Różnicowanie wynagrodzeń według kryterium geograficznego – czy jest dopuszczalne
Jak postąpić w tej sytuacji?
Pracodawca powinien rozważyć zmianę dotychczasowej siatki płac, jeżeli jedyną przyczyną różnicowania wynagrodzeń pracowników, zajmujących identyczne stanowiska pracy w różnych oddziałach, jest położenie geograficzne miejsca wykonywania ich pracy. Może ją jednak utrzymać, gdy uzasadniają ją obiektywne kryteria związane ze świadczeniem pracy.
Dyskryminacja płacowa
Pracodawca musi zapewnić pracownikom jednakowe wynagrodzenie za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości (art. 183c § 1 Kp). Obowiązek ten obejmuje wszystkie składniki wynagrodzenia, bez względu na ich nazwę i charakter, a także inne świadczenia związane z pracą, przyznawane pracownikom w formie pieniężnej lub innej niż pieniężna. Dotyczy zatem m.in. pensji zasadniczej, gratyfikacji za pracę w nocy i nadgodzinach, dodatków (np. stażowe, funkcyjne, motywacyjne), premii, prowizji, nagród oraz odpraw ekonomicznych czy emerytalno-rentowych (por. wyroki SN z 10.05.2006, III PK 18/06, i 12.09.2006, I PK 87/06).
Przez „jednakową pracę” trzeba rozumieć prace takie same pod względem rodzaju, kwalifikacji koniecznych do ich wykonywania, warunków świadczenia, a także ilości i jakości (por. postanowienia SN z 11.01.2018, II PK 65/17, i 11.10.2013, III PK 28/13). Pojęcie to nie obejmuje zatem prac tożsamych w zakresie rodzaju i kwalifikacji wymaganych do ich wykonywania na tych samych stanowiskach pracy u danego pracodawcy, lecz różniących się co do ilości i jakości.
Pracami o jednakowej wartości są natomiast prace, których wykonywanie wymaga od pracowników porównywalnych kwalifikacji zawodowych, potwierdzonych dokumentami przewidzianymi w odrębnych przepisach lub praktyką i doświadczeniem zawodowym, a także porównywalnej odpowiedzialności i wysiłku (art. 183c § 3 Kp). Sama nazwa danego stanowiska pracy nie rozstrzyga o świadczeniu pracy o jednakowej wartości przez pracowników na tych stanowiskach (por. postanowienie SN z 14.03.2018, II PK 125/17).
Dyskryminacja płacowa występuje dopiero wtedy, gdy wynagrodzenie pracownika dostrzegalnie odbiega od wynagrodzenia innych pracowników wykonujących pracę jednakową lub o jednakowej wartości (por. wyrok SN z 7.04.2011, I PK 232/10).
Stanowi ona kwalifikowaną postać nierównego traktowania pracownika z uwagi na jego cechy lub właściwości (np. płeć, wiek czy narodowość), przykładowo wymienione w art. 183a § 1 Kp, albo z powodu zatrudnienia na czas określony lub nieokreślony bądź w pełnym czy niepełnym wymiarze czasu pracy (por. wyroki SN z 21.04.2021, II PSKP 28/21, i 2.10.2012, II PK 82/12).
Warunki różnicowania
Zasada jednakowego wynagrodzenia nie ma charakteru bezwzględnego. Zatem pracodawca może ustalić płace w różnej wysokości dla pracowników wykonujących jednakową pracę lub pracę o jednakowej wartości. Jednak tylko wtedy, gdy istnieją przesłanki obiektywne, czyli w pełni uzasadnione i usprawiedliwione kryteria prawne, tj. rodzaj pracy, jej ilość i jakość, warunki wykonywania, kwalifikacje czy doświadczenie zawodowe (por. art. 183b § 1 Kp oraz wyroki SA w Krakowie z 29.10.2014, III APa 16/14, i SN z 12.08.2004, III PK 40/04).
