Nadzoru Audytowego (PANA). Wątpliwe jest, czy ta instytucja będzie się także zajmowała doskonaleniem usług audytorskich. Dlatego musimy szukać realistycznych rozwiązań i wspólnie wypracować takie mechanizmy finansowania, które pozwolą nie tylko realizować bieżące zadania PIBR, lecz także podejmować przez samorząd działania przynoszące korzyści bezpośrednio biegłym rewidentom, służące rozszerzeniu palety świadczonych przez nas usług.

Lepsza jakość zależy od wiedzy

Kluczem do poprawy jakości, rozumianej jako zwiększenie stopnia pewności opinii, przydatności usługi oraz racjonalizacji kosztów jej świadczenia, jest skuteczne wzbogacanie wiedzy wykonawców usług. Chcemy dalej tworzyć dostępną dla wszystkich firm audytorskich oraz biegłych rewidentów bazę wiedzy, wskazówek i wytycznych, jak stosować przepisy, jak korzystać z nowoczesnych, informatycznych narzędzi pracy, zawierającą m.in. przykładową dokumentację czy wzory opinii i raportów z wykonania usług atestacyjnych i pokrewnych. Już udostępniony czytnik e-sprawozdań czy wyszukiwarka standardów okazały się strzałami w dziesiątkę; aplikacje te będziemy rozwijać, dodając nowe funkcje. W stałych konsultacjach ze środowiskiem biegłych rewidentów chcemy pracować nad kolejnymi aplikacjami, użytecznymi w ich codziennej pracy. Strona internetowa PIBR powinna się stać, obok samorządowego serwisu informacyjnego, platformą usług świadczonych przez samorząd na rzecz jego członków.

Baza byłaby zarazem rodzajem „helpdesku”, przyczyniając się do tworzenia dobrej praktyki rewizji finansowej. Biegli rewidenci często potrzebują merytorycznego wsparcia przy rozwiązywaniu bardziej skomplikowanych problemów z dziedziny rachunkowości, sprawozdawczości, podatków. Dlatego baza powinna zawierać konsultacje merytoryczne poświęcone zarówno stosowaniu standardów badania i wykonywaniu innych usług atestacyjnych, jak i stosowaniu krajowych (uor) i międzynarodowych (MSR/MSSF) standardów rachunkowości, m.in. w formie systematycznie publikowanych komunikatów oraz informacji o zmianach w przepisach.

W codziennej pracy, zwłaszcza niewielkich firm audytorskich, dużą pomoc mogłyby stanowić porady ekspertów podatkowych czy specjalistów od wyceny. Uważam, że członkowie samorządu byliby gotowi korzystać z takiej, dostarczanej przez PIBR, usługi na zasadach abonamentu. Merytoryczna pomoc ze strony np. prawników może się także okazać potrzebna po wejściu w życie nowego systemu nadzoru sprawowanego przez PANA. Odniesienie się do wyników kontroli czy decyzji podejmowanych na etapie ewentualnego postępowania dyscyplinarnego może wymagać doradztwa.

Szczególnie ważne będzie wspieranie, dzięki narzędziom informatycznym i warsztatom, stosowania w praktyce przez małe i średnie firmy audytorskie obowiązujących MSB, MSUP oraz MSUA, a także świadczenia usług pokrewnych innych niż badania i przeglądy historycznych informacji finansowych.

Istotna jest też tematyka bezpośrednio związana z rolą, jaką odgrywamy w środowisku biznesowym, jak choćby zadania biegłego rewidenta jako członka rady nadzorczej lub komitetu audytu. Duże znaczenie przypisujemy warsztatom, bo ta forma dokształcania umożliwia pokazanie nie tylko „co”, ale przede wszystkim „jak” postąpić i zadecydować.

Będziemy się również starali organizować przydatne na co dzień szkolenia poświęcone problemom usług atestacyjnych, ujawnionym przez system nadzoru. Ich celem byłoby praktyczne uzupełnianie przez biegłych rewidentów tych kompetencji zawodowych, których niedobór wykazały kontrole, a tym samym zapobieganie nieprawidłowościom w przyszłości.

Wzrost prestiżu wymaga współpracy i komunikacji

Do najważniejszych zadań samorządu należą stałe działania służące budowie pozycji biegłego rewidenta i wzbogacaniu jego kwalifikacji pomocnych przy występowaniu jako doradca biznesu, a nie tylko notariusz, poświadczający wiarygodność informacji o minionych zdarzeniach gospodarczych.

