Rozliczenia polskiej spółki z jej zagranicznym oddziałem
Przyjrzymy się księgowym i podatkowym aspektom tego drugiego rozwiązania z punktu widzenia spółki kapitałowej mającej centralę w Polsce.
Polska spółka kapitałowa, która zamierza na stałe prowadzić działalność gospodarczą także w innym państwie, powinna organizacyjnie wydzielić tę działalność. Może w tym celu utworzyć samodzielną spółkę zależną albo powołać oddział (zakład) i zarejestrować go w państwie, w którym chce prowadzić działalność, zgodnie z przepisami w nim obowiązującymi.
Problematyka ta rzadko omawiana jest w literaturze fachowej. Przedstawiając rozwiązania księgowe, możliwe do zastosowania w praktyce, autor liczy na wymianę poglądów.
Powołanie oddziału
Polska spółka kapitałowa, która zamierza na stałe prowadzić działalność gospodarczą także w innym państwie, powinna organizacyjnie wydzielić tę działalność. Może w tym celu utworzyć samodzielną spółkę zależną albo powołać oddział (zakład) i zarejestrować go w państwie, w którym chce prowadzić działalność, zgodnie z przepisami w nim obowiązującymi.
[1] Tekst jedn. DzU z 2015, poz. 584 ze zm.
Przez oddział – w myśl art. 5 pkt 4 ustawy z 2.07.2004 r.o swobodzie działalności gospodarczej[1] – rozumie się wyodrębnioną i samodzielną organizacyjnie część działalności gospodarczej, wykonywaną przez przedsiębiorcę poza jego siedzibą lub głównym miejscem wykonywania działalności. Zagraniczny oddział polskiej spółki nie jest zatem – w myśl polskich przepisów – odrębnym od jednostki macierzystej podmiotem, a stanowi jedynie wyodrębnioną organizacyjnie i majątkowo część tej jednostki. Nie posiada on odrębnej od niej osobowości prawnej. Wzajemne rozliczenia między jednostką macierzystą a jej zagranicznym zakładem są dokonywane w ramach jednego podmiotu.
Rejestracja działalności gospodarczej za granicą następuje w urzędzie gospodarczym danego państwa lub sądzie rejestrowym i obejmuje także rejestrację podatkową (w tym jako podatnika VAT), ubezpieczeniową i inne. Wymogi w tym zakresie są różne. W wielu państwach możliwy jest wpis do rejestru firm (oddziałów) stałego przedstawiciela. Taka osoba jest w pełni uprawniona do sądowego i pozasądowego reprezentowania oddziału.
Powołując i rejestrując oddział za granicą, należy uwzględnić także przepisy danej umowy w sprawie unikania podwójnego opodatkowania (dalej upo), gdyż wpływa ona na rozliczenia podatkowe. Umowy takie, po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, stają się częścią prawa krajowego i mają pierwszeństwo przed ustawami, a ich przepisy stosowane są bezpośrednio. Polska zawarła ponad 80 upo, wzorowanych na Konwencji Modelowej OECD (dalej KM). W umowach oddział nazywany jest zakładem.
W myśl przepisów upo za zakład uważa się stałą placówkę, w której całkowicie lub częściowo prowadzi się działalność przedsiębiorstwa macierzystego, którego część stanowi zakład, obejmującą zarówno działalność operacyjną, jak i pozostałą. Może to być biuro, filia, siedziba zarządu, fabryka itd. Za zakład uważa się też plac budowy, jeżeli prace na nim trwają dłużej niż przez 12 miesięcy (według postanowień niektórych upo).
W dalszych rozważaniach skupiono się głównie na zakładzie, mającym charakter filii, nazywając go zamiennie „oddziałem” (spojrzenie od strony polskiej spółki) lub „zakładem” (spojrzenie od strony przepisów podatkowych kraju, w którym działa oddział).
Polska spółka (jednostka macierzysta) nie może mieć w innym państwie kilku zakładów, nawet jeżeli prowadzi tam działalność poprzez kilka stałych placówek.
[2] Ustawa z 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. DzU z 2014 r. poz. 851).
[3] Ustawa z 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. DzU z 2012 r. poz. 361).
