Sposób ustalania udziału kapitałowego wspólnika występującego ze spółki

Przypomniał o tym Sąd Okręgowy w Toruniu w wyroku z 27.11.2018 (VI GC 57/17). Spór dotyczył tego, co należy się wspólnikowi w związku z jego wystąpieniem ze spółki jawnej będącej właścicielem stacji paliw.

Zasady rozliczenia spółki ze wspólnikiem w razie wypowiedzenia umowy, śmierci wspólnika, ogłoszenia jego upadłości lub wyłączenia go na mocy prawomocnego wyroku sądu reguluje art. 65 Ksh.

Z przepisu tego wynika, że udział kapitałowy powinien zostać wypłacony wspólnikowi w pieniądzu. W naturze zwraca się jedynie rzeczy wniesione do spółki przez wspólnika tylko do używania.

Ksh posługuje się pojęciem „udział kapitałowy” w różnych znaczeniach. Zgodnie z jego art. 50 udział kapitałowy wspólnika odpowiada wartości rzeczywiście wniesionego wkładu. Przepis ten mówi zatem o początkowej wielkości udziału kapitałowego.

W trakcie trwania spółki wysokość udziału kapitałowego się zmienia. Zgodnie z art. 28 Ksh majątek spółki stanowi nie tylko mienie wniesione jako wkład, ale także nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia. Wysokość udziału kapitałowego ulega zmianom także przez przypisanie wspólnikom udziału w zysku pozostawionym w spółce.

W związku z wystąpieniem wspólnika ze spółki niebędącej osobą prawną ustalana jest więc wartość zbywcza jej majątku. Odpowiada ona wartości, jaką wspólnicy uzyskaliby, sprzedając na wolnym rynku całe swoje przedsiębiorstwo (spółkę). Wartość zbywcza jest dzielona tak, aby ustalić część przypadającą na występującego wspólnika.

W części należnej występującemu wspólnikowi zawiera się zarówno:

• wkład wniesiony przez tego wspólnika w chwili przystąpienia do spółki,
• nadwyżka wartości rynkowej majątku nad jego wartością podatkową oraz
• pozostawione przez wspólnika zyski, wcześniej na bieżąco przez niego opodatkowane, które zostały reinwestowane (np. w środki trwałe).

Zatem – jak stwierdził toruński sąd – wartość udziału kapitałowego wspólnika występującego ze spółki powinna być:

• ustalona wg aktualnej wartości rzeczywiście wniesionego przez niego wkładu,
• powiększona o przypisany mu udział w zyskach,
• powiększona o przypadającą na niego część majątku spółki, stanowiącego nadwyżkę ponad sumę udziałów kapitałowych pozostałych wspólników.

Tak ustalona wartość może być pomniejszona o udział wspólnika w stratach.

Wartość udziału kapitałowego wspólnika występującego ze spółki może być ujemna, pomimo dodatniej wartości majątku spółki. Jest tak wtedy, gdy suma pobranych przez wspólnika, za zgodą pozostałych wspólników, zaliczek na poczet udziału w zysku (art. 52 § 1 Ksh) przewyższa wartość udziału kapitałowego tego wspólnika (wyrok SN z 5.03.2009, III CSK 290/08).

W takiej sytuacji, zgodnie z art. 65 § 4 Ksh, wspólnik musi wyrównać spółce przypadającą na niego brakującą wartość, czyli wpłacić do kasy spółki odpowiednią kwotę stanowiącą różnicę pomiędzy sumą pobranych przez siebie zaliczek na poczet zysku, a kwotą, która ma mu przypaść na podstawie art. 65 § 3 Ksh.

W przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki wartość jego udziału kapitałowego (albo udziału jego spadkobiercy) oznacza się na podstawie osobnego bilansu (art. 65 § 1 Ksh). Bilans taki może być wykonany np. przez osoby prowadzące księgowość spółki (biuro rachunkowe). Jednak z uwagi na konieczność uwzględnienia wartości zbywczej majątku spółki niezasadne byłoby oparcie się na samym tylko bilansie. Konieczne jest ustalenie wartości rynkowej udziału – stwierdził toruński sąd.

