Co nowego w rachunkowości - 51

Stanowisko Komitetu Standardów Rachunkowości w sprawie gruntów oddanych w wieczyste użytkowanie przez jednostki samorządu terytorialnego

Komitet Standardów Rachunkowości przyjął stanowisko[1], skierowane do jednostek samorządu terytorialnego (jst), w sprawie ujęcia, wyceny i prezentacji

Jeżeli jst nie ujmowała dotychczas w księgach gruntów będących jej własnością, a ustalenie cen nabycia jest niemożliwe lub praktycznie niewykonalne (w rozumieniu KSR 7), to do wyceny może przyjąć wartość gruntu, która stanowiła podstawę ustalenia rocznej opłaty za 2018 r. Gdyby i to okazało się niemożliwe (np. wobec zwolnienia z opłaty), wówczas grunt wycenia się w cenie sprzedaży takiego samego lub podobnego gruntu. W przypadku obciążenia gruntu, będącego własnością jst, użytkowaniem wieczystym konieczna jest weryfikacja, czy nie nastąpiła utrata jego wartości, spowodowana ograniczeniem możliwości dysponowania gruntem. Stanowisko przedstawia procedurę postępowania w takim przypadku, przewidując jednocześnie odniesienie skutków ew. utraty wartości gruntu na fundusz jst.

W stanowisku wskazano również, jak ujmować, wyceniać i prezentować grunty będące własnością Skarbu Państwa, przekazane w użytkowanie wieczyste przez jednostkę wykonującą uprawnienia właścicielskie do tych gruntów. Określa ono ponadto sposób ujmowania zarówno przychodów z opłat wnoszonych z tytułu prawa użytkowania wieczystego gruntów, jak i skutków przekształcenia prawa wieczystego użytkowania gruntów zabudowanych na cele mieszkaniowe w prawo własności tych gruntów na mocy ustawy z 20.07.2018 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego gruntów zabudowanych na cele mieszkaniowe w prawo własności tych gruntów (DzU poz. 1716 i 254).

Stanowisko, co do zasady, weszło w życie 1.01.2019 r., jednak przewidziano w nim możliwość wcześniejszego zastosowania do sprawozdań za 2018 r., uwzględniając odpowiednie postanowienia przejściowe.

MSSF dotychczas nieprzyjęte w UE

Według stanu na 7.02.2019 r. na przyjęcie do porządku prawnego UE w formie rozporządzeń Komisji Europejskiej (KE) oczekiwały: nowy standard, 4 nowelizacje, zestaw mniejszych zmian (tzw. ulepszeń), a także zestaw zmian standardów wynikający z przyjęcia nowych Założeń koncepcyjnych MSSF. W porównaniu z poprzednim zestawieniem (por. „Rachunkowość” nr 12/2018, s. 61) zestaw dokumentów wykazanych w tabeli na następnej stronie nie uległ zmianie. Nieznacznie zmieniły się szacowane daty przyjęcia dokumentów do porządku prawnego UE. Niezakończenie w 2018 r. procedury przyjęcia 3 dokumentów nowelizujących spowodowało opóźnienie ich wdrożenia w stosunku do wskazanej przez IASB daty wejścia w życie – 1.01.2019 r.

Wykorzystanie sztucznej inteligencji do sprawozdawczości spółek

Działające w ramach Brytyjskiej Rady ds. Sprawozdawczości Finansowej (Financial Reporting Council, FRC) laboratorium badawcze (Financial Reporting Lab) opublikowało w styczniu 2019 r. raport poświęcony zastosowaniu sztucznej inteligencji (SI) do sprawozdawczości spółek[2]. W raporcie zdefiniowano SI jako dziedzinę informatyki, która zajmuje się tworzeniem inteligencji przypominającej ludzką oraz badaniami nad nią, a znajdującą zastosowanie w urządzeniach. Raport wskazuje na następujące typy SI:

dostarczająca komputerom wiedzy (systemy eksperckie i uwzględniające samouczenie się),

pomagająca komputerom rozpoznać tekst lub obraz (np. komputerowe rozpoznawanie obrazów i przetwarzanie języka naturalnego),

pomagająca komputerom tworzyć tekst lub obraz (np. kreatywność komputerowa czy tłumaczenie danych z języka komputerowego na język naturalny),

sprawiająca, że komputery powtarzają zadania (np. zrobotyzowana automatyzacja procesów).