[4] W praktyce spotyka się nawet sytuacje, w których państwo, w którym zlokalizowany jest serwer (np. Singapur) uznaje, że działalność prowadzona za jego pośrednictwem nie stanowi stałego zakładu, a państwo którego rezydentem jest osoba kontrolująca ten serwer, że zakład istnieje. Wtedy zyski nie podlegają w ogóle opodatkowaniu podatkiem dochodowym i jest to zgodne z prawem. w: M. Szulc Zakład w świetle umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, ,,Rzeczpospolita” z 24.06.2015 r.
[5] Tekst jedn. DzU z 2015 r. poz. 1142 ze zm.
Zarówno w świetle KM, jak i przepisów updop[2] i updof[3], działalność polskiego przedsiębiorstwa za granicą może być uznana za zagraniczny zakład, jeżeli spełnione zostaną równocześnie 3 warunki:
- istnieje skonkretyzowane miejsce, gdzie działalność jest prowadzona, np. powierzchnia biurowa, pomieszczenie,
- placówka ma stały charakter,
- za pośrednictwem placówki realizowana jest całkowicie lub częściowo działalność gospodarcza przedsiębiorstwa.
W myśl zapisów odpowiednich upo nie zalicza się do zakładu wielu prostych form działalności. Przykładowo według polsko-niemieckiego upo określenie „zakład” nie obejmuje:
- użytkowania placówek, które służą wyłącznie do składowania, wystawiania lub dostarczenia dóbr lub towarów należących do przedsiębiorstwa,
- utrzymywania zapasów dóbr lub towarów należących do przedsiębiorstwa wyłącznie w celu składowania, wystawiania lub dostarczania,
- utrzymywania zapasów dóbr lub towarów należących do przedsiębiorstwa wyłącznie w celu przerobu przez inne przedsiębiorstwo,
- utrzymywania stałej placówki wyłącznie w celu zakupu dóbr lub towarów albo zbierania informacji dla przedsiębiorstwa,
- utrzymywania stałej placówki wyłącznie w celu prowadzenia dla przedsiębiorstwa jakiejkolwiek innej działalności o charakterze przygotowawczym lub pomocniczym,
- utrzymywania stałej placówki wyłącznie w celu prowadzenia któregokolwiek połączenia rodzajów działalności, o których mowa w punktach powyżej, pod warunkiem jednak, że całkowita działalność stałej placówki, wynikająca z takiego połączenia rodzajów działalności, ma charakter przygotowawczy lub pomocniczy.
Rozpatrując zależności między pojęciem zakład a oddział, można zauważyć, że:
- każdy oddział polskiej spółki za granicą jest zakładem (np. filią),
- nie każdy zakład w rozumieniu upo musi być zorganizowany w formie oddziału.
Ostatnio pojawiła się wątpliwość, czy prowadzenie sklepu internetowego, gdy serwer jest zlokalizowany za granicą, powoduje powstanie zakładu. Zdaniem polskich urzędów skarbowych – nie[4].
Ocena, czy dana działalność za granicą może być zakwalifikowana jako zakład w innym państwie, w dużym stopniu zależy od stanowiska organów podatkowych tego państwa, a w przypadku zakładów polskich spółek w państwach UE – także przepisów prawa wspólnotowego.
Jeżeli nastąpiło powołanie oddziału mającego status zakładu w myśl upo, to prowadzi on księgi i sporządza samodzielne sprawozdanie finansowe.
Status wyodrębnionego oddziału oraz zasady rozliczeń wewnętrznych między spółką a jej zagranicznym oddziałem powinna określać decyzja władz spółki (powinno to mieć potwierdzenie w umowie/statucie i regulaminie organizacyjnym spółki).
Fakt powołania oddziału sporządzającego samodzielne sprawozdanie finansowe wymaga zgłoszenia do rejestru sądowego właściwego dla macierzystej spółki, zgodnie z art. 38 pkt 1 lit d ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym[5]. W dziale 1 rejestru przedsiębiorców zamieszcza się m.in. informacje o posiadanych oddziałach oraz ich siedzibach i adresach.
