Co nowego w rachunkowości - marzec 2025

Zmiana ustawy o rachunkowości

Nowelizacją uor z 6.12.2024 r.[1] do polskiego prawa zostały wdrożone dwa unijne akty prawne:

• dyrektywa 2022/2464 dotycząca sprawozdawczości zrównoważonego rozwoju (CSRD)[2];
• dyrektywa delegowana 2023/2775[3], podnosząca o 25% progi zawarte w dyrektywie 2013/34/UE, uprawniające do stosowania uproszczeń.

Nowelizacja podniosła o 25% zawarte w uor progi finansowe, wynikające zarówno z dyrektywy, jak i z rozwiązań krajowych, tj. dotyczące:

• stosowania uproszeń sprawozdawczych dla jednostek mikro lub małych,
• stosowania uproszczeń ewidencyjnych dla jednostek nieobjętych dyrektywą,
• obowiązku poddawania badaniu sprawozdań finansowych (sf),
• obowiązku sporządzania skonsolidowanego sf,
• obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych.

Ponadto wprowadziła pewne zmiany porządkujące:

• ujednoliciła sposób ustalania progów dla uproszczeń sprawozdawczych i ewidencyjnych,
• wprowadziła jednolitą definicję przychodów ze sprzedaży, konsekwentnie stosowaną przy definiowaniu progów,
• o statusie jednostki mikro i małej decyduje jedynie spełnienie wielkości progowych (nie ma znaczenia fakt korzystania z uproszczeń).

Głównym celem nowelizacji było wprowadzenie do krajowego porządku prawnego przepisów odnoszących się do sprawozdawczości zrównoważonego rozwoju (ZR).

W ostatnim czasie pojawiła się jednak zapowiedź

Komisji Europejskiej (KE) uproszczenia regulacji unijnych w tym zakresie (patrz dalej).

Planowane uproszczenie unijnych regulacji dotyczących raportowania ESG

29.01.2025 r. KE ogłosiła strategię – tzw. Kompas konkurencyjności[4] – mającą wzmocnić konkurencyjność unijnych przedsiębiorstw. Komisja wzięła pod uwagę rekomendacje zawarte w opublikowanym we wrześniu 2024 r. raporcie przygotowanym przez byłego premiera Włoch Mario Draghiego, którego celem była ocena konkurencyjności na rynku UE[5]. Sformułowano w nim trzy cele strategiczne, mające wspierać konkurencyjność UE:

• zamykanie luki innowacyjnej,
• zintegrowane działania na rzecz dekarbonizacji i konkurencyjności,
• redukcja nadmiernych zależności i zwiększenie bezpieczeństwa.

W ramach Kompasu konkurencyjności KE zaproponowała pięć grup działań wspierających osiągnięcie tych celów:

• uproszczenia – drastyczne zmniejszenie obciążeń regulacyjnych i administracyjnych, w tym uproszczenie raportowania ZR,
• zmniejszanie barier na jednolitym rynku,
• finansowanie konkurencyjności,
• promowanie umiejętności i wysokiej jakości miejsc pracy,
• lepsza koordynacja polityk na poziomie UE i krajowym.

Ogłoszenie konkretnych propozycji legislacyjnych, zmierzających m.in. do uproszczenia przepisów dotyczących sprawozdawczości ZR zawartych w dyrektywie CSRD, zaplanowano na 26.02.2025 r. Zmiany na poziomie unijnego prawodawstwa będą wymagały wdrożenia do prawa polskiego i ew. korekty przepisów uchwalonych 6.12.2024 r.

Nowe rozporządzenie w sprawie rachunkowości instrumentów finansowych

Rozporządzenie MF z 17.11.2024 r. w sprawie uznawania i metod wyceny oraz ujawniania i prezentacji instrumentów finansowych (DzU poz. 1750) zastąpiło dotychczas obowiązujące rozporządzenie z 2001 r.[6] Zmiany nie mają charakteru systemowego – polegają na eliminacji niespójności czy wątpliwości interpretacyjnych, zidentyfikowanych podczas przeglądu dotychczas obowiązujących przepisów, a także na uspójnieniu ich z innymi regulacjami w obszarze rachunkowości. Ze względów legislacyjnych konieczne było jednak wydanie nowego rozporządzenia.