W sprawie rozpatrzonej przez sąd zarówno wspólnik występujący ze spółki, jak i pozostali wspólnicy, którzy w niej pozostali, przedstawili opinie rzeczoznawców. Obie znacznie różniły się między sobą (o ponad 400 tys. zł). W operacie wykonanym na zlecenie występującego wspólnika biegły obliczył wartość spółki metodą skorygowanej wartości aktywów.

Wspólnicy natomiast uważali – i tak też wynikało z zamówionego przez nich operatu – że majątek spółki powinien być wyceniony wg jego realnej wartości zbywczej, stanowiącej odpowiednik ceny sprzedaży netto składników aktywów, zgodnie z art. 28 ust. 5 uor.

W świetle tego przepisu za cenę (wartość) sprzedaży netto składnika aktywów przyjmuje się możliwą do uzyskania na dzień bilansowy cenę jego sprzedaży, bez VAT i podatku akcyzowego, pomniejszoną o rabaty, opusty i inne podobne zmniejszenia oraz koszty związane z przystosowaniem składnika aktywów do sprzedaży i dokonaniem tej sprzedaży, a powiększoną o należną dotację przedmiotową. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie ceny sprzedaży netto danego składnika aktywów, to należy w inny sposób określić jego wartość godziwą na dzień bilansowy.

Sąd powołał niezależnego biegłego sądowego. Wziął on pod uwagę, że stacja paliw to nieruchomość komercyjna, której wartość uzależniona jest od generowanego dochodu. Uwzględnił też, że przy sprzedaży innych podobnych nieruchomości ich wartość jest również określana przez pryzmat możliwości osiągania dochodu oraz jego potencjalnej wysokości. Dlatego w celu określenia wartości rynkowej stacji paliw biegły zastosował: podejście dochodowe, metodę zysków oraz technikę kapitalizacji prostej.

Rodzaje podejść

Zgodnie z ustawą z 21.08.1997 o gospodarce nieruchomościami (DzU z 2018 poz. 2204) wartość rynkową nieruchomości określa się wg podejścia porównawczego i podejścia dochodowego. Wyjątkowo, jeżeli istniejące uwarunkowania nie pozwalają na zastosowanie jednego z tych podejść, wartość nieruchomości określa się w podejściu mieszanym (art. 152 ust. 2 i 3).

Podejście porównawcze (art. 153 ust. 1) polega na określeniu wartości nieruchomości przy założeniu, że odpowiada ona cenom, jakie uzyskano za nieruchomości podobne, które były przedmiotem obrotu rynkowego. Ceny te koryguje się ze względu na cechy różniące nieruchomości podobne do nieruchomości wycenianej oraz uwzględnia się zmiany poziomu cen wskutek upływu czasu.

W ramach podejścia porównawczego wyróżnia się 3 metody:

• porównywania parami,
• korygowania ceny średniej,
• analizy statystycznej rynku.

Natomiast podejście dochodowe (art. 153 ust. 1) polega na określeniu wartości nieruchomości przy założeniu, że jej nabywca zapłaci za nią cenę, której wysokość uzależni od przewidywanego dochodu, jaki uzyska z nieruchomości. Stosuje się je przy wycenie nieruchomości przynoszących lub mogących przynosić dochód. Przy podejściu dochodowym zakłada się, że racjonalnie postępujący inwestor nie powinien w normalnej sytuacji inwestycyjnej zapłacić więcej za nieruchomość od sumy, za którą mógłby nabyć inną inwestycję o tej samej rentowności i stopniu ryzyka.

Rodzaje metod

W podejściu dochodowym stosuje się metody:

• inwestycyjną albo
• zysków.

