Działalność nierejestrowana – składki społeczne i zdrowotne

Usługi jednak oskładkowane

W praktyce pojawiają się wątpliwości – zwłaszcza w przypadku świadczenia usług. Z niektórych broszur ministerialnych wynika bowiem, że usługi generują obowiązek składkowy. Zgodnie z prezentowanym w nich podejściem: jeśli działalność polega na sprzedaży towarów – składek nie ma, ale jeśli obejmuje świadczenie usług – powinny być one oskładkowane.

Takie rozróżnienie towarów i usług jest jednak sztuczne, nielogiczne i prowadzi do nieuzasadnionej nierówności między podmiotami działającymi w tożsamej sytuacji. Towar i usługa to w istocie jedynie różne przedmioty działalności. W praktyce ich rozróżnienie bywa trudne – wszystko zależy od treści umowy, np. czy jest to dostawa towaru z elementem usługi, czy usługa realizowana z wykorzystaniem własnych materiałów (usługi szkoleniowe podlegałyby składkom, ale sprzedaż materiałów z komentarzem już nie). Takie niekorzystne podejście potwierdzają też interpretacje ZUS, m.in. z 4.08.2022 r. (DI/100000/43/616/2022), 2.04.2021 r. (DI/100000/43/89/2021), 24.07.2018 r. (DI/100000/43/822/2018) i 19.11.2019 r. (WPI/200000/43/951/2019).

Argumentacja organu opiera się na założeniu, że skoro działalność nieewidencjonowana nie jest działalnością gospodarczą, to zawierana w jej ramach umowa zlecenia (będąca faktycznym tytułem do świadczenia usługi) stanowi samodzielny tytuł do objęcia ubezpieczeniami.

Luki w argumentacji ZUS

Podejście ZUS wydaje się jednak niespójne, bo stoi w sprzeczności z założeniami Konstytucji Biznesu, która miała upraszczać zasady prowadzenia działalności gospodarczej (w ramach tych uproszczeń wprowadzono działalność nierejestrowaną).

ZUS zdaje się również pomijać aspekt podatkowy. Dochody z działalności nieewidencjonowanej są klasyfikowane do tzw. innych źródeł przychodów

i opodatkowane dopiero w rocznym zeznaniu podatkowym według zasad ogólnych (więcej na ten temat piszemy w artykule Działalność nierejestrowana – rozliczenie podatków). Z kolei umowa zlecenia podlega obowiązkowi poboru zaliczek w trakcie roku, a sposób ustalania dochodu z niej różni się od zasad stosowanych przy działalności nierejestrowanej.

Minister uważa inaczej

Pogląd ZUS nie znajduje również pełnego poparcia w stanowiskach innych organów. W odpowiedzi Ministra Rozwoju i Technologii z 18.10.2023 r. (DDR-III.054.4.2023) na interpelację poselską nr 44018 wskazano, że osoby prowadzące działalność nieewidencjonowaną są zwolnione z wielu obowiązków publicznoprawnych, w tym opłacania składek ubezpieczeniowych. Z kolei MRPiPS w odpowiedzi z 25.02.2025 r. (BM-II.059.1.739.2024) na interpelację poselską nr 6858 stwierdził wprost: działalność nieewidencjonowana nie jest objęta obowiązkiem ubezpieczeń społecznych i opłacania składek z tej działalności. W tym przypadku jest to równoznaczne z brakiem tytułu także do ubezpieczenia zdrowotnego.

Ministerstwo Rozwoju i Technologii w piśmie z 10.01.2025 r. (DPG-VI.054.1.2024) wskazało, że zaproponowało jednoznaczne wyłączenie obowiązku oskładkowania umów cywilnoprawnych zawieranych w ramach działalności nieewidencjonowanej. Propozycję tę jednak wycofano po uwagach MRPiPS.

Jest inny bat na nadużycia

Wydaje się, że intencją ZUS jest raczej zniechęcenie przedsiębiorców do zastępowania typowego zatrudnienia działalnością nieewidencjonowaną niż rzeczywiste egzekwowanie przepisów. Organy zapominają jednak, że już dziś dysponują narzędziami pozwalającymi przeciwdziałać takim nadużyciom – bez potrzeby dokonywania nadinterpretacji przepisów.

Choć formalnie działalność nieewidencjonowana nie jest działalnością gospodarczą, to w praktyce powinna mieć jej cechy. Zgodnie z art. 3 Pp działalność gospodarcza to zorganizowana działalność zarobkowa wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. W uzasadnieniu projektu Pp wskazano, że działalność zarobkowa ma na celu osiąganie zysku, jej zorganizowany charakter przejawia się w wykorzystywaniu określonych zasobów, a działanie we własnym imieniu oznacza ponoszenie odpowiedzialności. Działalność ciągła to natomiast taka, która jest regularna i powtarzalna. W związku z tym, jeżeli działalność nieewidencjonowana nie spełnia powyższych kryteriów, a świadczone usługi są de facto realizowane na warunkach zbliżonych do umowy zlecenia lub umowy o pracę – należy rozważyć objęcie ich obowiązkiem ubezpieczeniowym wynikającym z charakteru stosunku prawnego, a nie z jego formy.

Wydaje się, że negatywne interpretacje ZUS, nakazujące oskładkowanie usług wykonywanych w ramach działalności nieewidencjonowanej, mają raczej charakter „prewencyjny”. Nie ma bowiem jednocześnie sygnałów o masowych kontrolach osób świadczących usługi w ramach takiej działalności.