Zaletą prowadzenia działalności za granicą w formie oddziału spółki krajowej jest:
- możliwość zachowania ciągłości i tożsamości prawnej spółki,
- możliwość korzystania z krajowej (z kraju macierzystego) struktury organizacyjnej,
- niższy koszt tworzenia oddziału (zakładając nową spółkę, trzeba m.in. wnieść kapitał zakładowy).
Do wad tego rozwiązania można zaliczyć:
- nieograniczoną odpowiedzialność; spółka macierzysta odpowiada całym swoim majątkiem za zobowiązania oddziału,
- konieczność prowadzenia działalności w takim (maksymalnie) zakresie, jak jednostka macierzysta.
Księgowość oddziału
[6] Ustawa z 29.09.1994 r., tekst jedn. DzU z 2013 r. poz. 330 ze zm.
Ustawa o rachunkowości[6] (dalej uor) nie zawiera szczególnych regulacji dotyczących zasad prowadzenia ksiąg oddziału znajdującego się poza Polską.
Oddział (zakład) prowadzi z reguły odrębne księgi i sporządza samodzielne sprawozdanie finansowe w języku i walucie państwa siedziby oddziału, zgodnie z przepisami prawa, zwłaszcza bilansowego i podatkowego tego państwa. Księgi i dokumenty są archiwizowane w oddziale.
W dobie internetu i informatyki rachunkowość oddziału zagranicznego mogłaby być prowadzona w siedzibie spółki w Polsce. Z uwagi jednak na wymogi podatkowe państwa siedziby oddziału i barierę językową, byłoby to niepraktyczne. Pozostaje więc prowadzenie ksiąg oddziału siłami własnymi albo przez tamtejsze biuro rachunkowe. Zważywszy na ryzyko, że miejscowy księgowy nie jest w pełni kompetentny, zachoruje itp., bezpieczniejsze jest powierzenie prowadzenia ksiąg renomowanej, miejscowej firmie.
Jeżeli księgi rachunkowe zagranicznego oddziału są prowadzone na zlecenie poza siedzibą oddziału, kierownik polskiej spółki jest obowiązany (art. 11 ust. 4 uor):
- powiadomić właściwy urząd skarbowy w Polsce o miejscu prowadzenia ksiąg rachunkowych oddziału w terminie 15 dni od dnia ich wydania,
- zapewnić dostępność ksiąg rachunkowych oddziału wraz z dokumentami księgowymi uprawnionym organom zewnętrznej kontroli lub nadzoru w siedzibie jednostki bądź oddziału albo w innym miejscu za zgodą organu kontroli lub nadzoru.
Wydzielenie aktywów i pasywów jednostki macierzystej
Wyodrębniony organizacyjnie samobilansujący się oddział otrzymuje od jednostki macierzystej wydzielone wyłącznie do jego dyspozycji składniki majątku i odpowiadający tym składnikom kapitał własny. Przekazanie składników majątku do oddziału następuje na dzień jego powołania (rejestracji za granicą) na podstawie:
- protokołu (np. odbioru technicznego), w którym wykazuje się wartość początkową przekazanych środków trwałych i ich dotychczasowe umorzenie,
- wykazu przekazanego pozostałego majątku zawierającego specyfikację (nazwa, ilość, wartość) przekazanych towarów, materiałów, wyrobów itp.; wykaz przekazanych składników akceptują uprawnione w tym zakresie osoby reprezentujące spółkę macierzystą oraz oddział,
- przelewu środków pieniężnych w walucie na rachunek bankowy oddziału, założony zwykle w banku w państwie funkcjonowania oddziału.
Ujęte w protokole i wykazie składniki majątkowe wyceniane są w złotych. Na walutę kraju siedziby oddziału przelicza je oddział. Przelew środków pieniężnych w walucie państwa siedziby oddziału lub międzynarodowej (USD, EUR) wyceniany jest według ogólnych zasad albo według kursu stosowanego do wyceny rozchodów z rachunku walutowego, albo – w razie zakupu walut w banku – według kursu policzonego przez bank.
Wartość bilansową przekazanych oddziałowi składników aktywów trwałych i obrotowych, wynikającą z ewidencji spółki macierzystej, przenosi się z kont, na których dotąd figurowały na konto 80-9 „Kapitał wydzielony”. Konto to w spółce macierzystej wykazuje saldo debetowe, wyrażające stan należności od oddziału zagranicznego z tytułu wydzielonych do jego dyspozycji aktywów. W bilansie jednostkowym spółki macierzystej jest ono prezentowane jako inne należności.