Raport opisuje sposób stosowania SI w procesach gospodarczych. Obecnie jest ona wykorzystywana głównie do zbierania i strukturyzowania danych. Nieliczne są przypadki jej zastosowania, gdy konieczne jest posługiwanie się osądem zawodowym. Odnosząc się do sprawozdawczości spółek, raport wskazuje, jak obecnie jest wykorzystywana SI (konkretne przykłady z praktyki) oraz jak może być wykorzystana w przyszłości.

Odrębnie omówiono problematykę sporządzania sprawozdań, ich przesyłu i wykorzystania. Jednym z pomysłów na zwiększenie zastosowania SI do sporządzania sprawozdań, wskazanych w raporcie, jest tworzenie standardów w sposób zautomatyzowany, tak aby były możliwe do odczytania przez komputery. Gromadzone i strukturyzowane na podstawie tych standardów dane rzeczywiste mogłyby być wykorzystane do wykrycia luk w regulacjach, a nawet do automatycznego tworzenia kolejnych standardów.

Raport wskazuje również na potencjalne korzyści zastosowania SI do audytu wewnętrznego i zewnętrznego, a także do pełnienia funkcji nadzorczych. Przykładowo może ona umożliwić zweryfikowanie większej ilości danych w ramach audytu niż dotychczas, kiedy stosuje się próbkowanie. W świecie wirtualnej rzeczywistości łatwiejsza jest również weryfikacja danych wytwarzanych przez jednostki drogą ich porównania z danymi zewnętrznymi. Rozważania dotyczące przyszłości idą dużo dalej, gdyż stawia się pytanie, czy spółka mogłaby być tworem samym w sobie, podmiotem wirtualnej rzeczywistości, niezależnym od ludzi w niej działających.

Jeśli chodzi o użytkowników informacji pochodzących ze sprawozdawczości spółek, a w szczególności inwestorów, to już obecnie wykorzystują oni do analizy danych techniki komputerowe, wsparte SI. Jak wskazano w raporcie, w ostatnim czasie systemy samouczące zaczęły być stosowane do stwierdzania relacji zachodzących między przyszłymi wydarzeniami (np. związanymi z wystąpieniem ryzyka kredytowego) a danymi prezentowanymi w sprawozdaniach. Przyszłe zastosowania SI przez inwestorów, jak wskazuje raport, mogłyby ograniczyć do minimum udział człowieka (analityka) w przygotowaniu powszechnie stosowanego obecnie raportu analitycznego, opartego na dużej ilości danych.

Podsumowując raport, autorzy podkreślają, że SI nie jest odpowiedzią na wszystkie ujawniające się problemy gospodarcze, ale są obszary, w których jej zastosowanie pozwoliłoby zwiększyć wydajność i efektywność niektórych działań, w szczególności tych, które polegają na przetwarzaniu dużej ilości strukturyzowanych danych, są podatne na błędy, gdyż wymagają powtarzalnych działań lub skupienia przez dłuższy czas, bądź tych, których wykonywanie przez ludzi nie jest efektywne. Według nich pytanie nie brzmi, czy SI stanie się ważna dla sprawozdawczości spółek, lecz kiedy to nastąpi.

Podsumowanie konsultacji KE nt. raportowania (tzw. fitness check)

W Aktualnościach („Rachunkowość” nr 9/2018) pisaliśmy o prowadzonych przez KE konsultacjach, mających na celu ocenę funkcjonowania obecnego prawa UE regulującego szeroko rozumianą sprawozdawczość publiczną przedsiębiorstw, a także zebranie opinii nt. kierunków ew. przyszłych zmian tego prawa. KE opublikowała podsumowanie odpowiedzi na towarzyszącą konsultacjom ankietę[3]. Otrzymano ich 338, z czego 82% to odpowiedzi udzielone przez przedsiębiorstwa lub organizacje, 9% – przez instytucje publiczne lub międzynarodowe, a pozostałe 9% to odpowiedzi osób prywatnych.

Wśród pierwszej kategorii respondentów w podsumowaniu wyróżniono 3 główne grupy: przedsiębiorstwa (większe spółki, przedsiębiorstwa małe i mikro, jednoosobową działalność) – 25%, stowarzyszenia biznesowe – 25%, oraz instytucje pozarządowe – 21%. Najwięcej odpowiedzi otrzymano z Niemiec (25,1%), Wielkiej Brytanii (11,2%), Belgii (9,2%) oraz Francji (7,7%). Odpowiedzi z Polski stanowiły 2,7%.

