Założenie kontynuacji działalności przez jednostkę a realna ocena ryzyka braku takiej zdolności

Przeprowadzone badania miały na celu weryfikację hipotezy, że polskie przedsiębiorstwa:

• nie przywiązują należytej wagi do oceny swojej kondycji gospodarczej oraz zdolności do utrzymania się na rynku,
• nie sprawdzają dostatecznie często zdolności do kontynuowania działalności oraz sytuacji ekonomiczno--finansowej swoich partnerów gospodarczych,
• nie stosują nowoczesnych metod analizy pozwalających na wczesne wykrycie zagrożenia upadłością.

Przedstawione wyniki badań i ich ocena pozwolą odpowiedzieć na pytanie, co w praktyce stanowi przesłankę przyjęcia założenia zdolności do kontynuowania działalności przez przedsiębiorstwo oraz czy ocenę stopnia zagrożenia dla kontynuacji przeprowadza się przy zastosowaniu tradycyjnej analizy wskaźnikowej lub bardziej zaawansowanych metod matematyczno-statystycznych, czy też opiera się ona na subiektywnych przesłankach. A może przedsiębiorstwo w ogóle nie przeprowadza tego typu analiz, a jego kierownictwo beztrosko podpisuje oświadczenie o zdolności jednostki do kontynuowania działalności, nie upewniając się, czy faktycznie jest ona zachowana?

Zanim przedstawimy wyniki badania krótkie przypomnienie, dlaczego zasadność przyjęcia założenia zdolności jednostki do kontynuacji działalności jest ważna oraz w jaki sposób można zweryfikować słuszność takiego założenia.

Założenie kontynuacji działalności

Zgodnie z uor warunkiem stosowania ogólnych zasad wyceny i ustalania wyniku jest zdolność jednostki do kontynuowania działalności. Dlatego – w myśl uor – we wprowadzeniu do sprawozdania finansowego (sf) należy m.in. wskazać, czy sf zostało sporządzone przy założeniu kontynuowania działalności gospodarczej przez jednostkę w dającej się przewidzieć przyszłości oraz czy istnieją poważne okoliczności wskazujące na zagrożenie kontynuowania przez nią działalności.

Przyjęcie przez przedsiębiorstwo założenia kontynuacji działalności przez co najmniej rok od dnia bilansowego ma zasadniczy wpływ na jego sprawozdawczość, funkcjonowanie oraz postrzeganie go przez interesariuszy. Jeśli przedsiębiorstwo jest zagrożone upadłością[1], mogą się oni obawiać współpracy z nim i traktować je z dużą ostrożnością, co potęguje trudności i może przyspieszyć bankructwo lub uniemożliwić przeprowadzenie restrukturyzacji. Upadłość jednego podmiotu często prowadzi do bankructwa lub poważnych problemów innych podmiotów, na zasadzie efektu domina.

Brak możliwości kontynuacji działania rzutuje na sposób wyceny majątku i zobowiązań, co przekłada się na wynik finansowy. Zasady ostrożnej wyceny i ciągłości tracą na znaczeniu, natomiast zasada wyższości treści nad formą odgrywa istotną rolę.

Z uwagi na znaczenie i skutki przyjęcia przez przedsiębiorstwo założenia o zdolności do kontynuowania działalności biegli rewidenci mają obowiązek weryfikacji zasadności takiego poglądu. Zgodnie z Krajowym Standardem Badania, którym obecnie jest Międzynarodowy Standard Badania (MSB) 570[2] (§ 6) biegły rewident jest odpowiedzialny za uzyskanie wystarczających i odpowiednich dowodów badania nt. zasadności przyjętego przez kierownictwo założenia kontynuacji działalności przy sporządzaniu i prezentacji sf oraz za stwierdzenie, czy istnieje istotna niepewność co do zdolności jednostki do kontynuacji działalności.

Wspomniany standard informuje, że w tym celu biegły rewident rozpatruje dokonaną przez kierownictwo ocenę zdolności jednostki do kontynuacji działalności (§ 12).

Biegły rewident bierze pod uwagę ten sam okres, którego dotyczy ocena kierownictwa przeprowadzona zgodnie z mającymi zastosowanie ramowymi założeniami sprawozdawczości finansowej lub też z przepisami prawa i regulacjami, jeśli określają one dłuższy okres. Jeżeli ocena kierownictwa dotycząca zdolności jednostki do kontynuacji działalności obejmuje okres krótszy niż 12 miesięcy od daty sf, biegły rewident zwraca się do kierownictwa o wydłużenie okresu, którego dotyczy ocena, do 12 miesięcy od tej daty (§ 13).

