Ustalanie limitu, po którego przekroczeniu „niepełnoetatowiec” ma prawo do dodatku
Ustalony limit powinien być wyższy niż wymiar czasu pracy z umowy i niższy niż pełny wymiar czasu pracy. Przepisy nie ograniczają przy tym sposobów jego ustalenia. Możliwe jest wskazanie liczby godzin w tygodniu, określenie go poprzez odniesienie do pewnej części pełnego wymiaru czasu pracy w okresie rozliczeniowym. Wskazanie konkretnej liczby godzin w okresie rozliczeniowym też jest dopuszczalne, jednak należy ten sposób odradzać. Różnice pomiędzy wymiarami czasu pracy w poszczególnych okresach rozliczeniowych mogą być znaczne i w konsekwencji podana liczba godzin będzie w praktyce oznaczała niekiedy bardzo różną liczbę godzin ponad umowny wymiar czasu pracy, których wypracowanie dawałoby prawo do dodatku.
Dodatek do wynagrodzenia
W przypadku zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy strony stosunku pracy powinny ustalić w umowie o pracę dopuszczalną liczbę godzin pracy ponad ustalony w tej umowie wymiar czasu pracy pracownika, których przekroczenie uprawnia go do dodatku do wynagrodzenia równego dodatkowi za godziny nadliczbowe. Nie określa się tutaj momentu, od którego praca będzie uznawana za nadgodziny. Te powstają bowiem po przekroczeniu norm czasu pracy lub w razie pracy ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy. Oznacza to, że nadgodziny wystąpią dopiero po przekroczeniu normy dobowej (8 godz.) lub średniotygodniowej w okresie rozliczeniowym (przeciętnie 40 godz./tyg.). Jeżeli zatem np. osoba zatrudniona na 1/2 etatu, pracująca po 4 godz. dziennie, przepracuje w danym dniu 9 godz., to z tego tylko 9. godzina jest godziną nadliczbową. Praca w 4 wcześniejszych godzinach (od 5. do 8. godziny) to praca ponad 1/2 etatu, ale nie praca w godzinach nadliczbowych.
Określając limit, wskazuje się moment, w którym pracownik uzyska – poza zwykłym wynagrodzeniem – taki dodatek, jaki otrzymałby za nadgodziny.
Przykład
Pracownik pracuje na ½ etatu w stałym rozkładzie dziennym (po 4 godz.). W umowie ustalono omawiany limit jako przekroczenie 7 godz. pracy dziennie. Pracownik w jednym z dni pracy na polecenie pracodawcy wypracował łącznie 10 godz.
Pracownikowi przysługuje:
- za pierwsze 4 godz. (normalny czas pracy) – zwykłe wynagrodzenie za pracę,
- za kolejne 3 godz. – zwykłe wynagrodzenie za każdą godzinę,
- za 8. godzinę – zwykłe wynagrodzenie za godzinę pracy plus 50% dodatek,
- za 9. i 10. godzinę – świadczenia za pracę nadliczbową (wynagrodzenie plus 50% dodatek lub czas wolny na wniosek lub bez wniosku pracownika).
Sposób ustalenia limitu
Limit może zostać określony w różny sposób, przy czym warto kierować się właśnie wskazanymi w pytaniu rozkładami czasu pracy.
Może to być limit dzienny, który sprawdzi się przy stałej ilości pracy na dzień (jak w powyższym przykładzie). Może jednak być to również limit odnoszący się do ilości pracy w tygodniu (np. przekroczenie 38 godz.), przeciętnie w tygodniu w okresie rozliczeniowym (np. przekroczenie średnio 38 godz. na tydzień – w praktyce trudniejsze będzie ustalanie przekroczenia), jako przekroczenie czasu pracy adekwatnego dla pewnego wyższego etatu.
Tę ostatnią metodę można by zasugerować w przedstawionej sytuacji. Przepisy nie wykluczają ustalenia konkretnej liczby godzin w okresie rozliczeniowym, ale może to być trudne, a dodatkowo może skutkować w praktyce ustaleniem limitu zmiennego, a nie stałego.
Przykład
Dla pracownika zatrudnionego na 3/4 etatu w miesięcznych okresach rozliczeniowych ustalono limit 155 godz./mies., którego przekroczenie daje prawo do dodatku jak za pracę nadliczbową (art. 151 § 5 Kp).
Zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy oznacza, że pracownik jest obowiązany do przepracowania określonego ułamka pełnego wymiaru czasu pracy w okresie rozliczeniowym.
Przykładowo w 2022 r. w miesięcznych okresach rozliczeniowych jest to:
- w styczniu - 114 godz. (przy pełnym wymiarze czasu pracy 152 godz.),
- w marcu - 138 godz. (przy pełnym wymiarze czasu pracy 184 godz.),
- w sierpniu - 132 godz. (przy pełnym wymiarze czasu pracy 176 godz.),
- w listopadzie - 120 godz. (przy pełnym wymiarze czasu pracy 160 godz.).
Ustalenie 155 godz. limitu skutkuje tym, że w styczniu jest to wartość przekraczająca pełny wymiar czasu pracy. Jest to zatem wartość nieprawidłowa, gdyż przy takiej liczbie godzin wypracowanych są to już nadgodziny. W innych miesiącach występuje z kolei bardzo różna faktyczna liczba nadpracowanych godzin ponad wymiar etatu wynikający z umowy, dochodzących do limitu (35 w listopadzie i jedynie 17 w marcu).
Lepszym rozwiązaniem byłoby wskazanie na wyższy wymiar czasu pracy niż ten, w którym pracuje pracownik (np. 4/5, 6/7, 9/10) jako limit. Każdorazowo (tj. w każdym okresie rozliczeniowym) ustalany byłby wymiar czasu pracy danej osoby, zgodnie z umową, oraz wymiar godzinowy wynikający z limitu (np. w styczniu przy 9/10 etatu byłoby to 136 godz. i 48 min.). Praca dłuższa byłaby wynagradzana – poza wynagrodzeniem – również dodatkiem.
Skutki braku limitu
Brak określenia w umowie tego limitu jest błędem, jednak w takich przypadkach nie ma obowiązku wypłaty dodatków od razu po przekroczeniu wymiaru czasu pracy wynikającego z umowy.
SN wskazuje, że pracownikowi zatrudnionemu w niepełnym wymiarze czasu pracy nie przysługuje dodatek, o którym mowa w art. 1511 § 1 Kp, w razie nieustalenia na podstawie art. 151 § 5 Kp dopuszczalnej liczby godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy (wyrok SN z 9.07.2008 r., I PK 315/07, postanowienie SN z 27.03.2012 r., III PK 77/11). Opinię tę SN potwierdza także w wyroku z 4.04.2014 r. (I PK 249/13), podkreślając, że art. 151 § 5 Kp nie stanowi samoistnej podstawy prawa pracownika do dodatku. Świadczenie to przysługuje bowiem pod warunkiem porozumienia stron w przedmiocie określenia godzin, za które ma zostać wypłacony dodatek, a pracownikowi zatrudnionemu w niepełnym wymiarze czasu pracy nie przysługuje dodatek, o którym mowa w art. 1511 § 1 Kp, jeżeli nie ustali na podstawie art. 151 § 5 Kp dopuszczalnej liczby godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy.
Skróty w artykułach
- dyrektywa 112 – dyrektywa Rady 2006/112/WE z 28.11.2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (DzUrz UE L 347 z 11.12.2006 r.)
- dyrektywa 2013/34/UE – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE z 26.06.2013 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek (...) (DzUrz UE L 182 z 29.06.2013 r.)