Z podsumowania wynika, że wg większości respondentów obecnie funkcjonujący system regulujący sprawozdawczość osiąga zakładane cele (ochrona interesariuszy, zapewnienie stabilności finansowej, rozwój rynku wewnętrznego, integracja rynków kapitałowych UE, promowanie zrównoważonego rozwoju). Jednak sporządzający sprawozdania, w szczególności pochodzący z Niemiec, podali w wątpliwość rzeczywiste korzyści płynące z obowiązku przedstawiania informacji niefinansowych, a także planowanego na najbliższą przyszłość obowiązku strukturyzowanego elektronicznego raportowania przez spółki notowane na rynkach regulowanych. W podsumowaniu wskazano także, że konsultacje potwierdziły rolę MSSF jako efektywnego narzędzia redukcji kosztów kapitału oraz zwiększenia inwestycji w UE.

Jeśli chodzi o procedurę przyjmowania MSSF do porządku prawnego UE, większość opowiadała się za zachowaniem status quo. Wielu respondentów ostrzegało przed stosowaniem – zaproponowanego w ankiecie – rozwiązania polegającego na ingerencji w treść MSSF w ramach procedury ich przyjęcia w UE. Z kolei respondenci, którzy opowiadali się za tym pomysłem, wskazywali, że inne jurysdykcje mają większą swobodę ingerencji w treść MSSF przy ich przyjmowaniu do porządku prawnego danego państwa; wprowadzenie takiej możliwości dla UE zwiększyłoby wpływ krajów w niej zrzeszonych na rozstrzygnięcia podejmowane przez IASB.

Nie zgłoszono zapotrzebowania na dalszą harmonizację przepisów zawartych w dyrektywie o rachunkowości, a obecna ich elastyczność, pozwalająca na dostosowanie przepisów o rachunkowości do lokalnych uwarunkowań, nie wpływa ujemnie na transakcje transgraniczne. Niektórzy uważali jednak, że istniejące różnice powinny zostać wyeliminowane, a MSSF mogłyby stanowić punkt odniesienia do tych działań.

W związku z dyskusją nt. integracji raportowania finansowego i niefinansowego większość respondentów była zdania, że tzw. sprawozdawczość zintegrowana mogłaby się przyczynić do bardziej efektywnego rozmieszczenia kapitału oraz podejmowania decyzji.

Dokument podsumowujący informuje zarazem, że respondenci reprezentujący użytkowników sprawozdań zwracali uwagę na zbyt mały stopień digitalizacji i strukturyzacji sprawozdawczości w UE.

Jeśli chodzi o promowanie zrównoważonego rozwoju, to większość respondentów była zdania, że ilość i jakość informacji niefinansowych, raportowanych przez jednostki, nie jest wystarczająca, chociaż zwracano również uwagę, że z oceną unijnych wymogów odnośnie do raportowania niefinansowego należałoby jeszcze poczekać, gdyż 2018 r. był pierwszym rokiem ich obowiązywania.

Dokument dyskusyjny FRC nt. wartości niematerialnych

Wspomniana już FRC opublikowała dokument dyskusyjny[4], którego celem jest wzbogacenie międzynarodowej debaty nt. wartości niematerialnych, a także zebranie opinii o przedstawionych w nim zagadnieniach. Otrzymany materiał i wyniki badań miałyby posłużyć jako wkład do prac IASB poświęconych wartościom niematerialnym.

Autorzy dokumentu, uzasadniając podjęcie tego tematu, nawiązali do toczącej się od lat dyskusji o słabości sf, które nie przedstawiają wystarczającej informacji o wartościach niematerialnych posiadanych przez jednostki. Tymczasem w realiach gospodarki opartej na wiedzy wartości niematerialne stanowią niejednokrotnie kluczowy zasób. Dokument ma na celu wyjaśnienie, dlaczego sf nie radzą sobie z tym zagadnieniem, oraz zaproponowanie rozwiązań doskonalących sprawozdawczość nt. wartości niematerialnych, które można by wprowadzić w życie w relatywnie krótkim czasie. Przedmiotem rozważań są przy tym nie tylko wartości niematerialne stanowiące aktywa jednostki, lecz także ogólna kategoria „wartości niematerialne” (kapitał intelektualny) i kwestie ujawniania wszelkich informacji na ten temat w ogólnie rozumianej sprawozdawczości spółek, nie tylko finansowej.