Biegły rozważa, czy ocena dokonana przez kierownictwo uwzględnia wszystkie stosowne informacje, które zostały przez niego uzyskane w wyniku przeprowadzenia badania (§ 14).

Powinien także zwrócić się do kierownictwa z zapytaniem, czy znane mu są zdarzenia lub uwarunkowania dotyczące okresu nieobjętego oceną kierownictwa, które mogłyby budzić poważne wątpliwości co do zdolności jednostki do kontynuacji działalności (§ 15).

Z kolei w przypadku braku oceny zdolności jednostki do kontynuacji działalności dokonanej przez kierownictwo konieczne jest zwrócenie się z prośbą do kierownictwa o jej przeprowadzenie (§ 16).

Jeśli natomiast sf zostały sporządzone przy założeniu kontynuacji działalności, a wg osądu biegłego rewidenta przyjęcie przez kierownictwo przy sporządzaniu sf założenia kontynuacji działalności nie jest zasadne, wyraża on opinię negatywną (§ 21).

Dokonana przez kierownictwo ocena zdolności jednostki do kontynuacji działalności stanowi kluczową część rozważań biegłego rewidenta nt. przyjętego przez kierownictwo założenia kontynuacji działalności (§ A7).

W przypadku gdy sf zostały sporządzone w oparciu o zasadę kontynuacji działalności, a wg osądu biegłego rewidenta nie jest to zasadne, zastosowanie mają wymogi § 21 dotyczące wyrażenia przez biegłego rewidenta opinii negatywnej niezależnie od tego, czy sf zawierają, czy też nie zawierają ujawnienia braku zasadności przyjęcia przez kierownictwo zasady kontynuacji działalności (§ A25).

Można więc uznać, że biegli rewidenci, którzy są profesjonalistami w swojej dziedzinie, mają stosowną wiedzę i kwalifikacje, a jednocześnie ponoszą odpowiedzialność za swoje działania lub zaniechania, we właściwy sposób wywiązują się ze swoich obowiązków. Dotyczy to jednak tylko jednostek objętych obowiązkiem badania. Stanowią one mniejszość przedsiębiorstw prowadzących księgi rachunkowe i sporządzających sf.

Tymczasem wielu menedżerów, szczególnie zarządzających małymi firmami, nie ma wystarczającej wiedzy nt. analizy finansowej i nie wie, które symptomy[3] mogą zwiastować problemy. Jak zatem przeprowadza się ocenę kondycji i zdolności do kontynuacji działalności w takich podmiotach? Czy korzystają one z usług zewnętrznych specjalistów?

Metody badania zdolności do kontynuacji działalności

W deklaracji jednostki o zdolności do kontynuowania działalności za podstawę powinno się przyjąć ocenę obecnej i przewidywanej sytuacji. Istotna jest m.in. odpowiedź na pytania, czy:

• można liczyć na dotychczasowych odbiorców i dostawców,
• sprzedawane produkty lub towary znajdą w proponowanej postaci zbyt,
• nie nastąpią zakłócenia (ilości, jakości, cen) w dostawach materiałów koniecznych do produkcji lub towarów będących przedmiotem sprzedaży.

Równie ważne są wyniki analizy finansowej, zarówno wstępnej, jak i wskaźnikowej, kondycji finansowej jednostki. Trzeba jednak pamiętać, że wskaźniki finansowe mają nie tylko zalety, ale i wady. Zbyt duża liczba wskaźników może utrudniać ocenę. Tylko niektóre z nich mają znaczenie w analizie zdolności jednostki do kontynuowania działalności; waga pozostałych wskaźników może być dużo mniejsza.

Niedoświadczony analityk może mieć problemy z przygotowaniem prawidłowych i wiarygodnych prognoz oraz z oceną wskaźników finansowych, zwłaszcza że niektóre z nich uległy pogorszeniu, a inne poprawie – część z nich ma zbyt niski poziom, a część nadmiernie wysokie lub prawidłowe wartości. Osobie niemającej doświadczenia w posługiwaniu się wskaźnikami i nieznającej wskaźników średniobranżowych może sprawiać trudności zadecydowanie, które z nich uznać za kluczowe przy sporządzaniu prognoz dotyczących kontynuacji działalności przedsiębiorstwa.

