Ulgowe zasady podejmowania pracy przez uchodźców z Ukrainy

Szczególna legalizacja pobytu

W Polsce można zatrudnić cudzoziemca, który ma odpowiedni tytuł pobytowy. Na mocy ustawy pomocowej za zgodny z prawem uznaje się pobyt w Polsce obywatela Ukrainy, który:

• przybył na terytorium RP z obszaru Ukrainy w związku z toczącymi się tam działaniami wojennymi, albo
• ma Kartę Polaka i wraz z rodziną przybył do Polski z powodu tych działań wojennych.

oraz małżonka takiej osoby, niemającego ukraińskiego obywatelstwa, o ile przybył do Polski z Ukrainy w związku z toczącą się tam wojną (art. 2 specustawy).

Ww. osoby korzystają z uproszczonej procedury legalizacji maksymalnie przez 18 mies., licząc od 24.02.2022 r., jeśli:

• legalnie wjechały na terytorium RP począwszy od 24.02.2022 r. do terminu końcowego wskazanego w rozporządzeniu RM oraz
• zadeklarowały zamiar pozostania w Polsce.

Dotyczy to również dziecka urodzonego w Polsce przez matkę należącą do jednej z ww. grup – w okresie jej legalnego pobytu (art. 2 ust. 1 i 4 specustawy).

Zgodnie z art. 57 § 3 Kpa, który stosuje się przy obliczaniu terminu końcowego 18-miesięcznego okresu, termin określony w miesiącach kończy się z upływem tego dnia w ostatnim miesiącu, który odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca. W konsekwencji legalny pobyt ww. osób na mocy ustawy pomocowej obejmuje okres od 24.02.2022 do 24.08.2023 r.

Uchodźcy spełniającemu ww. warunki ustawa pomocowa nadaje status osoby korzystającej z ochrony czasowej w rozumieniu art. 106 ust. 3 ustawy z 13.06.2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP (DzU z 2021 r. poz. 1108, dalej uco). Według uzasadnienia do nowych przepisów są to regulacje szczególne, istniejące obok obowiązujących aktów prawnych w obszarze migracji i azylu, w szczególności ustawy z 12.12.2013 r. o cudzoziemcach (DzU z 2021 r. poz. 2354, dalej uoc) oraz cytowanej uco. W świetle art. 2 ust. 3 ustawy pomocowej nie stosuje się ich zatem do obywatela Ukrainy, który ma zezwolenie na pobyt stały, zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE, zezwolenie na pobyt czasowy, zgodę na pobyt tolerowany, status uchodźcy, ochronę uzupełniającą bądź który:

• złożył wniosek (lub ktoś złożył za niego) o udzielenie ochrony międzynarodowej albo
• zadeklarował zamiar złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej na mocy art. 28 ust. 1 uoc (gdy nie jest możliwe przyjęcie wniosku z przyczyn leżących po stronie Straży Granicznej) czy art. 61 ust. 1 uoc (dla małoletniego bez opieki) lub dotyczy go taka deklaracja.

Oznacza to, że Ukraińcy, legitymujący się tytułami pobytowymi wymienionymi w art. 2 ust. 3 ustawy pomocowej, nadal z nich korzystają bez dodatkowych formalności. Szczególne reguły legalizacji pobytu z ustawy pomocowej są więc adresowane do pozostałych, których rosyjska inwazja zmusiła do porzucenia ojczyzny i szukania schronienia w Polsce.

Aby można było prawidłowo ustalić terminy legalnego pobytu i weryfikować liczbę migrantów wojennych, wjazd do Polski obywatela Ukrainy musi zostać zarejestrowany przez komendanta placówki Straży Granicznej (SG). Jeśli nie nastąpiło to podczas kontroli granicznej, rejestracji pobytu dokonuje Komendant Główny SG na wniosek zainteresowanego złożony najpóźniej w ciągu 60 dni od przybycia do Polski. Dla uproszczenia przyjęto, że złożenie w dowolnej gminie wniosku o nadanie numeru PESEL jest tożsame z wnioskiem o rejestrację pobytu. We wniosku uchodźca podaje m.in. datę przekroczenia polskiej granicy. Na podstawie danych przekazanych przez gminę Komendant Główny SG zamieszcza je w rejestrze obywateli Ukrainy, którzy przybyli bezpośrednio z jej terytorium w związku z rosyjską inwazją (art. 3 ustawy pomocowej).