Oddział przelicza przekazane mu aktywa na miejscową walutę.
W oddziale konto 80-9 wykazuje wyłącznie saldo kredytowe, oznaczające stan zobowiązań wobec macierzystej spółki z tytułu wydzielonych składników aktywów.
Kapitał wydzielony ma charakter zbliżony do kapitału zakładowego spółki, aczkolwiek nie podlega rejestracji sądowej.
[7] Kompensata właściwych rozrachunków między oddziałem a jednostką macierzystą nie następuje, bo spółka macierzysta i jej zakład nie są podmiotami wzajemnie zobowiązanymi.
Status kapitału wydzielonego w oddziale, co do jego trwałości i zmian, można przyrównać do kapitału właściciela firmy prywatnej. Jednostka macierzysta może swobodnie kształtować jego wysokość m.in. na skutek zlecenia przekazania do centrali nadwyżek środków obrotowych z oddziału, co ma charakter rozliczeń kompensujących między spółką macierzystą a oddziałem[7].
Konta „Kapitału wydzielonego” w spółce macierzystej i oddziale samodzielnie bilansującym się działają na zasadzie tzw. zapisów lustrzanych. Wydzielenie aktywów oddziałowi równoważone jest obciążeniem kapitału wydzielonego w spółce i jednocześnie uznaniem tego kapitału w oddziale (w korespondencji z odpowiednimi kontami aktywów).
W analityce do konta „Kapitału wydzielonego” w oddziale wyodrębnia się otrzymane aktywa. Natomiast księgowość spółki macierzystej powinna zapewnić szczegółową ewidencję przekazanych oddziałowi aktywów. W bilansie łącznym konto „Kapitału wydzielonego” nie występuje, gdyż salda tego konta się znoszą.
Rozrachunki między jednostką macierzystą a zagranicznym oddziałem
Koszty funkcjonowania oddziału (zakładu), także poniesione w Polsce, ujmuje się w jego księgach, chyba że zostały one poniesione przed rozpoczęciem działalności i otwarciem ksiąg rachunkowych oddziału; wówczas są ujmowane w księgach rachunkowych jednostki macierzystej jako koszty ogólnego zarządu. Powstałe w Polsce koszty wymagają przekazania (obciążenia nimi) oddziału.
Główne tytuły rozrachunków to:
- usługi centrali na rzecz oddziału,
- udział w kosztach centrali,
- dostawy półfabrykatów, wyrobów oraz usług przez centralę.
Do ewidencji bieżących rozrachunków między jednostką macierzystą (centralą) a jej zagranicznym oddziałem w księgach rachunkowych obu podmiotów wyodrębnia się konto 245 „Rozrachunki wewnątrzzakładowe”. Na koncie tym dokonywane są najczęściej następujące, typowe zapisy (na podstawie not debetowych, wystawianych tylko w złotych):
1) w jednostce macierzystej:
- obciążenie oddziału częścią kosztów ogólnego zarządu – z tytułu ogólnego zarządu sprawowanego przez spółkę nad oddziałem, w tym także tworzenia zasad (polityki) finansowej dla oddziału i polityki kadrowej:
Wn konto 245 ,,Rozrachunki wewnątrzzakładowe”,
Ma konto 550 „Koszty zarządu”;
- obciążenie oddziału częścią kosztów sprzedaży (bezpośrednio związanych z realizowaną przez oddział sprzedażą na rzecz klientów oddziału):
Wn konto 245 „Rozrachunki wewnątrzzakładowe”,
Ma konto 509 „Koszty sprzedaży”;
- przeniesienie innych kosztów ponoszonych przez jednostkę macierzystą związanych z usługami świadczonymi na rzecz oddziału; w szczególności są to:
- opłaty za leasing środków trwałych przekazanych do oddziału (umowy leasingowe zawarte ze spółką macierzystą w Polsce),
- koszty serwisu środków trwałych oraz konserwacji wartości niematerialnych (programów użytkowanych przez oddział),
- wynagrodzenia (i pochodne) pracowników oddelegowanych do pracy w oddziale (por dalej),
- odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dotyczące pracowników zatrudnionych w oddziale,
- zakupy paliwa na dojazdy (transport) z centrali do oddziału,
- inne koszty związane z działalnością oddziału, takie jak np.: udział w kosztach utrzymania działu zakupu, działu kontroli kosztów centrali:
Wn konto 245 ,,Rozrachunki wewnątrzzakładowe”,
Ma odpowiednie konta kosztów albo konto ,,Rozliczeń międzyokresowych kosztów”;
dla prawidłowego ustalenia wysokości kwot kosztów przeniesionych do oddziału niezbędne jest stosowanie – do ich pomiaru – specjalnych kont zleceń i innych sposobów rozliczenia tego typu kosztów wspólnych, będzie o tym jeszcze mowa;
- przeniesienie do centrali wyniku finansowego (zysku) wypracowanego przez oddział:
Wn konto 245 „Rozrachunki wewnątrzzakładowe”,
Ma konto 825 „Rozliczenie wyniku finansowego”.