Jednym z elementów tych działań jest podjęcie inicjatyw na rzecz tworzenia i wdrożenia do praktyki nowych usług świadczonych dla mniejszych i średnich podmiotów gospodarczych, takich jak badanie czy przegląd stanu rachunkowości, w tym sprawozdawczości finansowej, których rezultatem byłaby nie tylko diagnoza, lecz także terapia (leczenie). Inne obszary rozszerzania zakresu świadczonych przez nas usług to audyty działania procesów księgowych czy procedur podatkowych.

Równie ważna jest komunikacja. Chcielibyśmy zintensyfikować kontakty z mediami tradycyjnymi oraz wykorzystanie mediów społecznościowych, aby tą drogą promować nasz zawód przez systematyczne prezentowanie przykładów z praktyki działania biegłych rewidentów, informowanie o tym, jak zapobiegać narastaniu problemów i je rozwiązywać. Mówiąc krótko, pokazywać, jakim wparciem dla biznesu i zarządzających może być biegły rewident.

Umacnianiu relacji samorządu – a szerzej środowiska biegłych rewidentów, których reprezentantem jest samorząd – z naszym otoczeniem powinno sprzyjać aktywne uczestnictwo w kongresach i konferencjach gospodarczych oraz w debatach publicznych organizowanych przez samorządy terytorialne i gospodarcze. Chcemy zadbać o to, aby rozsądny i wyważony głos biegłych był słyszalny. Chcemy też organizować samorządowe konferencje gospodarcze, na których m.in. biegli rewidenci przedstawią opinie, stanowiska i raporty na temat barier rozwoju biznesu i sposobów ich pokonywania. W dalszym ciągu patronatem Izby będą obejmowane konferencje naukowe i szkoleniowe, w których biegli aktywnie uczestniczą.

Ważną rolę w naszym środowisku odgrywa oczywiście regulator. Dlatego jako samorząd musimy i chcemy aktywnie się włączać w aktualizację prawa, przez współpracę z Ministerstwem Finansów, Ministerstwem Sprawiedliwości i innymi resortami, a także kancelarią Prezydenta RP. W tym celu rozważamy powołanie w ramach PIBR specjalnego zespołu ds. prawno-legislacyjnych, którego zadaniem będzie przygotowywanie naszego stanowiska wobec nowych rozwiązań prawnych. W zbieraniu propozycji biegłych rewidentów co do kształtu naszych opinii i proponowanych przez nas rozwiązań duże znaczenie przypisujemy elektronicznym kanałom komunikacji. Powinny one pomóc włączać biegłych rewidentów w działania samorządu.

Aby skutecznie wpływać na przepisy, musimy wiedzieć, co w naszej dziedzinie dzieje się w innych państwach, jakie zamiary ma UE. Do tego jest potrzebny rozwój kontaktów z biegłymi rewidentami z krajów UE i spoza Europy. Mamy nadzieję, że przy organizowaniu – służących temu celowi – wspólnych konferencji i warsztatów, w których powinni licznie uczestniczyć przedstawiciele zainteresowanych firm z różnych państw, uzyskamy wsparcie z unijnych środków pomocowych.

Ważna dla przyszłości zawodu będzie też dobra współpraca z organizacjami przedsiębiorców oraz z Rzecznikiem ds. Małych i Średnich Przedsiębiorstw. Przy opiniowaniu i inicjowaniu zmian w przepisach powinniśmy mówić jednym głosem. Równie istotny byłby wspólny czy uzupełniający się głos na konferencjach poświęconych bezpieczeństwu informacji finansowej, nowym technologiom, ryzyku inwestorów itp. Widzimy także przestrzeń do wspólnych akcji, jak – przykładowo – doradztwo na rzecz zainteresowanych przedsiębiorców w okresach poprzedzających sporządzanie sprawozdań finansowych, uruchamiane przez regionalne oddziały Izby. Rosnący prestiż zawodu, a w ślad za tym rozszerzenie rynku usług, ułatwi rozwiązanie problemu malejącej liczby kandydatów do zawodu biegłego rewidenta.

PIBR, choć zrzesza biegłych, musi też pamiętać o firmach audytorskich. To one są pracodawcami biegłych rewidentów, dostarczają środków na ich utrzymanie, tworzą warunki rozwoju, są miejscem zdobywania doświadczenia i doskonalenia kompetencji zawodowych. Stanowią prawdziwą „kuźnię nowych kadr” naszej profesji. Ważną drogą tworzenia firmom warunków rozwoju jest – naszym zdaniem – zwiększanie atrakcyjności zawodu dla młodych ludzi. Pomocne w tym mogłoby się okazać stworzenie ogólnopolskiego programu stażowego, koordynowanego przez samorząd w partnerstwie z uczelniami.