Zajmujący się tą problematyką naukowcy próbują ustalić, które wskaźniki najlepiej się nadają do prognozowania zagrożeń upadłością. Gdy chce się przewidywać zdolność przedsiębiorstw do kontynuowania działalności w krótkim okresie, najbardziej przydatne okazują się wskaźniki płynności. Jeżeli natomiast mają to być długoterminowe prognozy, można wykorzystać m.in. informacje o poziomie dźwigni finansowej, a więc udziale i kosztach obcego kapitału w danej firmie.

W analizie wskaźnikowej istotne znaczenie ma porównanie poziomu wskaźników przedsiębiorstwa z wielkościami średniobranżowymi. Problemy pojawiają się jednak, gdy cała branża (np. budownictwo) jest w trudnej sytuacji albo gdy przedsiębiorstwo prowadzi szeroką, wielobranżową działalność, np. jest firmą produkcyjno-handlowo-usługową. Powstaje wówczas pytanie, z czym porównywać wskaźniki takiej jednostki.

Mimo tych trudności analiza finansowa, jeżeli będzie przeprowadzana z rozwagą i dużą ostrożnością, może stanowić użyteczne narzędzie oceny sytuacji finansowej. Analityk musi rozumieć istotę analizy i problemy związane z jej stosowaniem. Jedynie umiejętne wykorzystanie mierników finansowych będzie użyteczne i zapewni właściwy obraz sytuacji gospodarczej danego podmiotu i jego zdolności do kontynuowania działalności[4].

Dla oceny zdolności jednostki do kontynuacji działalności dobrym uzupełnieniem tradycyjnej analizy wskaźnikowej są metody matematyczno-statystyczne. Wskaźniki finansowe pozwalają ocenić kondycję podmiotu gospodarczego w sposób całościowy i pokazują, jakie problemy ma firma oraz które obszary jej działalności wymagają wprowadzenia usprawnień. Natomiast metody matematyczno-statystyczne, pozwalające ujawnić zagrożenie przedsiębiorstwa upadłością, ułatwiają ocenę jego zdolności do kontynuowania działalności.

Wśród metod matematyczno-statystycznych poświęconych ujawnianiu zagrożeń upadłością można wyróżnić modele jedno- i wielowymiarowe.

Najpopularniejszym przykładem metody jednowymiarowej jest analiza wskaźników obliczonych na podstawie danych zawartych w sf jednostki. Polega ona na porównywaniu wskaźników finansowych analizowanej firmy z granicznymi wartościami wskaźników (uznanymi za minimalne lub maksymalne z punktu widzenia zdolności płatniczej przedsiębiorstwa) lub ze wskaźnikami z wcześniejszych okresów.

Metody wielowymiarowe należą do najbardziej popularnych metod ujawniania zagrożeń upadłością; są to tzw. modele dyskryminacyjne[5].

Opis badania

Badanie przeprowadzono w formie ankiety audytoryjnej, obejmując nim 337 członków kadry zarządzającej przedsiębiorstw, pracowników działów finansowo-księgowych oraz osób samodzielnie prowadzących działalność gospodarczą – studentów Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego i uczestników kursów prowadzonych przez SKwP.

Celem badania było sprawdzenie przedstawionych na wstępie hipotez.

Ankieta składała się z 32 pytań, z których na pierwsze 24 mieli odpowiedzieć wszyscy ankietowani, a na pozostałe 8 jedynie ci, którzy zadeklarowali wykorzystywanie nowoczesnych metod prognozowania upadłości przez ich firmę. Pięciu z 337 ankietowanych nie wypełniło całej ankiety, a jedynie jej część poświęconą ogólnej charakterystyce przedsiębiorstwa (zatrudnienie, przychody, suma bilansowa), w którym pracują, oraz odpowiedziało na wspomniane pytanie dotyczące korzystania z nowoczesnych metod prognozowania bankructwa. Ankieta zawierała też kilka pytań luźno związanych z podstawowym celem badania, jednak poruszających problemy istotne zarówno dla praktyków, jak i teoretyków gospodarczych.

Charakterystyka przedsiębiorstw objętych badaniem

Na 337 objętych ankietą przedsiębiorstw:

• działalność finansową i ubezpieczeniową prowadziło 63,
• pozostałą działalność usługową – 62,
• handel hurtowy i detaliczny, włączając naprawy samochodów – 53,
• przetwórstwo przemysłowe – 44,
• budownictwo – 19,
• transport i gospodarkę magazynową – 10.