2) w oddziale: na podstawie drugich egzemplarzy not debetowych, po przeliczeniu kwot na walutę, w której jest prowadzona księgowość oddziału, następują zapisy odwrotne (,,lustrzane”), a zatem:
- obciążenie oddziału częścią kosztów ogólnego zarządu:
Wn konto 550 ,,Koszty zarządu”,
Ma konto 245 ,,Rozrachunki wewnątrzzakładowe”;
- obciążenie oddziału częścią kosztów sprzedaży:
Wn konto 509 ,,Koszty sprzedaży”,
Ma konto 245 ,,Rozrachunki wewnątrzzakładowe”;
- obciążenie oddziału kosztami poniesionymi na jego rzecz przez jednostkę macierzystą:
Wn odpowiednie konta kosztów,
Ma konto 245 ,,Rozrachunki wewnątrzzakładowe”;
- przeniesienie do centrali wyniku finansowego (zysku) oddziału:
Wn konto 825 ,,Rozliczenie wyniku finansowego”,
Ma konto 245 ,,Rozliczenie wewnątrzzakładowe”.
Ewidencja szczegółowa do konta 245 ma za zadanie ustalenie wzajemnych należności i zobowiązań według ich tytułów. Konto 245 pełni zatem rolę konta łącznikowego ujmującego bieżące rozrachunki między księgowością spółki (jednostką macierzystą) a oddziału.
Rozrachunki między jednostką macierzystą a oddziałem z tytułu dostaw i usług nie są księgowane za pośrednictwem konta 245. Są one fakturowane i ujmowane na zasadach ogólnych jako sprzedaż, z zastosowaniem wyodrębnionych kont rozrachunków z odbiorcami i dostawcami. Zakres takiej sprzedaży i ceny zależą od polityki spółki macierzystej.
W łącznym bilansie spółki rozrachunki między centralną a oddziałem nie występują (znoszą się wzajemnie).
Dodajmy kilka słów wyjaśnienia nt. udziału oddziału w kosztach ogólnego zarządu. Większość upo dopuszcza, aby przy ustalaniu dochodu (zysku) zakładu (oddziału) nastąpiło obciążenie go nakładami ponoszonymi na jego rzecz, włącznie z kosztami zarządzania i ogólnymi kosztami administracyjnymi, niezależnie od tego, czy nakłady powstały w państwie, w którym działa zakład. Kosztem zagranicznego zakładu mogą jednak być tylko te koszty spółki macierzystej, które w uzasadniony sposób wiążą się z działalnością tego zakładu i na podstawie prawidłowo prowadzonych ksiąg rachunkowych mogą być wyodrębnione z kosztów jednostki macierzystej. Nie można zaliczyć do kosztów zakładu np. kosztów zarządu czy sprzedaży, które nie mają związku z działalnością zakładu. Z drugiej strony nie da się wyodrębnić kosztów działań zarządu służących i niesłużących oddziałowi. Dopuszcza się stosowanie uproszczeń.