Zmiany merytoryczne obejmują takie kwestie, jak:

• zastąpienie definicji „rynku regulowanego” definicją „rynku aktywnego”,
• wprowadzenie zasad wyceny za pomocą modelu, opierając się na danych obserwowalnych i danych nieobserwowalnych,
• wprowadzenie kategorii „pozostałe zobowiązania finansowe”, zastosowanie w rachunkowości zabezpieczeń podejścia opartego na skuteczności zabezpieczenia (dotychczas efektywność zabezpieczenia),
• ujawnienia.

Przepisy nowego rozporządzenia stosuje się obowiązkowo po raz pierwszy do sf sporządzanych za rok obrotowy rozpoczynający się od 1.01.2025 r. Wcześniejsze zastosowanie jest dozwolone (wymagane jest ujawnienie tego faktu w informacji dodatkowej). Jeśli jednak jednostka się na to nie zdecyduje – do sf za 2024 r. zastosuje dotychczasowe przepisy, zawarte w uchylanym rozporządzeniu.

MSSF w prawie UE

Na przyjęcie w formie rozporządzeń KE oczekują obecnie dwa nowe standardy, dwie nowelizacje standardów oraz 11. wydanie tzw. ulepszeń do MSSF (patrz tabela). W porównaniu z poprzednim zestawieniem (zob. „Rachunkowość” 2024, nr 12) w tabeli pojawiła się jedna nowelizacja. Jest to zmiana MSSF 9 Instrumenty finansowe oraz MSSF 7 Instrumenty finansowe: ujawnianie informacji, będąca wynikiem prac Komitetu Interpretacyjnego MSSF nad pytaniem dotyczącym kontraktów na zakup energii odnawialnej, które mają być zrealizowane poprzez rzeczywiste dostarczenie energii kupującemu. Komitet stwierdził, że obecne zapisy MSSF 9 są niewystarczające do rozstrzygnięcia, jak księgowo ująć tego typu kontrakty. Konieczna była zatem zmiana standardu w zakresie wymogów:

• odnośnie do własnego użytku, uwzględniająca specyfikę kontraktów na energię odnawialną,
• rachunkowości zabezpieczeń obejmującej takie kontrakty (w MSSF 7 wprowadzono odpowiednie wymogi ujawnieniowe w tym obszarze).

Dobrowolny standard sprawozdawczości ZR dla nienotowanych MŚP

Europejska Grupa Doradcza ds. Sprawozdawczości Finansowej (EFRAG) – instytucja odpowiedzialna za merytoryczne przygotowanie Europejskich Standardów Zrównoważonego Rozwoju (ESRS) – w grudniu 2024 r. opublikowała[7] i przekazała KE dobrowolny standard raportowania zrównoważonego rozwoju dla przedsiębiorstw mikro, małych i średnich nienotowanych na giełdzie (VSME ESRS). Dostępna jest jego polska wersja językowa, przygotowana przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii, we współpracy z Ministerstwem Finansów i Krajową Izbą Gospodarczą (KIG)[8].

Jeśli chodzi o jednostki z sektora MMŚP (przedsiębiorstwa mikro, małe i średnie), to o ile nie są to spółki giełdowe (inne niż jednostki mikro), ani prawo UE, ani prawo krajowe nie przewidują dla nich obowiązku raportowania ZR. Mogą być one jednak proszone o określone informacje przez dostarczycieli kapitału czy swoich większych kontrahentów, zobowiązanych do raportowania, w których łańcuchach wartości się znajdują. Taka jest już obecna praktyka – informacje są zbierane w indywidualnych kwestionariuszach kierowanych do MMŚP.