W świetle orzecznictwa powodami uzasadniającymi dyferencjację płacową są:
- uzasadniona potrzeba, która dopuszcza zróżnicowanie płacowe, np. podwyższona dyspozycyjność, mobilność, zdolność przystosowania się do wymagań dotyczących świadczenia pracy w różnych miejscach i nienormowanym czasie pracy (wyrok SN z 9.05.2014, I PK 276/13),
- ilość i jakość świadczonej pracy, w tym w grupie takich samych stanowisk pracy (wyroki SN z 29.11.2012, II PK 112/12, i 7.03.2012, II PK 161/11),
- staż pracy (art. 183b § 2 pkt 4 Kp), jeżeli wiąże się ze zdobyciem wyższych kwalifikacji, przydatności, sprawności zawodowej lub jakości świadczonej pracy (wyroki SN z 15.03.2016, II PK 17/15, 8.12.2015, I PK 339/14, i 22.02.2007, I PK 242/06).
Kryterium lokalizacji
W wyroku z 3.06.2021 (C-624/19) TSUE odmówił przyznania pracodawcy prawa do różnicowania wynagrodzeń wyłącznie na podstawie lokalizacji świadczenia pracy. Przyjął, że wolno porównywać płace pracowników zatrudnionych w różnych zakładach należących do tego samego pracodawcy, jeśli wykonują jednakową pracę lub pracę o jednakowej wartości. Uznał, że w takich okolicznościach pracownicy są uprawnieni do jednakowego wynagrodzenia. Rozciągnął tę zasadę również na kilku pracodawców, u których za warunki płacowe odpowiada jedno źródło (np. spółka matka). To podejście koresponduje z wyrażaną w polskim orzecznictwie koncepcją przebicia tzw. zasłony korporacyjnej w stosunkach pracy (por. wyroki SN z 17.03.2015, I PK 179/14, i 15.03.2018, I PK 369/16). Polega ona na nadużyciu konstrukcji osobowości prawnej spółki dominującej, które prowadzi do nieuzasadnionego (nieusprawiedliwionego) zróżnicowania sytuacji prawnej między pracownikami zatrudnionymi w spółce dominującej a pracownikami spółek zależnych (por. wyrok SN z 18.09.2014, III PK 136/13).
Stanowisko GIP z 20.09.2021 w sprawie różnicowania wynagrodzeń pracowników (fragmenty)
Art. 112 Kp wyraża zasadę równych praw pracowników z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków, w tym prawa do równej płacy za równą pracę, ze szczególnym podkreśleniem równych praw pracowników bez względu na płeć. Do kategorii podmiotów objętych tym przepisem należą więc pracownicy charakteryzujący się wspólną cechą istotną (relewantną), jaką jest jednakowe pełnienie takich samych obowiązków. Wynika z tego, po pierwsze ‒ że dopuszczalne jest różnicowanie praw pracowników, którzy bądź pełnią inne obowiązki, bądź takie same, ale niejednakowo, oraz po drugie ‒ iż sytuacja prawna pracowników może być różnicowana ze względu na odmienności wynikające z ich cech osobistych (predyspozycji) i różnic w wykonywaniu pracy (dyferencjacja); wyrok SN z 2.10.2012, II PK 82/12. (…)
Zważywszy, że w myśl art. 183c § 1 Kp pracownicy mają prawo do jednakowego wynagrodzenia za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości, w przypadku gdy pracodawca różnicuje wynagrodzenie osób pracujących na tym samym stanowisku (np. kasjera), z takim samym zakresem obowiązków pracowniczych, w tym samym wymiarze czasu pracy, wyłącznie na podstawie miejsca wykonywania pracy (lokalizacji sklepu), wówczas wyraźnie abstrahuje od cech osobistych i różnic w wykonywaniu pracy, z których to wynikłe odmienności między pracownikami można uznać ‒ w świetle art. 112 Kp ‒ za uzasadniające różnicowanie ich sytuacji prawnej.