Spółka z o.o. ma 2 oddziały – jeden w Polsce, drugi za granicą. Spółka osiągnęła przychód z działalności w Polsce 960 000 zł
i za granicą (za pośrednictwem oddziału) – 240 000 zł. Koszty zarządu spółką, w tym obu oddziałami, poniesione w kraju, wyniosły 180 000 zł, z tego 30 000 zł stanowiły koszty zarządu dotyczące samodzielnie bilansującego się oddziału krajowego (ustalone na odrębnym zleceniu). Koszty zarządu przypadające na zagraniczny oddział oblicza się następująco:
- ustalenie wskaźnika udziału przychodów oddziału w przychodach ogółem spółki:
240 000 / 960 000 + 240 000 × 100% = 20%
- koszty zarządu przypadające na oddział:
(180 000 – 30 000) × 20% = 30 000.
Zasadę proporcji stosuje się również, gdy spółka ponosi koszty uzyskania przychodów ze źródeł, z których część dochodów nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym albo jest zwolniona z tego podatku (art. 15 ust. 2a updop). Przepisy updop wskazują proporcję, w jakiej podatnik powinien swoje koszty ogólne przypisywać do źródeł przychodów, z których dochody lub ich część:
- podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym oraz
- nie podlegają opodatkowaniu bądź
- są wolne od tego podatku.
Spółki kapitałowe, a obowiązkowo spółki Skarbu Państwa w Polsce, sporządzają rachunek zysków i strat w wariancie kalkulacyjnym. Także w sprawozdaniu łącznym przeniesienie części kosztów ogólnego zarządu przypadające na oddział jest ujmowane jako ,,koszty na własne potrzeby”.
Angażowanie polskich pracowników do pracy w oddziale
W zależności od zakresu działalności prowadzonej przez oddział za granicą mogą być w nim zatrudnieni miejscowi pracownicy, a także oddelegowani z Polski.
Można wyróżnić następujące formy (modele) świadczenia pracy przez polskich pracowników dla oddziału za granicą:
Model 1. Pracownik macierzystej spółki jest „na delegacji” w oddziale. Wynagrodzenia wraz z pochodnymi (ZUS) oraz delegację opłaca centrala i obciąża tymi kosztami oddział. Pracownik utrzymuje się z diet.
Model 2. Pracownik jest przeniesiony z centrali do oddziału, ale pozostaje na etacie centrali. Centrala wypłaca rodzinie w Polsce część wynagrodzenia, rozlicza PIT i ZUS. Oddział wypłaca pracownikowi zaliczki, z których ten się utrzymuje. Centrala obciąża oddział wynagrodzeniem netto (bez zaliczki). A zatem wyjazd polskiego pracownika za granicę następuje w ramach obowiązującej umowy o pracę między nim a polskim pracodawcą, w celu przejściowego świadczenia pracy w oddziale.
Model 3. Polski pracownik jest zatrudniony na etacie w oddziale i jest traktowany jak miejscowy pracownik. Świadczy pracę na podstawie umowy o pracę z zagranicznym oddziałem, który jest zależny od polskiego pracodawcy (zakład polskiej spółki). Jednocześnie następuje zawieszenie (np. w formie urlopu bezpłatnego) albo czasowe rozwiązanie stosunku pracy między delegowanym pracownikiem a wysyłającym go polskim pracodawcą (spółką macierzystą).
Oddelegowanie do pracy w oddziale w innym kraju może mieć wpływ na miejsce odprowadzania PIT za pracownika, a także składek na ubezpieczenie społeczne.
Aby wynagrodzenia delegowanych pracowników były opodatkowane tylko w Polsce, muszą być spełnione równocześnie 3 warunki:
- pracownik nie powinien przebywać w drugim państwie dłużej niż przez czas określony w upo (najczęściej jest to 183 dni w roku kalendarzowym/podatkowym lub okresie każdych 12 miesięcy rozpoczynających się lub kończących w danym roku podatkowym),
- wynagrodzenie pracownika zamieszkałego w jednym państwie (np. w Polsce) za pracę w drugim państwie (np. siedzibie oddziału) nie może obciążać oddziału, który pracodawca posiada w drugim państwie; jeśli wynagrodzenie obciąża oddział, to może być opodatkowane zarówno w państwie wykonywania pracy (siedzibie oddziału), jak i państwie zamieszkania pracownika (jednak z uwzględnieniem stosownej metody unikania podwójnego opodatkowania),
- wynagrodzenie nie jest wypłacane przez zakład (oddział), który pracodawca ma w drugim państwie.
