W dobie pandemii pracodawca może wymusić odbiór zaległego urlopu

W takie uprawnienie wyposażyła go ustawa z 19.06.2020 o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 (DzU poz. 1086, dalej tarcza 4.0), która weszła w życie 24.06.2020.

Co do zasady pracodawca ma obowiązek udzielić zatrudnionemu urlopu wypoczynkowego w roku nabycia do niego prawa (art. 161 Kp). Chodzi o to, by służył bieżącej regeneracji pracownika. Zakładane wykorzystane urlopów zapisuje się w planie urlopów, uwzględniając z jednej strony preferencje pracowników, a z drugiej – konieczność zapewnienia normalnego toku pracy. Plan urlopów na dany rok obejmuje wypoczynek zaległy i bieżący, z wyjątkiem urlopu na żądanie.

Zakład pracy nie musi tworzyć planów urlopowych, jeśli nie działa u niego zakładowa organizacja związkowa, albo działa, ale wyraziła na to zgodę. Wówczas terminy urlopu pracodawca ustala w porozumieniu z pracownikiem, biorąc pod uwagę jego wnioski i oczywiście potrzeby zatrudniającego.

W świetle z art. 168 Kp urlopu wypoczynkowego niewykorzystanego zgodnie z planem należy pracownikowi udzielić najpóźniej do 30 września następnego roku. Nie dotyczy to urlopu na żądanie.

Wątpliwości budzi kwestia, czy pracodawca ma prawo skierować pracownika na zaległy urlop wypoczynkowy. Większość ekspertów twierdzi, że tak, powołując się na przywołany przepis. Ich zdaniem pracodawca wyznacza termin i informuje o tym zainteresowanego. Potwierdzenie odnajdujemy w orzecznictwie, np. w wyroku SN z 24.01.2005 (I PK 124/05) oraz w stanowisku Państwowej Inspekcji Pracy z 12.03.2020.

„Koronawirusowy” przymus – w wymiarze do 30 dni

Na podstawie nowego art. 15gc tarczy 4.0 podczas stanu zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii ogłoszonych z powodu COVID-19 zakład pracy ma prawo udzielić pracownikowi – w terminie przez siebie wskazanym, bez uzyskania jego zgody i z pominięciem planu urlopów – urlopu wypoczynkowego niewykorzystanego w poprzednich latach kalendarzowych, w wymiarze do 30 dni urlopu, a zatrudniony ma obowiązek taki urlop odebrać.

Uprawnienie do wymuszenia odbioru zaległego urlopu jest ograniczone:

• tylko do zaległego urlopu wypoczynkowego,
• czasowo – może być zrealizowane jedynie podczas stanu zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii,
• ilościowo – do 30 dni roboczych urlopu.

W razie odmowy pracownika pracodawca może zastosować karę porządkową albo nawet wypowiedzieć stosunek pracy.

Uwaga: biorąc pod uwagę szczególny charakter i epizodyczność art. 15gc tarczy 4.0 oraz cel jego wprowadzenia zgodnie z uzasadnieniem do projektu tarczy 4.0 (rozładowanie zatorów urlopowych w czasie epidemii koronawirusa, aby potem łatwiej było „nadrobić” pracę), uważam, że podczas epidemii pracodawca może w tym trybie „przymusić” zatrudnionego do wykorzystania maksymalnie 30 dni roboczych zaległego wypoczynku. Dopiero po odwołaniu tego stanu powrócą ogólne zasady, zgodnie z którymi przymus urlopowy obejmuje cały zaległy wypoczynek.

Urlopy u pracodawców infrastruktury krytycznej

Pracodawcy tzw. infrastruktury krytycznej (pełniący ważną rolę w zwalczaniu COVID-19 i wspomaganiu w tym państwa) już wcześniej zostali wyposażeni w szerokie uprawnienia ingerowania w prawa pracownicze. Dla przykładu – w czasie epidemii, jednak nie dłużej niż do chwili zniesienia tego stanu, mogą oni:

• zmienić system lub rozkład czasu pracy pracowników czy polecić im pracę w nadgodzinach w sposób niezbędny do zapewnienia ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa,
• zobowiązać do pozostawania poza normalnymi godzinami roboczymi w gotowości do wykonywania pracy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę,
• polecić realizację odpoczynku w miejscu wskazanym przez pracodawcę.

Oprócz tego na podstawie art. 15x ust. 3 pkt 2 specustawy mają oni prawo odmówić udzielenia zatrudnionemu urlopu wypoczynkowego (w tym na żądanie), urlopu bezpłatnego oraz innego urlopu, a także przesunąć jego termin lub odwołać z niego. Tarcza 4.0 sprecyzowała, że to rozszerzone władztwo urlopowe pracodawców infrastruktury krytycznej nie dotyczy urlopów na dzieci, czyli macierzyńskiego, na warunkach macierzyńskiego, rodzicielskiego, ojcowskiego i wychowawczego. Oznacza to, że wskazani pracodawcy nie mogą odmówić pracownikowi udzielenia urlopu na dzieci, tym bardziej go przesunąć czy odwołać z niego.