Stosowanie nowoczesnych metod prognozowania upadłości

Badanie wykazało, że nowoczesne metody ujawniania zagrożeń upadłością, zwane w skrócie metodami prognozowania (termin ten będzie się odnosił do takich metod, jak modele jednowymiarowe, modele wielowymiarowej analizy dyskryminacyjnej), były stosowane jedynie przez spółki akcyjne i spółki z o.o., zatrudniające więcej niż 9 osób. Trzy z 6 spółek stosujących wspomniane metody ujawniania zagrożeń upadłością to podmioty, których przychody wynosiły co najmniej 50 mln euro (w ankiecie uczestniczyło zaledwie 31 takich spółek). Można więc stwierdzić, że tylko 3 z 306 przedsiębiorstw o obrotach poniżej 50 mln euro, a więc mniej niż 1%, stosowały takie narzędzie analizy. Dwie z tych spółek należały do grupy podmiotów o sumie bilansowej poniżej 10 mln euro (takich jednostek uczestniczących w ankiecie było 242). Stosowanie zaawansowanych metod ujawniania zagrożeń upadłością zgłosiły też (4 z 98) przedsiębiorstwa dysponujące majątkiem o wartości większej niż 10 mln euro (por. tabela 1 na następnej stronie).

Sześć przedsiębiorstw (4 spółki z o.o. i 2 akcyjne) z 337 przebadanych (1,78%), które stosowały nowoczesne metody prognozowania, prowadziły działalność finansową i ubezpieczeniową, a pozostałe 3 pochodziły z różnych branż (przetwórstwo przemysłowe, budownictwo, pozostała działalność usługowa). W 204 przypadkach (60,53% z 337 udzielonych ogółem odpowiedzi) ankietowani stwierdzili, że nowoczesne metody oceny zdolności firmy do kontynuowania działalności nie są stosowane, ponieważ nigdy o nich nie słyszeli (por. tabela 2 na następnej stronie).

Czynniki mogące zagrażać bytowi polskich przedsiębiorstw

Prawie 1/3 przebadanych przedsiębiorstw (108 podmiotów, a więc 32,53%, w tym 2 spółki stosujące nowoczesne metody prognozowania) miała w latach 2006–2011 problemy z pozyskaniem pracowników o odpowiednich kwalifikacjach. Prawie 63% (209 jednostek, w tym 3 stosujące modele wielowymiarowej analizy dyskryminacyjnej) nie zmagało się z tego typu trudnościami, a 15 ankietowanych nie potrafiło udzielić odpowiedzi na to pytanie, bo ich firma istnieje od niedawna (jedna z tych nowo powstałych firm wykorzystuje nowoczesne metody prognozowania).

Zdaniem respondentów reprezentujących większość objętych badaniem spółek (276, a więc 83,13%, w tym 5 przedsiębiorstw wykorzystujących nowoczesne metody prognozowania) nie będą one w najbliższym czasie zagrożone utratą zdolności do kontynuowania działalności na skutek braku wykwalifikowanych pracowników. Taką ewentualność uwzględniło zaledwie 24 (7,23%) ankietowanych, a 32 nie potrafiło udzielić odpowiedzi na to pytanie.

Prawie 16% objętych badaniem przedsiębiorstw (52 firmy, w tym 2 wykorzystujące nowoczesne metody prognozowania) padło ofiarą oszustwa na dużą skalę, dokonanego przez ich partnera gospodarczego. Jednak większość przedsiębiorstw (280, tj. 84,34%) nie doświadczyła takiego problemu.

Dokładnie taka sama liczba przedsiębiorstw (52 firmy, w tym 1 stosująca nowoczesne metody prognozowania) znalazła się w sytuacji, w której bankructwo partnera gospodarczego miało znaczący wpływ na pogorszenie ich własnej kondycji majątkowej i finansowej.

Najgroźniejszymi rywalami ponad 60% przebadanych firm okazały się podmioty krajowe, działające lokalnie albo na terenie całej Polski (patrz tabela 3 na następnej stronie).

W tabeli 4 zaprezentowano najczęściej wskazywane przez ankietowanych zewnętrzne oraz wewnętrzne przyczyny poważnych trudności polskich przedsiębiorstw. Mogli oni wybrać 5 z 18 (przyczyny zewnętrzne) i 25 (przyczyny wewnętrzne) wariantów odpowiedzi zaproponowanych w kwestionariuszu ankiety. Istniała też możliwość dopisania własnych sugestii przez respondentów (na każde z pytań odpowiedziały 332 osoby).