Nakaz respektowania zasady równych praw pracowników jednakowo wypełniających takie same obowiązki adresowany jest do pracodawcy. Jeśli zatem poszczególne sklepy nie mają statusu pracodawcy (w tym nie są uprawnione do samodzielnego zawierania porozumień zbiorowych oraz kształtowania zasad wynagradzania i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą), który to status przysługuje np. spółce, mamy do czynienia z jednym pracodawcą, a nie grupą „pracodawców obejmujących swoją działalnością różne obszary i kręgi odbiorców, posiadających zróżnicowaną specyfikę, natężenie pracy, zasoby kadrowe, metody zarządzania, kondycję finansową oraz samodzielność w kształtowaniu uprawnień pracowniczych, w tym w prowadzeniu rokowań z działającymi u nich organizacjami związkowymi” (wyrok SN z 15.11.2013, III PK 20/13). Powyższe potwierdza wyrok TSUE z 3.06.2021, C-624/19. (…) Wydaje się zatem, że różnicując wynagrodzenie osób zajmujących to samo stanowisko (np. kasjerów) wyłącznie na podstawie miejsca wykonywania obowiązków (lokalizacji sklepu), pracodawca może narazić się na zarzut naruszenia nakazu równego traktowania w zatrudnieniu, bo „zróżnicowanie praw pracowniczych nie ma w tym przypadku oparcia w odrębnościach związanych z obowiązkami ciążącymi na danych osobach, sposobem ich wypełniania czy też kwalifikacjami (wyrok SN z 5.10.2007, II PK 14/07).
[Źródło: „Dziennik Gazeta Prawna” z 23.09.2021.]
Do poglądu TSUE o niedopuszczalności dyferencjacji płacowej tylko ze względu na kryterium miejsca wykonywania pracy przychyliła się inspekcja pracy, lecz w sposób nierestrykcyjny (patrz ramka). Interpretacje obu instytucji nie zabraniają zróżnicowania płacowego, gdy przesłance geograficznej towarzyszą inne obiektywne czynniki, które pracodawca potrafi wykazać.
Skutek naruszenia
Pracownikowi, wobec którego pracodawca złamał zasadę jednakowego wynagradzania, przysługuje od pracodawcy odszkodowanie w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę, czyli w 2021 przy pełnym etacie 2800 zł, a w 2022 – 3010 zł (art. 183d Kp).
Skróty w artykułach
- dyrektywa 112 – dyrektywa Rady 2006/112/WE z 28.11.2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (DzUrz UE L 347 z 11.12.2006 r.)
- dyrektywa 2013/34/UE – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE z 26.06.2013 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek (...) (DzUrz UE L 182 z 29.06.2013 r.)