W metodzie zysków podstawą obliczania dochodu z nieruchomości jest część dochodu z działalności gospodarczej prowadzonej na nieruchomości, ściśle związanej z jej specjalistycznym charakterem. Typowymi nieruchomościami, dla których stosuje się metodę zysków, są: hotele, stacje benzynowe, restauracje, obiekty sportowo-rekreacyjne, sale widowiskowe, kina itp. Wpływy w tego rodzaju obiektach uzależnione są od dochodów z działalności prowadzonej na nieruchomości, w szczególności przez użytkownika, i stanowią odpowiednik wpływów czynszowych.

Technika kapitalizacji prostej

Przy wycenie stacji paliw biegły kierował się Notą Interpretacyjną nr 2 „Zastosowanie podejścia dochodowego w wycenie nieruchomości”. Stanowi ona część Powszechnych Krajowych Zasad Wyceny, czyli standardów przyjmowanych przez Radę Krajowej Polskiej Federacji Stowarzyszeń Rzeczoznawców Majątkowych.

Zgodnie z tą notą przy zastosowaniu techniki kapitalizacji prostej w metodzie zysków stosuje się następującą procedurę postępowania:

• wyznaczanie wpływów użytkownika (WU) z działalności operacyjnej prowadzonej na nieruchomości,
• obliczanie dochodu brutto użytkownika (DBU) z różnicy wpływów użytkownika (WU) i kosztów operacyjnych użytkownika (KOU),
• obliczanie dochodu operacyjnego netto użytkownika (DONU) z różnicy dochodu brutto użytkownika (DBU) i wydatków operacyjnych (WO),
• obliczanie dochodu operacyjnego netto właściciela nieruchomości (DON) z udziału właściciela nieruchomości w dochodzie operacyjnym netto użytkownika (DONU).

Technikę kapitalizacji prostej można stosować, gdy wartość nieruchomości określa iloraz ustabilizowanych dochodów możliwych do uzyskania z wycenianej nieruchomości i rynkowej stopy kapitalizacji.

W związku z tym do obliczenia wartości rynkowej stacji paliw biegły wykorzystał następujący wzór:

WR = DON/r,

gdzie:

Wr – wartość rynkowa,

DON – dochód operacyjny netto w poszczególnych latach prognozy,

r – stopa kapitalizacji.

Biegły wziął pod uwagę również to, że zgodnie z Notą Interpretacyjną nr 2 w kosztach nie uwzględnia się: kosztów amortyzacji, kosztów finansowych, podatku dochodowego. Nie uwzględnił również wynagrodzenia za pracę świadczoną osobiście przez właściciela stacji.

W ten sposób wyliczona przez biegłego wartość rynkowa stacji paliw wyniosła na dzień wystąpienia ze spółki 2 097 000 zł.

Metoda SWAN

Wyceniając wartość rynkową całej spółki, biegły sądowy uwzględnił cel wyceny i wykorzystał metodę majątkową skorygowanej wartości aktywów netto (SWAN) – tę samą, którą zastosował biegły powołany przez wspólnika występującego ze spółki.

Metodę tę stosuje się z uwagi na to, że niezwykle rzadko wartość księgowa majątku netto odpowiada wartości godziwej przedsiębiorstwa.

Zgodnie z nią skorygowana wartość aktywów na dzień wystąpienia wspólnika ze spółki wynosiła 4 327 586 zł, skorygowana wartość zobowiązań – 905 805 zł, a wartość aktywów pozabilansowych – 32 748 zł, co dało wartość przedsiębiorstwa 3 454 529 zł.

Sąd uznał, że opinia została sporządzona w sposób rzetelny, była logiczna i spójna. Wziął pod uwagę to, że biegły udzielił odpowiedzi na wszystkie pytania. Sąd w całości więc dał wiarę jego opinii i zasądził na rzecz występującego wspólnika 347 tys. zł od wspólników pozostających w spółce.