Rozliczenia finansowe centrali z zagranicznym oddziałem
Rozliczenia pieniężne między centralą a jej zagranicznym oddziałem następują w walucie wymienialnej, w której prowadzona jest rachunkowość oddziału lub w USD czy EUR, gdy oddział prowadzi księgi w walucie narodowej danego państwa, która jest walutą niewymienialną.
Podstawą przelewu środków są na ogół noty księgowe wystawiane zwykle przez centralę spółki. Najczęściej przelewy następują z – lub na – bankowy rachunek walutowy centrali. Kwota waluty obcej wypłacanej lub otrzymywanej przez centralę spółki jest przeliczana na złote w centrali, zgodnie z przyjętymi w spółce zasadami wyceny rozchodów i wpływów na walutowy bankowy rachunek.
W oddziale środki pieniężne:
- otrzymywane z centrali – są przeliczane na walutę kraju siedziby oddziału,
- przekazywane do centrali – są przeliczane na walutę wskazaną przez centralę (zwykle USD, EUR).
Różnice kursowe powstałe na tych transakcjach oddział rozlicza w swoich księgach.
W przypadku rozliczeń między jednostką macierzystą a jej zagranicznym oddziałem nie powstają podatkowe różnice kursowe, bowiem wzajemne rozliczenia między spółką a jej oddziałem następują w ramach jednego podmiotu (zob. np. interpretacja IS w Katowicach z 13.06.2008 r., IBPB3/423-236/08/BG).
W rozliczeniach wewnętrznych między spółką a jej zagranicznym oddziałem wpływ waluty od oddziału z tytułu zwrotu kosztów, którymi był obciążany, wycenia się w wysokości wykazanej w nocie debetowej spółki.
Różnice kursowe, powstające z tytułu operacji między spółką a zakładem ujmuje się na koncie rozliczeń wewnętrznych; mają one wyłącznie charakter księgowy (przychody bądź koszty finansowe).
Rozliczenia podatkowe zagranicznego oddziału
Oddział nalicza podatki dochodowe, VAT i inne według zasad obowiązujących w państwie, w którym ma siedzibę, przy czym upo mogą przewidywać obniżenie stawek podatku dochodowego lub zwolnienie od opodatkowania. Inną sprawą jest, że mogą być w różny sposób interpretowane przez władze podatkowe państwa, w którym dany oddział funkcjonuje.
Jednostka macierzysta w Polsce opodatkowuje cały swój dochód, a więc łącznie z zyskiem wypracowanym lub stratą poniesioną przez zagraniczny oddział (z uwzględnieniem metod unikania podwójnego opodatkowania).
Podatek dochodowy od osób prawnych
Zgodnie z art. 7 KM zyski polskiej firmy podlegają opodatkowaniu w Polsce, chyba że firma prowadzi działalność poprzez zakład (oddział) za granicą. W takim przypadku zyski, które mogą być przypisane temu zakładowi, podlegają opodatkowaniu w państwie, gdzie funkcjonuje zakład.
Przy ustalaniu zysków zakładu przyjmuje się jego fikcyjną niezależność, tj. uznaje się, że są to zyski, które mógłby ustalić, gdyby prowadził działalność niezależnie od jednostki macierzystej.
W zależności od przyjętej w upo metody unikania podwójnego opodatkowania dochody podatkowe uzyskane przez zagraniczny oddział mogą być w Polsce opodatkowane albo zwolnione od podatku dochodowego.
Generalnie wyróżnia się dwie takie metody:
- odliczenia proporcjonalnego (kredytu podatkowego),
- wyłączenia (pełnego lub z progresją).
>Metoda odliczenia proporcjonalnego może być stosowana, gdy zagraniczny oddział znajduje się w państwie, z którym Polska zawarła upo przewidującą stosowanie tej metody dla eliminacji podwójnego opodatkowania zysków zakładu. Polega ona na tym, że wyrażone w złotych przychody i koszty oddziału dodaje się odpowiednio do przychodów i kosztów jednostki macierzystej, oblicza dochód jako różnicę między przychodami a kosztami i od tej kwoty oblicza podatek dochodowy (19%). Od tego podatku odlicza się podatek zapłacony za granicą (art. 20 ust. 1 updop, nie więcej jednak niż wyniósłby, gdyby był pobierany według zasad obowiązujących w Polsce). Przy tej metodzie można również odliczyć stratę oddziału zagranicznego.
