Zwolnienie z PCC a pomoc de minimis w rolnictwie

Chodzi o zwolnienie określone w art. 9 pkt 2 ustawy o PCC, dotyczące sprzedaży własności gruntów, stanowiących gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisów o podatku rolnym, wraz z będącymi ich częścią składową drzewami i innymi roślinami, pod warunkiem że w wyniku dokonania czynności zostanie utworzone lub powiększone gospodarstwo rolne, a powierzchnia tego gospodarstwa (utworzonego lub powstałego w wyniku powiększenia) będzie nie mniejsza niż 11 ha i nie większa niż 300 ha oraz będzie ono prowadzone przez nabywcę przez co najmniej 5 lat od dnia nabycia.

Problem wynika z tego, że zwolnienie to stanowi pomoc de minimis w rolnictwie, o której mowa w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 1408/2013 z 18.12.2013 r. w sprawie stosowania art. 107 i 108 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do pomocy de minimis w sektorze rolnym (DzUrz UE L 352 z 24.12.2013 r., dalej rozporządzenie 1408/2013).

Z kolei art. 3 ust. 7 rozporządzenia 1408/2013 stanowi, że jeżeli z powodu udzielenia nowej pomocy de minimis zostałyby przekroczone pułapy de minimis, górny limit krajowy lub górny limit sektorowy, o których mowa w ust. 2, 3 i 3a, nowa pomoc nie może być objęta przepisami rozporządzenia 1408/2013.

W orzecznictwie NSA (np. wyrok z 22.09.2021 r., III FSK 188/21) wyrażany jest pogląd, że w art. 3 rozporządzenia 1408/2013 jest mowa o faktycznie mającej być przyznanej pomocy, nie zaś pomocy, jaka byłaby możliwa do przyznania, a to oznacza, że jeżeli możliwy zakres zwolnienia podatkowego przekracza kwotę określoną w rozporządzeniu 1408/2013, to zwolnienie może zostać udzielone jedynie do kwoty możliwej pomocy określonej w rozporządzeniu.

NSA wskazuje na różnicę między art. 3 rozporządzenia 1408/2013 a art. 3 poprzednio obowiązującego rozporządzenia Komisji (WE) nr 1535/2007 z 20.12.2007 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy de minimis w sektorze produkcji rolnej (DzUrz UE L nr 337 z 21.12.2007 r., dalej rozporządzenie 1535/2007), który wprost stanowił, że jeśli łączna kwota pomocy przewidziana w ramach środka pomocy przekracza 7500 euro w okresie 3 lat podatkowych, nie może ona być objęta przepisami tego rozporządzenia, nawet w odniesieniu do części pomocy nieprzekraczającej tego pułapu. W takim przypadku nie można było ubiegać się o objęcie rozporządzeniem 1535/2007 w odniesieniu do tego rodzaju środka pomocy – ani w chwili jej przyznania, ani później.

Rozporządzenie 1408/2013 nie zawiera już takiego ograniczenia sformułowanego wprost.

Tezy NSA nie są jednak aprobowane przez Komisję Europejską (dalej KE), która w piśmie z 9.11.2020 r., Ref. Ares(2020)6510246, stwierdziła, że art. 3 rozporządzenia 1408/2013, jak i art. 3 rozporządzenia 1535/2007 należy interpretować w sposób zawężający, tzn. gdyby udzielana pomoc de minimis przekroczyła pułapy określone w rozporządzeniu 1408/2013, wykluczałoby to możliwość objęcia przepisami rozporządzenia 1408/2013 wszelkich kwot tej pomocy, a nie tylko nadwyżki ponad pułap wskazany w rozporządzeniu 1408/2013.

W ocenie Komisji art. 3 ust. 7 rozporządzenia 1408/2013 wyraźnie wyklucza możliwość uznawania za pomoc de minimis nowej pomocy, jeżeli jej łączna kwota przekracza dopuszczalne pułapy.

Jednocześnie KE, uznając, że prawomocne wyroki NSA stanowią tytuł prawny umożliwiający udzielenie pomocy, odesłała do wyroku TSUE z 4.03.2020 r. (C-586/18), w którym Trybunał uznał (pkt 90–96), że chociaż sądy krajowe mogą rozpatrywać spory z zakresu pomocy państwa, w ramach których będą zobowiązane do dokonania wykładni i stosowania pojęcia pomocy, w szczególności w celu ustalenia, czy środek państwowy wprowadzono z naruszeniem art. 108 ust. 3 TFUE, to nie są właściwe, by orzekać w przedmiocie zgodności pomocy państwa z rynkiem wewnętrznym, gdyż ta ocena należy do wyłącznych kompetencji KE działającej pod kontrolą sądu UE.

Zdaniem TSUE sądy krajowe powinny powstrzymać się w szczególności od wydawania orzeczeń sprzecznych z decyzją KE. Nawet jeśli sąd krajowy orzekł przed wydaniem decyzji przez KE, nie może to stanowić przeszkody w wykonywaniu przez KE wyłącznej kompetencji powierzonej jej przez TSUE w zakresie oceny zgodności środków pomocy z rynkiem wewnętrznym, a to oznacza, że KE może zbadać, czy środek stanowi pomoc państwa, którą powinno się jej zgłosić, także wówczas, gdy władze krajowe zastosowały się w tym względzie do oceny sądu krajowego.

TSUE wyjaśnił też, że nawet jeśli sąd krajowy wydał orzeczenie, które się uprawomocniło, to zasada wyłącznej kompetencji KE obowiązuje w krajowym porządku prawnym w związku z zasadą pierwszeństwa prawa UE, a prawo UE stoi na przeszkodzie temu, aby stosowanie zasady powagi rzeczy osądzonej uniemożliwiało odzyskanie pomocy państwa przyznanej z naruszeniem prawa, której niezgodność z rynkiem wewnętrznym stwierdzono w ostatecznej decyzji Komisji.

W ocenie TSUE stosowanie zasady powagi rzeczy osądzonej nie może uniemożliwić KE stwierdzenia istnienia bezprawnie przyznanej pomocy państwa, nawet jeśli sąd krajowy orzekający w ostatniej instancji odrzucił wcześniej tę kwalifikację.

Tak więc – chociaż należy zgodzić się z wykładnią art. 3 rozporządzenia 1409/2013 dokonaną przez NSA – może się zdarzyć, że KE uzna przyznaną pomoc za niezgodną z rynkiem wewnętrznym i wyda decyzję o bezprawnie przyznanej pomocy. W takim przypadku jej zwrot będzie obciążał wyłącznie beneficjentów, podatników PCC.