Skutki podatkowe

Zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 16 updof środki pieniężne otrzymane przez wspólnika spółki niebędącej osobą prawną z tytułu wystąpienia z takiej spółki są przychodem z działalności gospodarczej. Należy jednak pamiętać, że wspólnicy spółki niemającej osobowości prawnej płacą podatek dochodowy na bieżąco w trakcie roku podatkowego, w czasie gdy są wspólnikami. Późniejsza wypłata zysku jest podatkowo neutralna.

Aby więc zapobiec sytuacji, w której taki zysk, wypłacony występującemu wspólnikowi, byłby opodatkowany po raz drugi, wprowadzono art. 14 ust. 3 pkt  11 updof. Na jego podstawie środki pieniężne przekazane wspólnikowi występującemu ze spółki jako równowartość przypadających na niego opodatkowanych wcześniej zysków spółki (o ile nie zostały wcześniej wypłacone) nie są przychodem (interpretacja KIS z 8.03.2018, 0115-KDIT3.4011.37.2018.1.WR).

Inaczej mówiąc, z otrzymanej kwoty należy wyłączyć tę część otrzymanych przez wspólnika kwot, która była już opodatkowana PIT, a nie została wcześniej przez niego otrzymana.

Zgodnie więc z art. 14 ust. 3 pkt 11 do przychodów nie zalicza się środków pieniężnych otrzymanych przez wspólnika spółki niebędącej osobą prawną z tytułu wystąpienia z takiej spółki, w części odpowiadającej uzyskanej przed wystąpieniem przez wspólnika nadwyżce przychodów nad kosztami ich uzyskania, o których mowa w art. 8, pomniejszonej o wypłaty dokonane z tytułu udziału w tej spółce i wydatki niestanowiące kosztów uzyskania przychodów.

Jak czytamy w piśmie KIS z 21.03.2019 (0115-KDIT2-3.4011.104.2019.1.PS), wskazany przepis uwzględnia w swej treści, iż zysk dzielony między wspólników ustalany jest w oparciu o przepisy rachunkowe, a nie podatkowe, a tym samym przy jego kalkulacji uwzględnia się wydatki niestanowiące kosztów podatkowych. Skutkuje to tym, iż w kwocie środków pieniężnych uzyskanej z tytułu wystąpienia ze spółki niebędącej osobą prawną, niestanowiącej przychodu zgodnie z tymi przepisami, uwzględnia się również wydatki, które zgodnie z ustawą nie mogą stanowić kosztu uzyskania przychodu.

Jeżeli kwota otrzymana przez występującego wspólnika jest równa lub niższa od określonej w ten sposób wartości, to nie jest przychodem z działalności gospodarczej. Jeżeli jest większa, to przychodem jest tylko nadwyżka (interpretacja KIS z 13.02.2019, 0112-KDIL3-3.4011.31.2019.1.AM).

Przychód to jeszcze nie dochód. W myśl art. 24 ust. 3c updof dochodem z tytułu wystąpienia wspólnika ze spółki niebędącej osobą prawną, w przypadku otrzymania środków pieniężnych, jest różnica między przychodem z tego tytułu, ustalonym zgodnie z art. 14, a wydatkami na nabycie lub objęcie prawa do udziałów w takiej spółce.

Za wydatki na nabycie lub objęcie prawa do udziału w spółce niebędącej osobą prawną należy uznać faktycznie poniesione przez podatnika wydatki (fizycznie wydatkowane środki) w związku z objęciem tego prawa. W przypadku gdy prawo do udziału w spółce nabywane jest w zamian za środki pieniężne, wydatkiem na nabycie tego prawa jest kwota faktycznie zapłacona za ten udział (interpretacja IS w Warszawie z 11.07.2016, IPPB1/4511-504/16-2/ES).

Ustalony w ten sposób dochód podlega opodatkowaniu zgodnie z wybraną przez ustępującego wspólnika formą opodatkowania dochodów z działalności gospodarczej.