Zasiłki chorobowe „ciążowe” i macierzyńskie – po zmianie specustawy

Na mocy specustawy podczas trwania stanu epidemii pracodawcy mogą – w drodze porozumienia z pracownikami – obniżać wymiar czasu pracy lub wprowadzać okresowo mniej korzystne warunki zatrudnienia. Wpływało to na obliczanie zasiłków chorobowego i opiekuńczego, w tym dodatkowego opiekuńczego oraz macierzyńskiego. Zastosowanie miał bowiem art. 40 ustawy zasiłkowej.

Zgodnie z nim – w razie zmiany umowy o pracę lub innego aktu, na podstawie którego powstał stosunek pracy, polegającej na zmianie wymiaru czasu pracy – podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie ustalone dla nowego wymiaru czasu pracy, jeżeli zmiana ta nastąpiła w miesiącu, w którym powstała niezdolność do pracy, lub w miesiącach, z których standardowo ustala się podstawę, czyli 12 mies. poprzedzających powstanie choroby lub pełnych kalendarzowych – w razie krótszego zatrudnienia.

Zmiana od 9.10.2020

Już od października obowiązują przepisy, które znoszą stosowanie art. 40 ustawy zasiłkowej u pracowników, którzy z powodu pandemii COVID-19 mieli ograniczone etaty i których zasiłki zostały zaniżone. Chodzi o ustawę z 7.10.2020 o zmianie niektórych ustaw w celu przeciwdziałania społeczno-gospodarczym skutkom COVID-19 (DzU poz. 1747), według której przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa przysługujących osobom, którym obniżono wymiar czasu pracy na podstawie art. 15g, oraz osobom, którym na podstawie art. 15zf specustawy wprowadzono mniej korzystne warunki zatrudnienia niż wynikające z umów o pracę, nie stosuje się art. 40 ustawy zasiłkowej, jeżeli:

• obniżenie wymiaru czasu pracy lub wprowadzenie mniej korzystnych warunków zatrudnienia nastąpiło w okresie wcześniej pobieranego zasiłku,
• między okresami pobierania wcześniejszego i kolejnego zasiłku nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż 3 mies. kalendarzowe.

Oba te warunki muszą wystąpić łącznie. Celem było wyrównanie pracownikom zasiłków, które przez obniżenie etatu na podstawie przepisów antycovidowych były niższe na skutek stosowania art. 40 ustawy zasiłkowej.

Zmiana od 16.12.2020

Kolejna ustawa – z 9.12.2020 – o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (DzU poz. 2255) –wprowadziła szczególne zasady ustalania zasiłków chorobowych za okres przypadający w czasie ciąży oraz macierzyńskich. Jeszcze bardziej złagodzono zasady obliczania podstaw tych zasiłków w razie obniżenia wielkości etatu w związku z pandemią COVID-19.

Tak więc przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przypadającego w okresie ciąży oraz zasiłku macierzyńskiego osobom, którym zmniejszono etat lub pogorszono warunki zatrudnienia:

• nie stosuje się art. 40 ustawy zasiłkowej,
• nie uwzględnia się okresów obniżonego wymiaru czasu pracy lub mniej korzystnych warunków zatrudnienia.

Zgodnie z wyjaśnieniami ZUS fakt, że nie stosuje się tu art. 40 ustawy zasiłkowej, oznacza, że do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku nie przyjmuje się wyłącznie wynagrodzenia po zmianie wymiaru czasu pracy. Zmiana etatu nie powoduje więc skrócenia okresu, z którego ustalana jest podstawa wymiaru zasiłków. Natomiast nieuwzględnianie okresów obniżonego wymiaru czasu pracy oznacza, że przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku:

• wyłącza się wynagrodzenie pracownika za miesiące, w których wykonywał pracę w obniżonym wymiarze czasu pracy,
• przyjmuje się wynagrodzenie za pełne kalendarzowe miesiące sprzed obniżenia etatu (lub ustalenia mniej korzystnych warunków zatrudnienia), z okresu 12 mies. kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, ustalonych zgodnie z przepisami ustawy zasiłkowej.

