Żona przedsiębiorcy na nieodpłatnym zleceniu oskładkowana jak osoba współpracująca

Pomoc najbliższego krewnego to nie zawsze współpraca

Jednak sam fakt, że najbliższy biznesmena wspiera go przy prowadzeniu firmy, nie zawsze oznacza automatyczne zaliczenie go do grona osób współpracujących. Zgodnie z wyrokiem SA w Białymstoku z 30.09.2020 r. (III AUa 547/20) status osoby współpracującej z właścicielem firmy wymaga łącznego spełnienia 3 przesłanek:

• istnienia ścisłej więzi rodzinnej z przedsiębiorcą, czyli zaliczenia do kręgu osób mu bliskich enumeratywnie wymienionych w art. 8 ust. 11 usus,
• pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym z przedsiębiorcą – co oznacza wspólne zamieszkiwanie połączone na stałe ze wspólnym zaspokajaniem potrzeb życiowych ze środków będących w dyspozycji wspólnoty (rodziny), prowadzeniem wspólnego budżetu domowego czy też ze współdziałaniem w załatwianiu codziennych spraw (interpretacja ZUS z 12.10.2017 r., WPI/200000/43/1090/2017),
• współpracy przy wykonywaniu działalności, cechującej się stałością relacji i doniosłością – nie chodzi o jakąkolwiek pracę na rzecz pozarolniczej działalności, lecz o świadczoną stale, w pewnym minimalnym wymiarze czasu, mającą istotny wymiar ekonomiczny i organizacyjny, która przynosi znaczną wartość firmie; należy badać łączne spełnienie takich cech, jak istotny ciężar gatunkowy działań współpracownika, stabilność, częstotliwość oraz zorganizowanie świadczonej przezeń pracy (postanowienie SN z 12.01.2021 r., I USK 1/21).

W świetle wyroku SA w Białymstoku z 15.10.2019 r. (III AUa 115/19) o współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej można mówić, gdy czynności podejmowane przez członka rodziny: mają ciężar gatunkowy istotny dla biznesu, nie mają charakteru wtórnego, tj. pozostają w bezpośrednim związku z przedmiotem działalności i cechuje je pewna systematyczność, stabilność i zorganizowanie, charakteryzują się częstotliwością oraz zajmują mu znaczący czas.

Jak widać, nie każdy członek rodziny pomagający przedsiębiorcy staje się automatycznie jego współpracownikiem. Musi sprostać łącznie trzem wymogom wymienionym na wstępie, a ponadto istnieją wyjątki, np. dla umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego, w tym wynikające z orzecznictwa – np. według wyroku SN z 20.08.2019 r. (II UK 74/18) dla celów ubezpieczeń społecznych nie może być mowy o współpracy z przedsiębiorcą będącym wspólnikiem jednoosobowej spółki z o.o. Wprawdzie usus na zasadzie fikcji prawnej nadaje mu status osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą, jednak rzeczywiście nie wykonuje on tej działalności; robi to spółka.

Żona na odpłatnym zleceniu

Nie ma też przepisów zakazujących angażu np. żony na podstawie umowy zlecenia. W takiej sytuacji nie dojdzie też do uzyskania przez nią z mocy ustawy statusu osoby współpracującej z prowadzącym działalność, gdyż taki skutek wynikałby wyłącznie z zatrudnienia jej na umowę o pracę, jeśli dodatkowo spełniała kryteria właściwe dla współpracownika. Reasumując: przyjmując żonę na zlecenie za wynagrodzeniem, przedsiębiorca opłaca za nią składki jak za zleceniobiorcę, nawet jeśli małżonka potencjalnie spełnia przesłanki osoby współpracującej (np. pismo Centrali ZUS z 13.02.2019 r., WPI/200000/43/85/2019, i interpretacja ZUS w Gdańsku z 9.04.2000 r., DI/100000/43/50/2019).

Podstawę wymiaru składek emerytalnych i rentowych zleceniobiorców stanowi przychód ze zlecenia, jeśli odpłatność za wykonanie umowy została określona kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej, akordowej lub prowizyjnej, a gdy inaczej – zadeklarowana suma, byle nie niższa od minimalnego wynagrodzenia (art. 8 ust. 11 i 2 usus).

Czy można zaoszczędzić, zatrudniając żonę na mocy nieodpłatnej umowy zlecenia? Zasadniczo wolno zawrzeć z wykonawcą nieodpłatną umowę zlecenia, ale darmowy charakter musi wynikać z samej umowy bądź z okoliczności (art. 735 § 1 Kc, wyrok SA w Krakowie z 25.06.2013 r., I ACa 539/13). W opinii sądów dopuszczalność świadczenia usług w ramach umowy zlecenia bez wynagrodzenia należy traktować jako wyjątek. Niemniej jest to możliwe np. w przypadku grzecznościowego przewozu osób, gdy taka była stała praktyka między stronami albo uzasadniał to charakter więzi łączącej strony (np. pokrewieństwo, przyjaźń) i jednocześnie nieznaczny nakład pracy potrzebny do realizacji zlecenia (wyrok SA w Białymstoku z 17.10.2019 r., I ACa 207/19). Żadne przepisy nie zabraniają też przedsiębiorcom angażowania w ten sposób członków rodziny, w tym małżonki. Nie ma zatem przeszkód, by żona realizowała nieodpłatne zlecenie na rzecz firmy prowadzonej przez męża.

Nieodpłatna pomoc wzbudza podejrzenia

Nie jest jednak tak, że żona pracująca dla przedsiębiorcy za darmo nie podlega ubezpieczeniom społecznym. ZUS uznaje bowiem, że w takim przypadku zachodzi współpraca przy prowadzeniu działalności i trzeba żonę zgłosić do ubezpieczeń jako współpracownika. W świetle stanowiska ZUS z 16.11.2017 r. współpraca między członkami rodziny przy prowadzeniu działalności może odbywać się zarówno na podstawie umowy, jak i bezumownie. Jeśli osoba spełnia (...) warunki określone w art. 8 ust. 11 usus, jest obejmowana ubezpieczeniami społecznymi jako osoba współpracująca, nawet w przypadku gdy jej współpraca wynika z umowy o pracę (z wyjątkiem umów o pracę w celu przygotowania zawodowego) czy umowy, która nie skutkuje obowiązkiem ubezpieczeń. Taką umową jest właśnie umowa zlecenia zawarta z żoną pod darmowym tytułem, co potwierdza interpretacja ZUS z 7.06.2017 r. (WPI/200000/43/596/2017).

Przedsiębiorca musi zatem ocenić wagę i doniosłość pomocy żony oraz, gdy spełnia ona kryteria osoby współpracującej, zgłosić ją do ZUS jako osobę współpracującą.