Tabela 5 zawiera z kolei informacje o czynnikach najbardziej zagrażających istnieniu przedsiębiorstw, w których zatrudnieni byli ankietowani. Proszono ich o wskazanie 5 z 16 zasugerowanych wariantów odpowiedzi (można było podać też inne niż wymienione w ankiecie). Na pierwszym miejscu znalazła się duża konkurencja, co jest typową cechą gospodarki rynkowej. Ponadto wymieniano nieuczciwą konkurencję ze strony innych przedsiębiorstw. Często wskazywano na zmiany przepisów prawa, niekorzystne ustawodawstwo oraz zbyt wysokie podatki.

Uwaga! Zaproponowane w ankiecie warianty odpowiedzi na pytania o zewnętrzne oraz wewnętrzne przyczyny trudności polskich przedsiębiorstw, z których wybierali respondenci, opracowano na podstawie:

• J. Argenti, Corporate collapse, McGraw-Hill, London 1976, s. 123,
• L. Kopczyńska, Odpowiedzialność za zagrożenie kontynuacji działania przedsiębiorstwa i skutki zagrożenia, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości” 2001, nr 6 (62), s. 72–73,
• R. Pałczyńska-Gościniak, Dylematy analizy finansowej w ocenie zasadności kontynuacji działalności przedsiębiorstwa, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości” 2001, nr 3 (59),
• T. Stasiewski, Upadek przedsiębiorstw, przyczyny, symptomy i metody przewidywania, „Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej” 1995, nr 33,
• E. Urbanowska-Sojkin, Zarządzanie przedsiębiorstwem: Od kryzysu do sukcesu, Akademia Ekonomiczna, Poznań 1999, s. 21–22,
• B. Wawrzyniak, Odnawianie przedsiębiorstwa: Na spotkanie XXI w., Poltext, Warszawa 1999, s. 50–53,
• finanse.wp.pl/wid,8808431,prasa_25.html?P%5Bpage%5D=4.

Jednocześnie większość respondentów (256, tj. 77,11%) stwierdziła, że nie można w sposób jednoznaczny wskazać, czy to czynniki zewnętrzne, czy też wewnętrzne są najczęstszą przyczyną trudności prowadzących niekiedy do upadłości. Ich zdaniem bankructwo jest wynikiem wpływu kombinacji różnych czynników na sytuację majątkowo-finansową przedsiębiorstwa.

Właściwa struktura finansowania majątku w opinii ankietowanych

Jedno z pytań dotyczyło celowości korzystania z kapitału obcego do finansowania działalności przedsiębiorstwa. Większość respondentów (258, tj. 77,71%) wybrała wariant odpowiedzi sugerujący, że tak, „ale w bezpiecznych granicach; należy unikać nadmiernego zadłużenia”. Taka odpowiedź wydaje się oczywista. Warto jednak poznać zdanie respondentów dotyczące właściwej struktury pasywów przedsiębiorstwa.

Tabela 6 zawiera wyniki odpowiedzi udzielonych na pytanie, jaki % aktywów przedsiębiorstwa powinien być finansowany kapitałem własnym. Ponad 73% ankietowanych stwierdziło, że 20–59% aktywów. Jednocześnie zdecydowana większość ankietowanych (208, tj. 62,65%) stwierdziła, że to właśnie kapitał własny jest najlepszym źródłem finansowania majątku (dotyczy to także 5 z 6 pracowników spółek stosujących nowoczesne metody prognozowania). Zdecydowanie rzadziej wskazywano na zobowiązania długo- (72, tj. 21,69%) i krótkoterminowe (38, tj. 11,45%). Niektórzy ankietowani (14) na pytanie o właściwą strukturę finansowania majątku wybrali odpowiedź: „nie wiem”.

W odpowiedzi na pytanie, jaki jest najłatwiejszy sposób pozyskiwania kapitału obcego, ankietowani najczęściej wskazywali na kredyt kupiecki (145, tj. 43,67%), pożyczki i kredyty bankowe (127, tj. 41,27%) oraz leasing (47, tj. 14,16%).