Zasady zatrudnienia

Ustawa pomocowa przewiduje maksymalnie odformalizowany sposób zatrudnienia Ukraińca, który przebywa w Polsce legalnie – w trybie art. 2 ust. 1 tej ustawy (tj. począwszy od 24.02.2022 do 24.08.2023 r.) bądź na innej podstawie prawnej. Najpierw pracodawca przyjmuje go do pracy, a potem dopiero powiadamia – za pośrednictwem systemu teleinformatycznego www.praca.gov.pl – PUP właściwy dla siedziby bądź dla swojego miejsca zamieszkania, w ciągu 14 dni od rozpoczęcia pracy (art. 22 ust. 1 i 2 ustawy pomocowej). W powiadomieniu podaje:

• swoje dane: nazwa, adres siedziby lub miejsca zamieszkania, numer telefonu lub adres służbowej poczty elektronicznej, NIP i REGON pracodawcy prowadzącego działalność gospodarczą albo PESEL osoby fizycznej, ew. numer wpisu do rejestru agencji zatrudnienia, symbol PKD oraz opis wykonywanej działalności związanej z pracą Ukraińca,
• dane uchodźcy: imię/imiona i nazwisko, data urodzenia, płeć, obywatelstwo, rodzaj, numer i serię dokumentu podróży lub innego, stwierdzającego bądź pozwalającego ustalić tożsamość oraz państwo wydające dokument, PESEL – o ile został nadany,
• rodzaj umowy zatrudnieniowej (np. umowa o pracę, zlecenia, o dzieło),
• stanowisko lub rodzaj wykonywanej pracy,
• miejsce świadczenia pracy.

Minister ds. pracy ma zapewnić udostępnienie ww. danych poprzez teletransmisję: KRUS, PIP, Szefowi KAS, SG i ZUS. Może również określić w rozporządzeniu liczbę obywateli Ukrainy, których pracodawca może przyjąć do pracy, ustaloną w stosunku do liczby wszystkich osób, którym ten podmiot powierza wykonywanie pracy, kierując się względami bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego, ochroną lokalnych rynków pracy oraz zasadą komplementarności zatrudnienia cudzoziemców w stosunku do obywateli polskich.

Uzyskanie statusu bezrobotnego

Ukrainiec, korzystający z ochrony czasowej na mocy art. 2 ustawy pomocowej, ma prawo zarejestrować się i zostać uznany za osobę bezrobotną lub poszukującą pracy w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 albo art. 22 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Nie stosuje się do niego art. 2 ust. 1 pkt 2 lit. b tej ustawy, tzn. na pomoc nią przewidzianą może liczyć mimo przekroczenia 60 lat (kobieta) lub 65 lat (mężczyzna). Stosuje się do niego odpowiednio rozporządzenie MRPiPS z 14.04.2020 r. w sprawie bezrobotnych i poszukujących pracy (DzU poz. 667).

Indywidualny biznes

Dotychczas cudzoziemcy niebędący obywatelami państw UE, EOG, USA lub Szwajcarii oraz niemający stosownego tytułu pobytowego (np. zezwolenie na pobyt stały, Karta Polaka, status uchodźcy, ochrona uzupełniająca czy zgoda na pobyt ze względów humanitarnych lub na pobyt tolerowany) nie mogli w Polsce otworzyć indywidualnej działalności gospodarczej, spółki partnerskiej czy jawnej.

Mieli prawo wykonywać działalność jedynie w formie spółki komandytowej, komandytowo-akcyjnej, z o.o., akcyjnej lub prostej spółki akcyjnej, przystępować do tych spółek oraz nabywać w nich udziały albo akcje. Mogli również założyć w Polsce oddział przedsiębiorcy zagranicznego, jeżeli nie wykluczały tego ratyfikowane umowy międzynarodowe podpisane przez RP (art. 2 i art. 4 ust. 1–3 ustawy z 6.03.2018 r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium RP, DzU z 2021 r. poz. 994).

Ukrainiec, którego pobyt w Polsce uznaje się za legalny na mocy ustawy pomocowej albo ustawy o cudzoziemcach, ma teraz prawo podejmować tu bądź wykonywać działalność gospodarczą (w tym w formie spółki partnerskiej i jawnej) – pod warunkiem uzyskania numeru PESEL. Jeśli jego pobyt utraci cechę legalności w rozumieniu ww. ustaw, podlega wykreśleniu z CEIDG (art. 23 specustawy).

Szybka ścieżka uzyskania PESEL

Ustawa pomocowa przewiduje również ułatwienia w uzyskaniu numeru PESEL. W tym celu obywatel Ukrainy musi osobiście złożyć wniosek na piśmie, utrwalony w postaci papierowej, opatrzony własnoręcznym podpisem, wypełniony przez siebie lub pracownika urzędu – w dowolnym organie wykonawczym gminy w Polsce (wójt, burmistrz lub prezydent miasta). Wniosek zawiera informacje określone w art. 4 ust. 4 ustawy pomocowej, trzeba do niego załączyć fotografię spełniającą warunki z art. 29 ustawy z 6.08.2010 r. o dowodach osobistych (DzU z 2021 r. poz. 816), a podczas jego składania pobiera się od wnioskodawców (choć nie od wszystkich – wyjątek dotyczy np. małoletnich do 12 lat) odciski palców.