- Kc – ustawa z 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (DzU z 2023 r. poz. 1610)
- KIMSF – interpretacje Komitetu ds. Interpretacji Międzynarodowej Sprawozdawczości Finansowej
- Kks – ustawa z 10.09.1999 r. Kodeks karny skarbowy (DzU z 2023 r. poz. 654)
- Kp – ustawa z 26.06.1974 r. Kodeks pracy (DzU z 2023 r. poz. 1465)
- Kpc – ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (DzU z 2023 r. poz. 1550)
- Ksh – ustawa z 15.09.2000 r. Kodeks spółek handlowych (DzU z 2022 r. poz. 1467)
- KSR – Krajowe Standardy Rachunkowości
- MSR – Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (ang. International Accounting Standards) wydawane od 2002 r. jako MSSF
- MSSF – Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (ang. International Financial Reporting Standards)
- Op – ustawa z 29.08.1997 r. Ordynacja podatkowa (DzU z 2023 r. poz. 2383)
- Ppsa – ustawa z 30.08.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (DzU z 2023 r. poz. 1634)
- rozporządzenie o instrumentach finansowych – rozporządzenie Ministra Finansów z 12.12.2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (DzU z 2017 r. poz. 277)
- rozporządzenie o konsolidacji – rozporządzenie Ministra Finansów z 25.09.2009 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania przez jednostki inne niż banki, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji skonsolidowanych sprawozdań finansowych grup kapitałowych (DzU z 2017 r. poz. 676)
- rozporządzenie składkowe – rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU z 2023 r. poz. 728)
- rozporządzenie z 13.09.2017 r. – rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2020 r. poz. 342)
- specustawa – ustawa z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 1327)
- uobr – ustawa z 11.05.2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym (DzU z 2023 r. poz. 1015)
- uor – ustawa z 29.09.1994 r. o rachunkowości (DzU z 2023 r. poz. 120)
- updof – ustawa z 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2022 r. poz. 2647)
- updop – ustawa z 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (DzU z 2022 r. poz. 2587)
- upol – ustawa z 12.01.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (DzU z 2023 r. poz. 70)
- US GAAP – Amerykańskie Standardy Rachunkowości (ang. Generally Accepted Accounting Principles)
- ustawa akcyzowa – ustawa z 6.12.2008 r. o podatku akcyzowym (DzU z 2023 r. poz. 1542)
- ustawa emerytalna – ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1251)
- ustawa KAS – ustawa z 16.11.2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (DzU z 2023 r. poz. 615)
- ustawa o KRS – ustawa z 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (DzU z 2023 r. poz. 685)
- ustawa o PCC – ustawa z 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (DzU z z 2023 r. poz. 170)
- ustawa o VAT – ustawa z 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (DzU z 2023 r. poz. 1570)
- ustawa o zfśs – ustawa z 4.03.1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 2023 r. poz. 998)
- ustawa zasiłkowa – ustawa z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2022 r. poz. 1732)
- ustawa zdrowotna – ustawa z 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU z 2022 r. poz. 2561)
- usus – ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1230)
- uzpd – ustawa o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne
- Założenia koncepcyjne MSSF – Założenia koncepcyjne sprawozdawczości finansowej (Conceptual Framework for Financial Reporting)
- CEIDG – Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej
- EOG – Europejski Obszar Gospodarczy
- FEP – Fundusz Emerytur Pomostowych
- FGŚP – Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
- FP – Fundusz Pracy
- FS – Fundusz Solidarnościowy
- IASB – Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości
- IS – izba skarbowa
- KAS – Krajowa Administracja Skarbowa
- KIS – Krajowa Informacja Skarbowa
- KNF – Komisja Nadzoru Finansowego
- KRBR – Krajowa Rada Biegłych Rewidentów
- KRS – Krajowy Rejestr Sądowy
- KSB – Krajowe Standardy Badania
- MF – Minister Finansów
- MPiPS – Minister Pracy i Polityki Społecznej
- MRiF – Minister Rozwoju i Finansów
- MRiPS – Minister Rodziny i Polityki Społecznej
- MSiG – Monitor Sądowy i Gospodarczy
- NSA – Naczelny Sąd Administracyjny
- PANA – Polska Agencja Nadzoru Audytowego
- PIBR – Polska Izba Biegłych Rewidentów
- PKD – Polska Klasyfikacja Działalności
- pkpir – podatkowa księga przychodów i rozchodów
- PPK – pracownicze plany kapitałowe
- RM – Rada Ministrów
- SA – sąd apelacyjny
- sf – sprawozdanie finansowe
- skok – spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa
- SN – Sąd Najwyższy
- SO – sąd okręgowy
- TK – Trybunał Konstytucyjny
- TSUE – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
- UCS – urząd celno-skarbowy
- UE – Unia Europejska
- US – urząd skarbowy
- WDT – wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów
- WNT – wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów
- WSA – wojewódzki sąd administracyjny
- zfśs – zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