Liczymy, że do rozwoju profesji przyczyni się też partnerstwo z bliskimi nam samorządami księgowych i doradców podatkowych. Dogodną płaszczyzną współpracy PIBR ze Stowarzyszeniem Księgowych w Polsce i Krajową Izbą Doradców Podatkowych mogłoby być wspólne zorganizowanie konferencji poświęconych zagadnieniom kluczowym dla naszych środowisk oraz naszych klientów: złożonym problemom prawa bilansowego i podatkowego, e-sprawozdawczości i związanemu z nią ryzyku, nowym technologiom czy wreszcie przeciwdziałaniu oszustwom finansowym.

Jako profesja musimy mieć świadomość skutków, jakie niesie coraz większa rola technologii informatycznej stosowanej przez badane jednostki, a jednocześnie coraz szerszej wykorzystywanej do badań. Nie zamierzamy uciekać od tego tematu, a wprost przeciwnie – przyczyniać się do powstawania programów pozwalających podwyższyć jakość, a zarazem zmniejszyć pracochłonność świadczonych przez nas usług. Audyt nie może jednak stać się zakładnikiem ekspertów IT. Musimy wykorzystywać ich kompetencje, nie zapominając o znaczeniu zawodowego osądu i sceptycyzmu oraz o tym, że dzięki różnorodności oferowanych przez nas świadczeń mamy szersze spojrzenie na przedsiębiorstwo. Jest to nasza wartość dodana, która uzupełni stosowanie narzędzi IT.

Konsolidacja to wzmacnianie relacji międzyludzkich

Bardzo ważna dla rozwoju zawodu biegłego rewidenta jest integracja środowiska i zdynamizowanie wymiany doświadczeń. Wielką rolę do odegrania – i odpowiedzialność moralną za dbałość o interesy polskiej gospodarki – mają również firmy Wielkiej Czwórki, niewątpliwi liderzy w dziedzinie merytorycznego, organizacyjnego i technologicznego rozwoju naszego zawodu. Po kilku latach przerwy ich przedstawiciele znowu są we władzach samorządu. To znak, że środowisko biegłych rewidentów docenia ich znaczenie i wiedzę, a zarazem liczy na czynny udział w realizacji zadań, jakie stoją przed samorządem. Współpraca – w ramach samorządu biegłych rewidentów – małych, średnich i największych firm audytorskich może przynieść tylko korzyści.

Oczekujemy wymiany doświadczeń i wiedzy oraz wspólnego poszukiwania rozwiązań problemów merytorycznych; jesteśmy przecież jednym środowiskiem zawodowym o zbieżnych interesach.

Szeroka współpraca doświadczonych biegłych rewidentów z różnych firm jest szczególnie istotna przy tworzeniu i interpretacji standardów wykonywania zawodu – która to sfera stanie się najważniejszą kompetencją KRBR, i to nie tylko z powodu nowelizacji uobr. Standardy zapewniające wysoką jakość usługi, a zarazem realistyczne, dające się dostosować do cech i wielkości usługobiorcy, rodzą się bowiem właśnie z wymiany doświadczeń i poglądów, z łączenia teorii i praktyki.

Kolejne zadanie to doskonalenie sposobów upowszechniania wiedzy o stosowaniu standardów przy wykorzystaniu dotychczasowego dorobku, jak regularne alerty czy specjalne sekcje strony internetowej PIBR.

Uzupełnieniem tych działań byłoby wytyczenie i przestrzeganie jasnego podziału zadań i obowiązków oraz koordynacja inicjatyw między Krajową Radą i regionalnymi oddziałami Izby.

Nowy nadzór

Od 1.01.2020 r. nadzór publiczny nad audytem i audytorami będzie sprawowany przez PANA, nowo powstałą instytucję o rozszerzonych – kosztem PIBR – kompetencjach. Oczekujemy, że PANA będzie instytucją sprawną, a kontrole będą prowadzone profesjonalnie. Możemy w tym pomóc. Dlatego, podczas spotkań z pełnomocnikiem ds. organizacji PANA, zadeklarowaliśmy gotowość bliskiej współpracy merytorycznej, i to nie tylko w początkowym etapie jej rozruchu.

Trzeba mieć świadomość, że przekazanie nadzoru nad wszystkimi firmami audytorskimi jednej instytucji, uznającej nadzór za zadanie nadrzędne, niesie ryzyko zaniechania bardzo ważnych, choć niekoniecznie sformalizowanych funkcji nadzoru – prewencji i edukacji. Istnieje obawa, że publiczny nadzorca ograniczy się do sprawdzania formalnej zgodności dokumentacji rewizyjnej z wymogami ustawowymi. Tymczasem w toku kontroli przeprowadzanych przez KKN i do pewnego stopnia KNA następowało – z jednej strony – wskazanie kontrolowanym firmom poprawnego sposobu działania, a z drugiej – gromadzenie, przekazywanej samorządowi, informacji zwrotnej, sygnalizującej wątpliwości i trudności, jakie napotykały kontrolowane firmy.

