Umowa o świadczenie usług doradczych nie może być wypowiedziana znienacka

Tak orzekł SA w Lublinie w wyroku z 24.09.2019 (I ACa 558/18).

Chodziło o spółkę doradztwa podatkowego, która zobowiązała się do reprezentowania powiatu w postępowaniu o zwrot nadpłaty VAT za lata 2006–2015. Miało to związek z powiatową inwestycją dotyczącą rewitalizacji zespołu pałacowo-parkowego.

Umowa ze spółką doradczą miała być realizowana w dwóch etapach. W pierwszym etapie spółka sporządziła raport, w którym przedstawiła własną rekomendację co do możliwości i zasadności wystąpienia o zwrot nadpłaty podatku, a także sposobu postępowania.

Powiat zaakceptował raport, zapłacił ustaloną kwotę 1 tys. zł i spółka przystąpiła do realizacji drugiego etapu. Zweryfikowała faktury, sporządziła rejestr zakupów, wypełniła deklaracje do US.

W sierpniu 2015 powiat złożył w US deklarację VAT-7 za lipiec, z której wynikał zwrot VAT w kwocie 3 106 364 zł.

W związku z tak dużą kwotą do zwrotu US wszczął kontrolę podatkową. Po trzech miesiącach, na dzień przed ustawowym terminem zwrotu podatku, powiat złożył jednak korektę deklaracji VAT-7. W rubryce „kwota do zwrotu” wpisał 0 zł. Oznaczało to odstąpienie od dochodzenia zwrotu.

Powiat nie konsultował się w tej sprawie z doradzającą mu spółką. O złożonej korekcie powiadomił ją po 2 tyg. Wtedy też poinformował ją, że miesiąc wcześniej zapadła decyzja o zwiększonym dofinansowaniu UE do projektu rewitalizacyjnego. Powiat miał otrzymać 85% kosztu kwalifikowanego zamiast – jak dotychczas zakładano – 63,06%. Tłumaczył potem, że wycofał się z dochodzenia zwrotu VAT „w związku z ryzykiem zwrotu otrzymanej dotacji w kwocie ok. 9 mln zł”.

Następnie powiat wypowiedział umowę spółce. Ta zażądała 216 445 zł z tytułu wynagrodzenia za czynności wykonane już w ramach umowy oraz tytułem naprawienia szkody. Argumentowała, że powiat postąpił wbrew zapisom umowy zobowiązującym go do współpracy ze spółką, a także bez uzasadnienia i bez konsultacji. W efekcie uniemożliwił jej wykonanie umowy, a tym samym uzyskanie zarobku.

Za wykonanie drugiego etapu umowa przewidywała tzw. wynagrodzenie za sukces. Spółka miała je otrzymać wyłącznie, gdyby powiat odzyskał zwrot VAT za lata 2006–2015. Miała dostać równowartość 7% kwoty nadpłaconego podatku, co przy spodziewanym zwrocie 3 106 364 zł wyniosłoby 217 445 zł. Tysiąc złotych spółka otrzymała już po wykonaniu pierwszego etapu umowy, więc teraz zażądała 216 445 zł.

Zwrot kosztów…

Starostwo powiatowe zwróciło się do spółki o wskazanie poniesionych przez nią kosztów, zapewniając, że je zwróci, jeżeli zostaną udokumentowane i uzasadnione.

W odpowiedzi spółka przedstawiła zestawienie kosztów oraz uchwałę zarządu sprzed 1,5 roku. Wynikało z niej, że wynagrodzenie członka zarządu świadczącego usługi doradztwa wynosi 300 zł netto za godzinę. Tyle samo miało wynosić wynagrodzenie doradcy podatkowego, adwokata lub radcy prawnego świadczącego usługi doradztwa.

Gdy sprawa trafiła do sądu okręgowego, ten częściowo uwzględnił powództwo spółki. Orzekł, że należy się jej wynagrodzenie za wykonaną część umowy, lecz – jak zastrzegł – nie można tego utożsamiać z wynagrodzeniem za sukces.

Sąd stwierdził, że skoro w sprawie mają zastosowanie przepisy Kc o zleceniu, to dający zlecenie (powiat) mógł wypowiedzieć umowę w każdym czasie (art. 746 Kc). Powinien jednak zwrócić spółce wydatki, które poniosła w celu należytego wykonania zlecenia, oraz uiścić część wynagrodzenia odpowiadającą dotychczasowym czynnościom.