Zaproponowano rozważanie, w jaki sposób nowe Założenia koncepcyjne MSSF (z 2018 r.) wpływają na uznanie wartości niematerialnej za składnik aktywów umożliwiający jej ujęcie. Wiąże się z tym niepewność związana z wyceną, w szczególności w odniesieniu do wartości niematerialnych wytworzonych siłami własnymi. W podsumowaniu tej części rozważań proponuje się przejrzenie szczegółowych postanowień standardów (MSSF/MSR) w świetle Założeń koncepcyjnych, a w szczególności nowej definicji aktywów oraz kryteriów ich ujmowania. Analizy mogą wykazać, że większa niż obecnie część wartości niematerialnych spełnia definicję i kryteria ujmowania.

Zaproponowano także zamieszczenie w sf dodatkowych informacji nt. wartości niematerialnych, które nie mogą zostać uznane za składnik aktywów jednostki. Zasugerowano, aby jednostki ujawniały kwotę i rodzaj inwestycji w wartości niematerialne, które nie są ujmowane jako aktywa, lecz traktowane jako koszty okresu, w szczególności koszty ponoszone w celu uzyskiwania korzyści ekonomicznych w następnych okresach sprawozdawczych (wartości niematerialne zorientowane na przyszłość).

Kolejna część dokumentu dotyczy sprawozdawczości opisowej, która mogłaby się przyczynić do wzbogacenia informacji nt. wartości niematerialnych dostarczanych inwestorom, a także rozważań, jak takie informacje mogą być skwantyfikowane.

Komentarze do dokumentu dyskusyjnego można zgłaszać do 30.04.2019 r.

Zarządzanie jakością w firmie audytorskiej – projekty IAASB

Rada Międzynarodowych Standardów Rewizji Finansowej i Usług Atestacyjnych (International Auditing and Assurance Standards Board, IAASB) opublikowała w lutym 2019 r. projekt pakietu nowych oraz nowelizacji istniejących standardów, poświęconych zarządzaniu jakością usług w firmie audytorskiej. Dotychczas posługiwano się pojęciem „kontroli jakości”, a głównym dokumentem regulującym to zagadnienie był Międzynarodowy Standard Kontroli Jakości nr 1 (MSKJ 1). Ma on zostać zastąpiony nowymi standardami. W pakiecie proponuje się zmianę podejścia do zarządzania jakością wykonywanych przez firmę audytorską usług badania, przeglądu, innych usług atestacyjnych oraz pokrewnych. Pakiet obejmuje 2 projekty Międzynarodowych Standardów Zarządzania Jakością (MSZJ) i projekt nowelizacji MSB 220:

projekt MSZJ 1 Zarządzanie jakością przez firmy wykonujące badania, przeglądy, inne usługi atestacyjne lub usługi pokrewne[5] (zastąpi MSKJ 1) – w którym proponuje się nowe, proaktywne, oparte na ryzyku podejście do efektywnego systemu zarządzania jakością; stanowi ono podstawę spójnego systemu zapewniania jakości poszczególnych zleceń,

projekt MSZJ 2 Przeglądy jakości zleceń[6] – jest w całości poświęcony przeglądom jakości poszczególnych wykonywanych zleceń; zawiera m.in. udoskonalone regulacje, określające kryteria zakwalifikowania do przeglądu, oraz postanowienia poświęcone przeprowadzaniu przeglądu przez kontrolera jakości zlecenia i sporządzanej przez niego dokumentacji z przeglądu,

projekt nowelizacji MSB 220 Zarządzanie jakością badania sprawozdania finansowego (dotychczasowy tytuł Kontrola jakości badania sprawozdań finansowych)[7] – modyfikuje wymogi i wytyczne, a w szczególności uwypukla znaczenie badania, jako wypełniającego znamiona działania w interesie publicznym, a także odpowiedniego stosowania osądu zawodowego oraz zawodowego sceptycyzmu; projekt uściśla rolę i odpowiedzialność kluczowego biegłego rewidenta (partnera odpowiedzialnego za zlecenie), a w szczególności podkreśla jego odpowiedzialność za udział w całym procesie badania, jak również za zarządzanie jego jakością, zapewniające odpowiednią jakość wykonania zlecenia; ponadto – jak wskazuje IAASB – standard 220 wymaga dostosowania do zmieniających się modeli wykonywania audytu, stosowanych technologii oraz dopracowania relacji między MSB 220 a projektowanymi MSZJ.

Pakietowi towarzyszą objaśnienia do wszystkich projektowanych dokumentów[8]. Komentarze i uwagi mogą być zgłaszane do 1.07.2019 r.