Zmiana stanowiska pracy – czy potrzebne wstępne badania lekarskie

"Pandemiczne" odstępstwa

Orzeczenia lekarskie wydane m.in. w ramach wstępnych badań lekarskich, których ważność upłynęła po 7.03.2020 r., zachowują ją, nie dłużej jednak niż do upływu 180 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii (art. 31m ust. 1 ustawy z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, DzU z 2021 r. poz. 2095 ze zm., dalej specustawa). Niemniej w trakcie stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii pracodawcy nadal muszą (poza opisanymi wyjątkami) kierować rekrutowane osoby na wstępne badania lekarskie, a zatrudniani muszą się im poddawać (art. 12a ust. 1 specustawy). W razie braku uprawnionego lekarza (medycyny pracy lub specjalisty) przeprowadzić je i wydać stosowne orzeczenie może inny lekarz. Utraci ono jednak ważność po upływie 180 dni od odwołania trwającego stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii (art. 12a ust. 3 specustawy).

Podczas stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii wyłączeniem spod obowiązku wykonania wstępnych badań lekarskich (oprócz ww. przypadków z pkt a–c) objęte są także osoby aplikujące na stanowiska administracyjno-biurowe, o ile mają orzeczenie wskazane w pkt b, a osoby zatrudniane na innych stanowiskach – przez okres do 180 dni (zamiast 30 dni) od daty rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniego stosunku pracy (art. 12a ust. 5 pkt 1 i 2 specustawy).

Nakaz badań niemal bezwzględny

Z przywołanych przepisów nie wynika jasno konieczność kierowania na wstępne badania lekarskie każdego pracownika zmieniającego stanowisko pracy. W świetle art. 229 § 1 Kp mogłoby się wydawać, że dotyczy to jedynie wszystkich młodocianych, a spośród pozostałych pracowników tylko „przesuwanych” na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Regulacje te dopełnia jednak art. 229 § 4 Kp, w myśl którego pracodawca nie ma prawa dopuścić do pracy osoby bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania.

Z ww. przepisu eksperci wyprowadzają nakaz wykonywania wstępnych badań lekarskich przez pracownika mającego objąć nowe stanowisko. Tym bardziej, że przez „stanowisko pracy” w myśl art. 229 § 4 Kp należy rozumieć nie tylko powierzane zadania służbowe, ale również miejsce (warsztat) pracy. Wynika to z funkcji, jaką pełni ten przepis, w którym określenie stanowiska pracy ma służyć ocenie zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika przez występujące czynniki fizyczne (pył przemysłowy, czynniki toksyczne, czynniki biologiczne) dotyczące miejsca pracy oraz inne czynniki (praca zmianowa, prace wymagające pełnej sprawności psychoruchowej) dotyczące rodzaju wykonywanej pracy (wyrok SN z 12.05.2021 r., I PSPK 12/21).

Wskazana dyrektywa ma charakter niemal bezwzględny. Spośród pracowników delegowanych na inne stanowisko pracy wstępnym badaniom lekarskim nie mają obowiązku poddawać się jedynie przenoszeni:

• na stanowisko pracy o identycznych warunkach pracy co poprzednie i to podczas ważności wcześniejszego orzeczenia wstępnego,
• podczas stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii na stanowisko administracyjno-biurowe, jeśli mają aktualne orzeczenie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na te badania, a nowy pracodawca stwierdzi, że odpowiadają one warunkom pracy występującym na oferowanym stanowisku (art. 12a ust. 5 specustawy).

Reasumując: opisany pracownik nie jest objęty żadnym z ww. wyjątków; bez wątpienia stanowisko kierowcy różni się środowiskiem pracy i występującymi na nim zagrożeniami od stanowiska magazyniera (choćby przez to, że wymaga nowych uprawnień – prawa jazdy i wykonania psychotestów), a ponadto nie należy do stanowisk administracyjno-biurowych. Dlatego przed objęciem nowych obowiązków pracownik jest obowiązany wykonać wstępne badania lekarskie.

Nie da się uniknąć psychotestów

Skierowanie na wstępne badania lekarskie pracodawca sporządza w 2 egz., z których jeden otrzymuje pracownik. W skierowaniu należy szczegółowo opisać nowe stanowisko pracy oraz występujące na nim warunki pracy, uwzględniając czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub inne wynikające ze sposobu wykonywania pracy, z podaniem wielkości narażenia oraz aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia wykonanych na tym stanowisku (§ 4 rozporządzenia Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej z 30.05.1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy, DzU z 2016 r. poz. 2067 ze zm.). W tym przypadku pracodawca powinien koniecznie określić, że do nowych zadań pracownika należy kierowanie pojazdem konkretnej kategorii.

Zgodnie z częścią V pkt 11 wskazówek metodycznych (załącznik nr 1 do przywołanego rozporządzenia) w ramach badań lekarskich osób zatrudnianych na stanowisku związanym z kierowaniem pojazdem lekarz medycyny pracy powinien zwrócić szczególną uwagę na stan i działanie narządu równowagi oraz zlecić: okulistyczne badania akumetryczne narządu wzroku m.in. pod kątem oceny ostrości widzenia, zdolności rozpoznawania barw, pola widzenia, widzenia zmierzchowego, wrażliwości na olśnienie, badania na oznaczenie stężenia glukozy we krwi oraz ew. dodatkowe badania bądź specjalistyczne konsultacje określone w odrębnych przepisach.

Na mocy art. 39k ustawy z 6.09.2001 r. o transporcie drogowym (DzU z 2022 r. poz. 180 ze zm.) kierowca wykonujący przewóz drogowy (czyli pojazdem o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 3,5 t) podlega badaniom psychologicznym. Wynika z tego, że nie trzeba na nie kierować kierowców prowadzących pojazdy o masie do 3,5 t (potwierdziło to Ministerstwo Infrastruktury w piśmie z 30.07.2008 r., MR/845054/2008). Jednak lekarze medycyny pracy powszechnie to robią, powołując się na zaktualizowane wytyczne Instytutu Medycyny Pracy. Niemniej na dodatkowe badania (psychotesty) zawsze kieruje lekarz medycyny pracy, a nie pracodawca.