Uproszczenia w Kodeksie spółek handlowych

Zmiany te zostały wprowadzone art. 18 ustawy z 9.11.2018 o zmianie niektórych ustaw w celu wprowadzenia uproszczeń dla przedsiębiorców w prawie podatkowym i gospodarczym (DzU poz. 2244).

Spółka partnerska – skład zarządu

Dotąd ścierały się aż 3 poglądy nt. składu osobowego zarządu spółek partnerskich. Jedni eksperci uważali, że członkami zarządu mogą być wyłącznie partnerzy. Inni, że dopuszczalne jest, aby w zarządzie znajdowały się osoby trzecie, pod warunkiem że będą w nim również partnerzy (partner). Ostatni pogląd – najbardziej liberalny – dopuszczał tworzenie zarządów spółek partnerskich wyłącznie z osób trzecich.

Ustawodawca opowiedział się za poglądem pośrednim. Zgodnie z nowo dodanym art. 97 § 3 Ksh w zarządzie spółki partnerskiej musi być co najmniej jeden partner, co ma związek z osobowym charakterem tej spółki. Obok partnera (partnerów) w zarządzie mogą być także osoby trzecie – np. profesjonalny menedżer.

Spółka komandytowo-akcyjna – wystąpienie komplementariusza

Ska nigdy nie cieszyły się dużą popularnością, a od początku 2014, gdy stały się podatnikami CIT, ich popularność spadła praktycznie do zera. Wciąż jednak są na rynku spółki, które zostały utworzone w poprzednim okresie.

Dotychczas z art. 149 Ksh wynikało, że wypowiedzenie spółki przez komplementariusza i jego z niej wystąpienie jest dopuszczalne jedynie, jeżeli tak stanowi statut. Brak zapisu w statucie oznaczał w praktyce, że komplementariusz był „skazany” na trwanie w ska niejednokrotnie wbrew swojej woli. Uwzględniając, że ponosi on odpowiedzialność za jej zobowiązania, należało zmienić zasady. Po zmianach komplementariusz będzie mógł wypowiedzieć umowę spółki i z niej wystąpić bez względu na postanowienia statutu, czyli dokładnie tak, jak to jest w spółce jawnej.

Spółka z o.o. w organizacji – zmiana umowy

Zgodnie z art. 11 i art. 161 § 1 Ksh z chwilą zawarcia umowy spółki z o.o. powstaje spółka z o.o. w organizacji. Może ona we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorców przekształca się w zwykłą spółkę z o.o.

Zazwyczaj okres od wizyty wspólników u notariusza do uzyskania wpisu do rejestru nie jest długi i nikt nie myśli o zmianach umowy w tym okresie, jednak zdarzają się szczególne sytuacje – zmiany umowy może domagać się np. referendarz sądowy, uzależniając od tego dokonanie wpisu.

Zgodnie z nowo dodanym art. 161 § 4 Ksh zmiana umowy spółki z o.o. w organizacji wymaga zawarcia umowy przez wspólników, co jest zgodne ze stanowiskiem judykatury (zob. postanowienie SN z 25.02.2009, II CSK 489/08). Zmiana ta w praktyce wyłącza zastosowanie art. 255 § 1 Ksh wymagającego – oprócz zawarcia umowy – także wpisu do KRS.

Możliwość ta nie dotyczy spółek zawiązywanych przy wykorzystaniu wzorca umowy, o którym mowa w art. 1571 Ksh.

Dywidendy w spółce z o.o.

W zakresie dywidend wypłacanych przez spółki z o.o. ustawodawca przewidział 3 zmiany. Po pierwsze wyraźnie zapisał w ustawie, że jeżeli uchwała zgromadzenia wspólników nie określa dnia dywidendy, jest nim dzień powzięcia uchwały o podziale zysku (art. 193 § 3 Ksh w nowym brzmieniu).

Po drugie ustawodawca uznał także, że jeżeli zgromadzenie wspólników nie określi terminu wypłaty dywidendy, jej wypłata powinna nastąpić niezwłocznie po dniu dywidendy (nowo dodany art. 193 § 4 Ksh). Dotąd nie było odpowiednich regulacji, a tym samym zarząd mógł podjąć uchwałę o wypłacie dywidendy bez określenia terminu, co w praktyce mogło oznaczać zatrzymanie zysku w spółce mimo podjętej uchwały.