Część respondentów uznała, że to właśnie zobowiązania krótkoterminowe są najlepszym źródłem finansowania majątku, a niektórzy w ogóle nie wiedzieli, jaka powinna być właściwa struktura pasywów. Tymczasem zobowiązania krótkoterminowe powinny być wykorzystywane do finansowania jedynie w ograniczonym zakresie, bo wiąże się z nimi duże ryzyko utraty płynności i niewypłacalności. Ze względu na krótki okres spłaty kierownictwo może nie móc pozyskać środków na spłatę takich zobowiązań.

Niektórzy respondenci wskazali, że ponad 60% aktywów firmy powinno być finansowane za pomocą długu, ale taki poziom zadłużenia jest zbyt ryzykowny i kosztowny.

Jak zatem przeprowadzana jest analiza kondycji jednostki, jeśli zdania praktyków nt. pożądanej struktury kapitału są tak bardzo podzielone? Poziom zadłużenia przekraczający 80% został przez 10 ankietowanych uznany za najbardziej właściwy. Prawdopodobnie większa ich liczba uznałaby ten poziom za dopuszczalny, gdyby ankieta zawierała takie pytanie.

Metody stosowane do oceny zdolności przedsiębiorstwa do kontynuowania działalności

Zasadnicza część ankiety poświęcona była poznaniu, w jaki sposób oraz jak często polskie przedsiębiorstwa badają swoją kondycję i czy w ogóle to robią.

Żaden z ankietowanych nie stwierdził, że jego przedsiębiorstwo nie analizuje swojej sytuacji majątkowo-finansowej. Tego typu analizy są najczęściej (149, tj. 44,88%) samodzielnie przeprowadzane przez dyrektora naczelnego lub finansowego bądź też pod jego kierunkiem (tabela 7 na następnej stronie).

1/3 przebadanych firm dokonuje analiz swojej kondycji co najmniej raz w miesiącu (119, tj. 35,84%).

Udzielane przez respondentów odpowiedzi na pytanie, kto przeprowadza analizy i jaka jest ich częstotliwość, okazały się jednak niespójne, bo 16 z nich (4,82%), odpowiadając na 2. z tych pytań, stwierdziło że ich firma nie dokonuje takiej oceny. Żaden z nich nie zaznaczył takiej odpowiedzi w pytaniu, kto przeprowadza analizę sytuacji firmy.

Okazało się więc, że nie wszystkie przedsiębiorstwa badają swoją kondycję, choć nie są skłonne się do tego przyznać. Można zatem zadać pytanie, na jakiej podstawie kierownictwo takich podmiotów (ok. 5%) stwierdza, że jednostka będzie zdolna do kontynuowania działalności. Takich przedsiębiorstw może być oczywiście więcej, ale ankietowani nie chcieli tego wyjawić. Jednak nieumiejętność udzielenia odpowiedzi na bardziej szczegółowe pytania wskazuje, że niektóre firmy nie przeprowadzają oceny swojej kondycji.

Na kondycję przedsiębiorstw wpływa wiele różnorodnych czynników, w tym m.in. sytuacja ich partnerów gospodarczych. Bankructwo kluczowego dostawcy lub odbiorcy może prowadzić do zatorów płatniczych, a w konsekwencji nawet do upadłości. Prawie 1/3 (106, tj. 31,93%) firm objętych badaniem nie ocenia jednak kondycji majątkowo-finansowej swoich partnerów gospodarczych, a 82 (24,70%) robi to raz w roku (tabela 7). Warto zwrócić uwagę, że w kolejnym pytaniu, dotyczącym zlecania oceny kondycji interesariuszy zewnętrznym firmom doradczym i konsultingowym aż 148 ankietowanych (44,58%) stwierdziło, że takiej oceny nie zlecają. Tylko 1 z 5 jednostek objętych badaniem (69, tj. 20,78%) korzystała z usług wywiadowni gospodarczych, a 52 ankietowanych przyznało, że nie wie, co ten termin oznacza.

Warto przypomnieć, że o wypełnienie ankiety proszono wyłącznie osoby prowadzące własną działalność gospodarczą, pracowników działów księgowości lub członków kadry kierowniczej i zarządzającej przedsiębiorstw. Każda z nich miała co najmniej średnie wykształcenie i była jednocześnie w trakcie studiów wyższych lub miała wykształcenie wyższe.

Tabela 7

Podmioty odpowiedzialne za ocenę kondycji finansowej przedsiębiorstw, w których pracują ankietowani, oraz ich interesariuszy, a także częstotliwość dokonywania oceny

[* Wszystkie jednostki, których pracownicy wypełnili ankietę.
** Różnica wynika z zaokrągleń.]