Standard VSME ma stanowić podstawę do jednolitej, uproszczonej sprawozdawczości ZR dla MMŚP, która zastąpi liczne nieskoordynowane żądania informacji. Został oparty na analizie stosowanych obecnie kwestionariuszy. Składa się z dwóch modułów: podstawowego i rozszerzonego, co umożliwia elastyczne podejście, w zależności od potrzeb i możliwości raportującego podmiotu. Zakłada się, że raportowanie zgodnie z VSME powinno zaspokoić większość oczekiwań informacyjnych, ale nie wyklucza się, że pewne indywidualne żądania informacyjne mogą się pojawiać np. w odniesieniu do danego sektora (VSME odnosi jedynie do ogólnych, niesektorowych ujawnień).

EFRAG rozpoczęła również działania wspierające rozpropagowanie i ułatwiające stosowanie VSME. Planuje dodatkowe materiały edukacyjne. Rozpoczęła też mapowanie inicjatyw krajowych wspierających raportowanie ZR w sektorze MMŚP, w szczególności narzędzi cyfrowych[9]. Przykładem jest inicjatywa podjęta przez KIG, która przygotowała takie narzędzia, oparte na VSME[10]. 

Na stronie internetowej EFRAG dostępne są już filmy edukacyjne nt. VSME, które można obejrzeć z napisami w języku polskim[11], w tym nagranie z pierwszego spotkania powołanego przez EFRAG forum poświęconego raportowaniu danych z obszaru ESG przez sektor MMŚP.

Konsultacje ESMA nt. cyfrowej taksonomii raportowania ZR

Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA) w grudniu 2024 r. opublikował[12] do konsultacji dokumenty zmieniające unijne przepisy dotyczące jednolitego elektronicznego formatu raportowania (ESEF), według którego mają być również raportowane informacje na temat ZR. Dokumenty zawierają propozycję znakowania w XBRL informacji raportowanych zgodnie ze standardami ESRS oraz ujawnień w zakresie tzw. taksonomii UE[13].

Proponuje się:

• podejście fazowe, tj. stopniowe objęcie znakowaniem kolejnych informacji,
• zmiany w dotychczasowym sposobie znakowania informacji zawartych w informacji dodatkowej w skonsolidowanych sf sporządzanych zgodnie z MSSF.

Uwagi można zgłaszać do 31.03.2025 r. Po rozpatrzeniu uwag ESMA planuje w III kwartale 2025 r. opublikować i przekazać KE ostateczny raport. Aby regulacje zaczęły obowiązywać, konieczne jest ich przyjęcie przez KE w formie rozporządzenia. Do czasu wejścia w życie tych przepisów jednostki, które już są zobowiązane do sporządzania sprawozdawczości ZR, nie mają obowiązku znakowania tych informacji (por. art. 25 nowelizacji uor z 6.12.2024 r.).

Wytyczne dotyczące zorganizowania procesu raportowania ZR

Międzynarodowa Federacja Księgowych (IFAC) opublikowała[14] wytyczne, przygotowane we współpracy z We Mean Bussiness Coalition[15] oraz Global Accounting Alliance[16]. Są to rekomendacje, jak zaprojektować wewnętrzne procedury i kontrolę w jednostkach, aby zapewnić wysoką jakość sprawozdawczości ZR i w odpowiedni sposób przygotować się do procesu jej atestacji.

Proponuje się opracowanie wewnętrznych procedur raportowania i kontroli na podstawie modelu trzech linii obrony opracowanego przez Instytut Audytorów Wewnętrznych (The Institute of Internal Auditors, IIA)[17]. Podkreślono potrzebę zintegrowania procesów wewnętrznych dotyczących raportowania ZR z procesami w obszarze sprawozdawczości finansowej. Zaproponowano zastosowanie modelu opartego na rocznym cyklu raportowania, który składa się z następujących faz: ocena istotności, ocena ryzyka istotnego zniekształcenia, cele działań kontrolnych, katalog kontroli, standardowe procedury operacyjne, monitorowanie, atestacja przez niezależną stronę trzecią.

Wytyczne mogą być wykorzystane przez jednostki raportujące zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Zrównoważonego Rozwoju, wydawanymi przez Fundację MSSF, a także przez jednostki z UE, które raportują zgodnie z ESRS. Wytyczne odwołują się do tych dwóch zestawów standardów i ich wymogów odnośnie do zarządzania ryzykiem i procedur wewnętrznej kontroli jakości w obszarze raportowania ZR.