Zaproponowana regulacja usuwa wątpliwości interpretacyjne, a jednocześnie dyscyplinuje wspólników i zarząd w zakresie ustalania powyższych terminów.

Trzecia zmiana dotycząca dywidend jest związana z możliwością wypłaty zaliczek na nie. Zgodnie z nowym art. 195 ust. 11 Ksh, jeżeli w danym roku obrotowym zaliczka na poczet przewidywanej dywidendy została wypłacona wspólnikom, a spółka odnotowała stratę albo osiągnęła zysk w wysokości mniejszej od wypłaconych zaliczek, wspólnicy zwracają zaliczki:

• w całości – w przypadku odnotowania straty albo
• w części odpowiadającej wysokości przekraczającej zysk przypadający wspólnikowi za dany rok obrotowy – w przypadku osiągnięcia zysku w wysokości mniejszej od wypłaconych zaliczek na poczet dywidendy.

Powyższy przepis ma za zadanie usunięcie luki prawnej w postaci braku skutków prawnych wypłacenia zaliczki na dywidendę, gdy spółki nie było na nią stać (poniosła stratę lub przyniosła niższy zysk). Brak zapisów oznaczał, że – jeżeli tylko zaliczka została wypłacona prawidłowo – spółka nie miała podstaw prawnych do żądania jej zwrotu (ew. podstawą mogłyby być postanowienia umowy spółki lub stosownej uchwały).

Rezygnacja członka zarządu spółki kapitałowej

Zarząd spółki kapitałowej prowadzi sprawy spółki i reprezentuje ją na zewnątrz. Oznacza to, że pisma kierowane do spółki kieruje się co do zasady do zarządu. Może się jednak okazać, że w danym momencie zarząd nie istnieje, np. w przypadku gdy jedyny członek zarządu będzie chciał złożyć rezygnację – składając ją spółce, w praktyce składa ją samemu sobie.

W myśl nowych art. 202 § 6 oraz art. 2331 Ksh, jeżeli w wyniku rezygnacji członka zarządu spółki z o.o. żaden mandat w zarządzie nie byłby obsadzony, członek zarządu składa rezygnację wspólnikom, zwołując jednocześnie zgromadzenie wspólników (to jego obowiązek), o którym mowa w art. 2331 Ksh, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (jeżeli byłaby powołana rada nadzorcza, mogłaby być ona wskazana jako adresat takiego oświadczenia). Zaproszenie na zgromadzenie wspólników zawiera także oświadczenie o rezygnacji członka zarządu. Rezygnacja jest skuteczna z dniem następującym po dniu, na który zwołano zgromadzenie wspólników.

Z kolei na mocy nowych art. 369 § 5¹–5² oraz art. 3971 Ksh, jeżeli w wyniku rezygnacji członka zarządu spółki akcyjnej żaden mandat w zarządzie nie byłby obsadzony, członek zarządu składa rezygnację radzie nadzorczej. Jeżeli zaś żaden mandat w radzie nadzorczej nie jest obsadzony, członek zarządu składa rezygnację akcjonariuszom, zwołując jednocześnie walne zgromadzenie (to jego obowiązek), o którym mowa w art. 3971 Ksh, chyba że statut spółki stanowi inaczej. Ogłoszenie o walnym zgromadzeniu zawiera także oświadczenie o rezygnacji członka zarządu. Rezygnacja jest skuteczna z dniem następującym po dniu, na który zwołano walne zgromadzenie.

Przyjęte rozwiązania zabezpieczają interesy spółki – wraz z rezygnacją ostatniego (jedynego) członka zarządu wspólnicy uzyskują gwarancję szybkiego uzyskania informacji o zaistniałej sytuacji, co umożliwia im podjęcie przygotowań do wyłonienia kandydatów do nowego zarządu. Rozwiązanie to zabezpiecza więc interesy spółki oraz zapewnia jej ciągłość działania, jednocześnie nie ograniczając nadmiernie uprawnienia członka zarządu do rezygnacji z wykonywanej funkcji.

Uchwały wspólników spółki z o.o.

W myśl art. 231 § 2 Ksh do kluczowych zadań zgromadzenia wspólników należy:

• rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy,
• powzięcie uchwały o podziale zysku albo pokryciu straty, jeżeli sprawy te nie zostały wyłączone spod kompetencji zgromadzenia wspólników,
• udzielenie członkom organów spółki absolutorium z wykonania przez nich obowiązków.

