Spółka cywilna nie dla fundacji rodzinnej

Czy fundacja rodzinna może działać w ramach spółki cywilnej

Wątpliwości w tej kwestii są spowodowane statusem spółki cywilnej. W ujęciu cywilistycznym należy traktować ją wyłącznie jako stosunek zobowiązaniowy łączący wspólników. Spółka cywilna nie stanowi zatem odrębnego od wspólników podmiotu prawa cywilnego. Nie jest też wpisywana do rejestru przedsiębiorstw w KRS, a podlega jedynie ujawnieniu w CEIDG przy wspólnikach.

KIS w interpretacji z 20.10.2023 r. (0111-KDIB1-2.4010.186.2023.2.EJ) dobitnie zaznaczyła różnice między spółką cywilną a spółkami prawa handlowego. Spółka cywilna sprowadza się jedynie do umowy między wspólnikami, która w uproszczony sposób reguluje relacje między nimi. Z kolei spółka handlowa to odrębna forma prawna prowadzenia działalności gospodarczej. Stąd też spółka cywilna w odróżnieniu od spółek handlowych nie ma ani osobowości prawnej, ani nie jest jednostką organizacyjną mającą podmiotowość prawną.

Na tle tych okoliczności organ uznał, że spółkę cywilną i spółki handlowe dzieli zbyt wiele istotnych różnic w zakresie podstawy prawnej, sposobu zakładania, rejestrowania i funkcjonowania, aby uznać je za podmioty podobne. Przepis nie posługuje się ogólnym sformułowaniem „spółka”, tylko określeniem „spółka handlowa”, co świadczy o węższym kręgu podmiotów, do których może przystąpić fundacja rodzinna.

Tym samym działalność fundacji rodzinnej polegająca na przystępowaniu do umów spółek cywilnych będzie wykraczać poza katalog, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 3 ufr. W konsekwencji dochód z tego tytułu będzie objęty sankcyjnym 25% podatkiem.

Alternatywne formy sukcesji w spółce cywilnej

Co do zasady udział wspólnika w spółce cywilnej nie jest dziedziczony, jednak w umowie spółki można zastrzec, że spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki na jego miejsce (art. 872 Kc). Takim spadkobiercą może być właśnie fundacja rodzinna.

Rozstrzygnięcie fiskusa sprawia, że z uwagi na obciążenia podatkowe lepszym rozwiązaniem wydaje się być nadal zarząd sukcesyjny. W takim przypadku zarządca sukcesyjny prowadzi sprawy spółki oraz reprezentuje ją na zasadach obowiązujących zmarłego wspólnika od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego (art. 46 ustawy z 5.07.2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, tekst jedn. DzU z 2021 r. poz. 170).

Zgodnie z art. 1a ust. 1 updof podatnikiem z tytułu udziału w tej spółce w okresie od otwarcia spadku do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego jest przedsiębiorstwo w spadku. Na potrzeby podatku dochodowego traktowane jest ono analogicznie do wspólnika spółki cywilnej. Może zatem korzystać z takich form opodatkowania, jak skala podatkowa, podatek liniowy czy ryczałt od przychodów.

Przedsiębiorcy jednoosobowi nie mają lepiej

Należy zwrócić uwagę, że ufr nie wprowadza zakazu nabycia przez fundację rodzinną przedsiębiorstwa osoby fizycznej. Ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej powodują jednak, że zasadniczo nie będzie można go prowadzić z poziomu samej fundacji. W praktyce gospodarczej sprowadza się to do tego, że fundacja rodzinna będzie musiała wnieść te składniki majątku aportem albo dokonać innych czynności pozwalających na korzystanie z nich, np. zawarcie umowy dzierżawy.

Działania takie mieszczą się w dozwolonej działalności stosownie do art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 ufr. Aczkolwiek w myśl art. 6 ust. 8 updop zwolnienie z podatku nie ma zastosowania do osiąganych przez fundację rodzinną przychodów z najmu, dzierżawy lub z innej umowy o podobnym charakterze, której przedmiotem jest przedsiębiorstwo, zorganizowana część przedsiębiorstwa lub składniki majątku służące prowadzeniu działalności przez beneficjenta, fundatora lub podmiot z nimi powiązany (w zakresie powiązań przepis zmniejsza próg zaangażowania kapitałowego do poziomu 5%).

W ten sposób faktycznie ograniczono możliwość kumulowania majątku firmowego w fundacji rodzinnej. Rzadkością będą sytuacje, w których fundacja dzierżawi przedsiębiorstwo do innego podmiotu niż spółka celowa. W takim układzie od dochodu z dzierżawy należy zapłacić CIT na ogólnych zasadach. Ponadto na mocy art. 19 ust. 1b updop nie można w tym przypadku zastosować obniżonej 9% stawki podatku.

Prosty biznes nie zyska na fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna miała być doskonałym narzędziem do sukcesji rodzinnych firm. Przedsiębiorstwa takie są najczęściej prowadzone w prostych formach, jak spółka cywilna czy jednoosobowa działalność gospodarcza. Wydaje się, że przy tworzeniu regulacji pominięto ten istotny fakt. Należy mieć nadzieję, że z uwagi na cel fundacji rodzinnej przepisy w tym zakresie zostaną doprecyzowane.