W naszej opinii celem kontroli jest przede wszystkim ocena stopnia zakorzenienia teorii i dobrej praktyki w codziennym działaniu firm audytorskich. Jej głównym zadaniem nie jest karanie (choć niekiedy jest ono konieczne), ale przyczynianie się do poprawnego i sprawnego funkcjonowania rewizji finansowej. Dlatego, w razie stwierdzenia nieprawidłowości, ważniejsza systemowo od konsekwencji dla konkretnej firmy lub biegłego rewidenta jest ocena rodzaju, przyczyn i skutków stwierdzonych niedociągnięć. Tego rodzaju informacje są bardzo ważne dla PIBR – wskazują bowiem, z realizacją jakich wymogów standardów wykonywania zawodu są trudności i jakie tematy trzeba w związku z tym uwzględnić w planach szkolenia czy we wskazówkach stosowania standardów.

Samorząd, sprawujący nadzór za pomocą własnego aparatu kontroli, poznaje bliżej realia pracy audytorskiej małych i średnich firm oraz może szybciej reagować na powtarzalne niedociągnięcia. Zmieniona ustawa możliwości takiej nie przewiduje. Oczywiście pozostają inne kanały komunikacji między samorządem a biegłymi rewidentami, ale brak będzie pośrednictwa instytucji nadzorczej, która pozwalała zarówno zobiektywizować sygnały płynące od biegłych rewidentów, jak i wychwycić to, co umknęło ich uwadze.

Chcielibyśmy przekazać PANA nasze wieloletnie doświadczenia, przede wszystkim dotyczące praktyki działania Krajowej Komisji Nadzoru i Krajowego Rzecznika Dyscyplinarnego oraz organizacji ewidencji firm audytorskich. Mamy nadzieję, że PANA skorzysta z tej oferty.

Naprzód, nic się nie stało

Gdy piszę te słowa, uchwalenie rządowej koncepcji systemu nadzoru i powołanie PANA jest niemal pewne. Prawdą jest, że wprowadzane zmiany mieszczą się w ogólnoeuropejskich trendach, ale ich realizacja następuje w nad wyraz radykalnej formie i przyspieszonym tempie. W toku prac parlamentarnych udało nam się o kilka miesięcy wydłużyć okres przygotowawczy dla firm audytorskich, jednak zasadnicze rozwiązania pozostały w niezmienionej formie.

Zastrzeżenia zgłaszane przez PIBR oraz wielu interesariuszy audytu, dotyczące potencjalnej szkodliwości dla rynku niektórych rozwiązań nowelizacji, oraz propozycje zastąpienia ich rozwiązaniami wolnymi od tych wad i zwiększającymi bezpieczeństwo obrotu, niestety nie znalazły posłuchu. Nowelizacja przychodzi zaledwie 2 lata po ostatniej dużej reformie systemu nadzoru i zasad działania biegłych rewidentów, gdy brak jeszcze oceny zalet i wad uobr.

Wszystkie te zastrzeżenia nie zmieniają faktu, że uobr jest „konstytucją” naszej profesji. Dlatego jako samorząd musimy sprawnie się dostosować do jej zmienionych postanowień i uważnie obserwować, co przyniosą – aby jednym głosem wskazywać mechanizmy wymagające poprawek.

Najważniejszymi zadaniami samorządu są jednak wspieranie biegłych rewidentów i firm audytorskich w codziennej pracy oraz dbałość o rozwój zawodu. W zakresie tych zadań nowelizacja niczego nie zmienia. Gorzej ze źródłami ich finansowania. Na pewno podejmiemy dalsze kroki w celu racjonalizacji kosztów funkcjonowania samorządu, ale już dziś widać, że nie wystarczy środków do realizacji przedsięwzięć nieodzownych dla osiągnięcia przedstawionych wyżej celów. Mamy nadzieję, że wspólnym wysiłkiem wypracujemy rozsądne wyjście z sytuacji.

Mimo zmiany kompetencji samorządu i wielu rysujących się trudności dołożymy starań, aby obecna kadencja KRBR stanowiła ambitną kontynuację działań służących umacnianiu naszej gospodarki, a zarazem zawodu, jego roli i pozycji na rynku usług.