Dotychczas w powyższych sprawach pisemne głosowanie było wyłączone, co wynika z art. 231 § 4 Ksh. Tymczasem w innych sprawach – na mocy art. 227 § 1–2 Ksh – uchwały wspólników podejmowane były na zgromadzeniu wspólników. Mogły być one podjęte poza zgromadzeniem, jeżeli wszyscy wspólnicy wyrazili na piśmie zgodę na postanowienie, które ma być powzięte, albo na głosowanie pisemne (tzw. tryb obiegowy).

Z dniem 1.03.2019 art. 231 § 4 Ksh zostanie skreślony, co oznacza zniesienie powyższego ograniczenia. Wiąże się to z tym, że w obecnych realiach podejmowanie uchwał na odległość stało się w wielu podmiotach normą (zwłaszcza jeżeli wspólnicy mieszkają daleko od siebie), a zwyczajne zgromadzenie wspólników było zwoływane tylko „na papierze”.

Zastosowanie trybu obiegowego (pisemnego) wymaga zgody wszystkich wspólników i to bez względu na udział w kapitale, jaki na nich przypada. Brak zgody nawet jednego udziałowca oznacza konieczność zwołania walnego zgromadzenia w sposób tradycyjny.

Odwołanie zgromadzenia wspólników

Obecne przepisy określają, kto zwołuje zgromadzenia wspólników, jednak brak jest regulacji dotyczącej odwołania takiego zgromadzenia – mimo to doktryna dopuszcza taką możliwość. Sporna jest jednak procedura takiego odwołania. Zgodnie z jednym ze stanowisk zgromadzenie może zostać odwołane tylko przez podmiot, który je zwołał, a dodatkowo musi to nastąpić w takim samym trybie, jak wcześniejsze zwołanie zgromadzenia. Wg innego, bardziej restrykcyjnego stanowiska, zwołanie zgromadzenia przez spółkę stanowi złożenie przez nią oświadczenia woli. Oświadczenie to może zostać odwołane tylko w trybie uregulowanym w art. 61 zdanie 2 Kc, czyli musi dotrzeć do adresata nie później niż oświadczenie o zwołaniu zgromadzenia (późniejsze odwołanie wymaga zgody adresata).

Dostrzegając powyższe problemy, ustawodawca dodał art. 235 § 4 Ksh, zgodnie z którym zwołujący ma prawo odwołania zgromadzenia wspólników, z uwzględnieniem art. 236 § 3.

Wyjątek od tej zasady przewiduje nowy art. 236 § 3 Ksh, w myśl którego wspólnik lub wspólnicy, którzy zażądali zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników, mają wyłączne prawo jego odwołania. Uniemożliwia to zarządowi odwoływanie walnych zgromadzeń zwołanych na wniosek wspólnika (wspólników).

Wykonywanie prawa głosu przez pełnomocników

Ustawodawca nadał nowe brzmienie:

• art. 243 § 2 Ksh: Pełnomocnictwo powinno być udzielone na piśmie pod rygorem nieważności. Kopię pełnomocnictwa dołącza się do księgi protokołów,
• art. 421 § 3 Ksh: Wypis z protokołu wraz z dowodami zwołania walnego zgromadzenia oraz kopiami pełnomocnictw udzielonych przez akcjonariuszy zarząd dołącza do księgi protokołów.

Oznacza to liberalizację zasad. Dotychczas wspólnik spółki z o.o. lub akcyjnej powinien był przekazać do księgi protokołów oryginał swojego pełnomocnictwa. W przypadku pełnomocnictw stałych wspólnicy jednak przekazywali do protokołu kopie dokumentu. Zmiana ma na celu zalegalizowanie tej praktyki.

Sposób reprezentacji spółki w likwidacji

Ustawodawca dodał do ustawy art. 276 § 1¹ i art. 463 § 3¹ Ksh w brzmieniu: Sposób reprezentacji spółki w likwidacji określa się w umowie/statucie spółki, uchwale wspólników/walnego zgromadzenia albo orzeczeniu sądu. W każdym przypadku sąd może zmienić sposób reprezentacji spółki w likwidacji.

Sposób reprezentacji spółki w likwidacji był dotąd przedmiotem sporów, a zwłaszcza w przypadku gdy likwidatorów wyznaczał sąd. Niektórzy eksperci wskazywali, że to sąd, który ustanawia likwidatorów spółki, określa jednocześnie, w jaki sposób będą oni spółkę reprezentować. Zgodnie z inną koncepcją sposób reprezentacji spółki przez jej likwidatorów jest z reguły podany w statucie spółki, a w razie braku regulacji w statucie konieczne jest określenie zasad reprezentacji w uchwale o rozwiązaniu spółki.