Obniżenie etatu krótko po zatrudnieniu

ZUS wyjaśnia, że jeżeli:

• obniżenie etatu nastąpiło w pierwszym niepełnym kalendarzowym miesiącu zatrudnienia albo
• obniżenie etatu nastąpiło od pierwszego dnia drugiego miesiąca zatrudnienia, jeśli pierwszy miesiąc jest niepełnym kalendarzowym miesiącem zatrudnienia, albo
• cały okres 12 mies. kalendarzowych poprzedzających powstanie niezdolności do pracy przypada na okres obniżonego na podstawie specustawy wymiaru czasu pracy,

do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przypadającego w czasie ciąży oraz zasiłku macierzyńskiego przyjmuje się wynagrodzenie za miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, po uzupełnieniu do pełnej miesięcznej kwoty, którą osoba ubezpieczona otrzymałaby, gdyby pracowała w wymiarze czasu pracy przed obniżeniem.

Jeżeli etat obniżono w drugim miesiącu pracy, gdy pierwszy miesiąc był niepełnym kalendarzowym miesiącem ubezpieczenia, do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku przyjmuje się wynagrodzenie za miesiąc, w którym doszło do obniżenia wymiaru czasu pracy, po uzupełnieniu do pełnej miesięcznej kwoty, którą pracownik otrzymałby, gdyby pracował w wymiarze czasu pracy przed obniżeniem.

Formalności

Jeżeli płatnikiem zasiłków w danym roku kalendarzowym jest ZUS, podstawą wypłaty kolejnego zasiłku lub zasiłku po przerwie jest zaświadczenie Z-3 złożone przez pracodawcę (płatnika składek). W zaświadczeniu tym, w „Uwagach”, płatnik powinien wpisać, że obniżenie wymiaru czasu pracy pracownika nastąpiło na podstawie ustawy z 2.03.2020 o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywoływanych nimi sytuacji kryzysowych (DzU poz. 1842) i wskazać jej odpowiedni artykuł.

Przeliczenie świadczeń wypłaconych przed 16.12.2020

Podstawa wymiaru zasiłku chorobowego przypadającego w okresie ciąży oraz zasiłku macierzyńskiego ustalona dla osób, którym zmniejszono etat lub wprowadzono mniej korzystne warunki zatrudnienia, za okres przed 16.12.2020 podlega ponownemu przeliczeniu, jeżeli świadczenie wypłacone na podstawie dotychczasowych przepisów jest niższe niż ustalone po zmianie opisanych reguł zasiłkowych. Przeliczenie podstawy wymiaru świadczeń następuje na wniosek świadczeniobiorcy.

Innymi słowy osoby, które pobierały zasiłki „ciążowe” lub macierzyńskie, ale nie „załapały się” na przeliczenie na podstawie ustawy z 7.10.2020, gdyż nie spełniły obu postawionych tam warunków, mogą ubiegać się o rekalkulację i wyrównanie swoich świadczeń na mocy ustawy z 9.12.2020.

Ponownie ustala się podstawę wymiaru zasiłku chorobowego ubezpieczonej w ciąży oraz zasiłku macierzyńskiego, wypłaconych przed 16.12.2020 za okres:

• po 30.03.2020 do 15.12.2020 – osobom, o których mowa w art. 15g lub art. 15zf specustawy,
• po 23.06.2020 do 15.12.2020 – osobom, o których mowa w art. 15gb specustawy,
• po 25.08.2020 do 15.12.2020 – osobom, o których mowa w art. 15zzzzzo ust. 2 specustawy.

Wniosek świadczeniobiorca powinien złożyć:

• do pracodawcy – który zasiłek wypłacił, bo był do tego uprawniony, lub
• do ZUS – jeśli zasiłek wypłacał ZUS.

Nie ma specjalnego wzoru wniosku. Jeżeli zasiłek wypłacał ZUS, można złożyć wniosek ZAS-58 Skarga/Wniosek świadczeniobiorcy/płatnika składek w sprawie świadczeń z tytułu choroby, macierzyństwa lub zasiłku pogrzebowego, przez portal PUE ZUS. Pracodawca musi również potwierdzić, że obniżenie wymiaru czasu pracy lub wprowadzenie mniej korzystnych warunków zatrudnienia nastąpiło na podstawie przepisów specustawy.

Wniosek (np. ZAS-58) można złożyć także u pracodawcy, który przez PUE ZUS niezwłocznie przekaże go do ZUS, wraz z informacją, że obniżenie wymiaru czasu pracy lub wprowadzenie mniej korzystnych warunków zatrudnienia nastąpiło na podstawie specustawy, oraz ze skanem wniosku pracownika.