W związku z tym sąd przyjrzał się zestawieniu kosztów sporządzonemu przez spółkę. Wynikało z niego, że na analizę przepisów, orzecznictwa i indywidualnych interpretacji podatkowych dwie osoby w spółce przeznaczyły łącznie 130 godz. Sąd uznał jednak, że były to czynności związane ze sporządzeniem raportu, czyli z pierwszym etapem umowy, a wynagrodzenie za ten etap zostało już zapłacone (1 tys. zł).

Z ustaleń wynikało, że realizacja drugiego etapu umowy trwała kilka miesięcy i polegała głównie na analizie faktur za lata 2008–2015. W tym czasie została też sporządzona opinia prawna przez radcę prawnego, a inna osoba ze spółki uczestniczyła w kontroli przeprowadzonej w starostwie powiatowym przez US.

Sąd Okręgowy uznał jednak, że nie da się zweryfikować wskazanego przez spółkę czasu pracy i nie można przyjąć stawki godzinowej w kwocie 300 zł. Zwrócił uwagę, że ta stawka nie była uzgodniona z powiatem, obie strony umówiły się jedynie na wynagrodzenie za sukces.

W tej sytuacji sąd sięgnął do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 w sprawie opłat za czynności radców prawnych (DzU poz. 1804), z którego wynikało, że przy wartości przedmiotu sporu powyżej 200 tys. zł wynagrodzenie pełnomocnika wynosi 14 400 zł.

Sąd wziął pod uwagę, że czynności związane w realizacją drugiego etapu umowy były wykonywane przez dwie osoby i trwały z różnym natężeniem od marca do listopada 2015. Uznał więc, że zasadne będzie zasądzenie spółce wynagrodzenia w wysokości 6-krotnej stawki minimalnej przewidzianej w postępowaniach administracyjnych dla adwokatów i radców prawnych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu.

…czy odszkodowanie

Zasądzoną kwotę podwyższył SA w Lublinie – do 224 457 zł. Było to dokładnie tyle, ile żądała spółka wraz z odsetkami. SA uznał – inaczej niż sąd I instancji – że jest to należne spółce odszkodowanie.

Z Kc wynika, że jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, to zleceniodawca powinien naprawić szkodę. W tej sprawie sąd I instancji ocenił, że powiat miał ważny powód, by odstąpić od umowy ze spółką. Po pierwsze otrzymał większe dofinansowanie unijne. Po drugie zwrot VAT oznaczałby, że podatek ten stałby się wydatkiem niekwalifikowanym, a więc powiat musiałby w tej części zwrócić dotację. Po trzecie, występując o nadpłacony VAT, powiat – jak sam twierdził – ryzykował koniecznością zwrotu całej uzyskanej dotacji.

Z taką oceną nie zgodził się SA. Co prawda z samej umowy wynikało, że zamawiający może odstąpić od umowy w razie „zaistnienia istotnej zmiany okoliczności powodującej, że wykonanie zamówienia nie leży w interesie publicznym, czego nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy”. SA zwrócił jednak uwagę, że o konieczności zwrotu części dotacji powiat wiedział już w dniu udostępnienia mu raportu. Mimo to zdecydował się na przystąpienie do realizacji drugiego etapu umowy.

Z kolei ryzyko zwrotu całej uzyskanej dotacji nie zostało w ogóle wykazane – stwierdził sąd. Dodał, że jeśli nawet miałoby ono być rzeczywistą przyczyną wypowiedzenia umowy, to powiat powinien był niezwłocznie przedłożyć spółce na piśmie przyczyny odstąpienia od umowy, z zachowaniem 30-dniowego terminu od powzięcia wiadomości o tych okolicznościach. Skoro więc pismo dotyczące ew. obowiązku zwrotu uzyskanej dotacji powiat otrzymał 12.10.2015, to powinien był na tej podstawie wypowiedzieć umowę do 13.11.2015. Nie zrobił tego, do wypowiedzenia umowy doszło dopiero w lutym 2016. Co więcej, z pisma tego wynikało wprost, że powiat skorzystał z prawa do wypowiedzenia umowy bez ważnej przyczyny, czyli z prawa do „zwykłego” wypowiedzenia.

W konsekwencji SA uznał za udowodnione przesłanki odszkodowawczej odpowiedzialności powiatu. Stwierdził też, że szkoda, jaką poniosła spółka, odpowiada wysokości utraconego przez nią wynagrodzenia w wysokości 7% kwoty nadpłaconego podatku.

Sąd uwzględnił też roszczenie spółki o zasądzenie skapitalizowanych odsetek od należnego odszkodowania. Obciążył także powiat kosztami procesu – 18 440 zł w I instancji i 10 553 zł w postępowaniu apelacyjnym.