Wg trzeciej koncepcji sposób reprezentowania spółki z o.o. w likwidacji przez likwidatorów został uregulowany ustawowo – obowiązują tu reguły tożsame z tymi, które rządzą reprezentacją spółki przez zarząd, o czym przesądza norma odsyłająca, zawarta w art. 280 lub art. 466 Ksh. Ostatnie stanowisko jednoznacznie neguje kompetencję sądu ustanawiającego likwidatorów do określenia sposobu wykonywania przez nich reprezentacji spółki, gdyż zastosowanie mają przepisy Ksh.

Ustawodawca w powyższych przepisach jednoznacznie wskazał, że wspólnicy mogą swobodnie kształtować zasady reprezentacji w postępowaniu likwidacyjnym, ale ostateczne zdanie należy do sądu, który może wprowadzić swoje zasady bez względu na etap postępowania likwidacyjnego czy też jego inicjatora.

Podział spółek

Wg obowiązującego od marca 2019 art. 53¹ § 2¹ Ksh spółka, która w toku postępowania o prawo objęte wydzielonym majątkiem, nabyła w wyniku podziału przez wydzielenie część majątku spółki dzielonej, wstępuje do postępowania o to prawo w miejsce spółki dzielonej bez potrzeby uzyskania zgody strony przeciwnej.

Dotychczas w doktrynie ścierały się 2 poglądy. Zgodnie z linią orzeczniczą prezentowaną przez SN m.in. w uchwale z 8.12.2016 (III CZP 85/16) sukcesja spółki przy podziale przez wydzielenie obejmuje następstwo procesowe w toczącym się postępowaniu. Przeciwne stanowisko wyrażono m.in. w wyroku SN z 11.02.2016 (V CSK 344/15) – uczestniczenie w postępowaniu wydzielonej spółki wymaga zgody drugiej strony. Z oczywistych względów może ona nie być zainteresowana jej udzielaniem.

Przepis stanowi zatem doprecyzowanie, a jednocześnie kończy spór w doktrynie.

Odpowiedzialność za zobowiązania w przypadku podziału spółki

Art. 546 § 1 Ksh w dotychczasowym brzmieniu mówił jedynie o odpowiedzialności za zobowiązania przypisane w planie podziału spółce przejmującej lub spółce nowo zawiązanej. W efekcie – wnioskując z przeciwieństwa – nie można było obciążyć solidarnie spółki wydzielającej, co było bardzo niekorzystne dla wierzycieli i mogło prowadzić do nadużyć (zob. wyrok SN z 24.10.2012, III CSK 18/12). Spółka dzielona mogła bowiem pozbyć się pasywów, przy pozostawieniu aktywów, a tym samym wierzyciele byli pozbawieni możliwości zaspokojenia swoich roszczeń.

Na skutek orzecznictwa ustawodawca postanowił zlikwidować lukę. Zgodnie z nowym brzmieniem ww. przepisu za zobowiązania przypisane w planie podziału spółce przejmującej lub spółce nowo zawiązanej spółka dzielona oraz pozostałe spółki, na które został przeniesiony majątek spółki dzielonej, odpowiadają solidarnie przez 3 lata od dnia ogłoszenia o podziale (nową treść zaznaczono pogrubioną czcionką).

Przekształcenie spółki osobowej w kapitałową

Art. 571 Ksh określa warunki przekształcenia spółki osobowej w spółkę kapitałową. Jednym z wymogów jest, aby za przekształceniem wypowiedzieli się komandytariusze bądź akcjonariusze reprezentujący co najmniej 2/3 sumy komandytowej lub kapitału zakładowego, chyba że umowa albo statut przewiduje warunki surowsze.

W wyniku zmiany zwrot „sumy komandytowej” zostanie zastąpiony zwrotem „sum komandytowych”. Ustawodawca dostrzegł bowiem, że w przypadku spółek komandytowych i ska może być kilka różnych sum komandytowych (każdy z komandytariuszy może mieć przecież inną). Doprecyzowano zatem, że za przekształceniem muszą się opowiedzieć komandytariusze reprezentujący co najmniej 2/3 łącznej kwoty sum komandytowych.