- Kc – ustawa z 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (DzU z 2023 r. poz. 1610)
- KIMSF – interpretacje Komitetu ds. Interpretacji Międzynarodowej Sprawozdawczości Finansowej
- Kks – ustawa z 10.09.1999 r. Kodeks karny skarbowy (DzU z 2023 r. poz. 654)
- Kp – ustawa z 26.06.1974 r. Kodeks pracy (DzU z 2023 r. poz. 1465)
- Kpc – ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (DzU z 2023 r. poz. 1550)
- Ksh – ustawa z 15.09.2000 r. Kodeks spółek handlowych (DzU z 2022 r. poz. 1467)
- KSR – Krajowe Standardy Rachunkowości
- MSR – Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (ang. International Accounting Standards) wydawane od 2002 r. jako MSSF
- MSSF – Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (ang. International Financial Reporting Standards)
- Op – ustawa z 29.08.1997 r. Ordynacja podatkowa (DzU z 2023 r. poz. 2383)
- Ppsa – ustawa z 30.08.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (DzU z 2023 r. poz. 1634)
- rozporządzenie o instrumentach finansowych – rozporządzenie Ministra Finansów z 12.12.2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (DzU z 2017 r. poz. 277)
- rozporządzenie o konsolidacji – rozporządzenie Ministra Finansów z 25.09.2009 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania przez jednostki inne niż banki, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji skonsolidowanych sprawozdań finansowych grup kapitałowych (DzU z 2017 r. poz. 676)
- rozporządzenie składkowe – rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU z 2023 r. poz. 728)
- rozporządzenie z 13.09.2017 r. – rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2020 r. poz. 342)
- specustawa – ustawa z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 1327)
- uobr – ustawa z 11.05.2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym (DzU z 2023 r. poz. 1015)
- uor – ustawa z 29.09.1994 r. o rachunkowości (DzU z 2023 r. poz. 120)
- updof – ustawa z 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2022 r. poz. 2647)
- updop – ustawa z 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (DzU z 2022 r. poz. 2587)
- upol – ustawa z 12.01.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (DzU z 2023 r. poz. 70)
- US GAAP – Amerykańskie Standardy Rachunkowości (ang. Generally Accepted Accounting Principles)
- ustawa akcyzowa – ustawa z 6.12.2008 r. o podatku akcyzowym (DzU z 2023 r. poz. 1542)
- ustawa emerytalna – ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1251)
- ustawa KAS – ustawa z 16.11.2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (DzU z 2023 r. poz. 615)
- ustawa o KRS – ustawa z 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (DzU z 2023 r. poz. 685)
- ustawa o PCC – ustawa z 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (DzU z z 2023 r. poz. 170)
- ustawa o VAT – ustawa z 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (DzU z 2023 r. poz. 1570)
- ustawa o zfśs – ustawa z 4.03.1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 2023 r. poz. 998)
- ustawa zasiłkowa – ustawa z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2022 r. poz. 1732)
- ustawa zdrowotna – ustawa z 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU z 2022 r. poz. 2561)
- usus – ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1230)
- uzpd – ustawa o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne
- Założenia koncepcyjne MSSF – Założenia koncepcyjne sprawozdawczości finansowej (Conceptual Framework for Financial Reporting)
- CEIDG – Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej
- EOG – Europejski Obszar Gospodarczy
- FEP – Fundusz Emerytur Pomostowych
- FGŚP – Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
- FP – Fundusz Pracy
- FS – Fundusz Solidarnościowy
- IASB – Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości
- IS – izba skarbowa
- KAS – Krajowa Administracja Skarbowa
- KIS – Krajowa Informacja Skarbowa
- KNF – Komisja Nadzoru Finansowego
- KRBR – Krajowa Rada Biegłych Rewidentów
- KRS – Krajowy Rejestr Sądowy
- KSB – Krajowe Standardy Badania
- MF – Minister Finansów
- MPiPS – Minister Pracy i Polityki Społecznej
- MRiF – Minister Rozwoju i Finansów
- MRiPS – Minister Rodziny i Polityki Społecznej
- MSiG – Monitor Sądowy i Gospodarczy
- NSA – Naczelny Sąd Administracyjny
- PANA – Polska Agencja Nadzoru Audytowego
- PIBR – Polska Izba Biegłych Rewidentów
- PKD – Polska Klasyfikacja Działalności
- pkpir – podatkowa księga przychodów i rozchodów
- PPK – pracownicze plany kapitałowe
- RM – Rada Ministrów
- SA – sąd apelacyjny
- sf – sprawozdanie finansowe
- skok – spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa
- SN – Sąd Najwyższy
- SO – sąd okręgowy
- TK – Trybunał Konstytucyjny
- TSUE – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
- UCS – urząd celno-skarbowy
- UE – Unia Europejska
- US – urząd skarbowy
- WDT – wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów
- WNT – wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów
- WSA – wojewódzki sąd administracyjny
- zfśs – zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