[8] W myśl art. 20 ust. 8 updop określając wielkość odliczenia, o którym mowa w ust. 1 i 2, oraz zwolnienia, o którym mowa w ust. 3, kwotę podatku zapłaconego w obcym państwie oraz osiągniętego dochodu (przychodu) przelicza się na złote według kursu średniego ogłaszanego przez NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień zapłaty tego podatku lub dzień osiągnięcia dochodu (przychodu) – przyp. red.
Podatek dochodowy oddziału przelicza się według kursu średniego złotego w stosunku do waluty oddziału, przyjmowanego do przeliczenia pozycji rachunku zysków i strat oddziału[8].
Macierzysta spółka ma obowiązek wykazać dochód oddziału w zeznaniu rocznym (CIT-8) w Polsce, przy czym – jak już o tym była mowa – ma prawo do proporcjonalnego odliczenia podatku zapłaconego za granicą. W CIT-8 dochód podatkowy oddziału prezentuje się, wykazując przychody ze źródeł przychodów położonych poza terytorium Polski (poz. 28) i koszty ich uzyskania (poz. 32), a podatek zapłacony za granicą wykazuje się w poz. 54 załącznika CIT-8/0.
w tys. zł
dochód uzyskany w Polsce 1200
dochód zakładu za granicą 300
razem dochód 1500
podatek od dochodu ogółem (1500 × 19%) 285
podatek dochodowy zapłacony za granicą (np. 300 × 20%) 60
maksymalny podatek do odliczenia w Polsce z tytułu dochodu za granicą (300 × 19%) 57
podatek do zapłaty w Polsce (285 – 57) 228
Metoda wyłączenia (pełnego lub z progresją) jest uregulowana w art. 7 ust. 3 i 5 w zw. z art. 17 ust. 1 pkt 3 updop. Gdy umowa przewiduje stosowanie tej metody, zyski zagranicznego zakładu są wolne od podatku w Polsce, w związku z czym przychody i koszty tego zakładu nie są uwzględniane przy obliczaniu dochodu do opodatkowania w Polsce. Metoda ta może być stosowana w 2 odmianach: pełnego zwolnienia (wyłączenia) oraz wyłączenia z progresją.
Wyłączenie pełne polega na tym, że dochody zakładu zagranicznego nie są brane pod uwagę przy ustaleniu wysokości podatku w Polsce (nie wpływają na sposób opodatkowania ani na kwotę podatku płaconego w Polsce).
Dochód podatkowy oddziału wykazuje się w poz. 12 załącznika CIT-8/0 ,,Pozostałe dochody wolne od podatku na podstawie art. 17 ust. 1”.
Wyłączenie z progresją ma zastosowanie tylko do przedsiębiorców będących osobami fizycznymi, opodatkowanych według skali (art. 27 updof), i nie jest dalej omawiane.
Jeśli zakład (oddział) zagraniczny znajduje się w kraju, z którym Polska zawarła upo dopuszczającą metodę wyłączenia, to strata oddziału nie może być uwzględniana w rozliczeniu podatkowym w Polsce. Co do zasady podlega ona odliczeniu od dochodów oddziału, osiągniętych w latach następnych zgodnie z przepisami podatkowymi danego państwa. Jednak w razie braku możliwości jej odliczenia (np. wobec likwidacji zagranicznego oddziału) w myśl orzecznictwa NSA możliwe jest jej odliczenie przez jednostkę macierzystą w Polsce (o czym dalej).
Rozliczenia podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) związane z zagranicznym oddziałem były przedmiotem licznych interpretacji organów podatkowych i orzeczeń sądów administracyjnych. Warto się z nimi zapoznać. Poniżej przedstawiono najważniejsze kwestie.
Przekazanie (przesunięcie) składników majątku
Chodzi o towary, wyroby gotowe, materiały oraz inne, w tym np. system komputerowy wspomagający zarządzanie oddziałem. Ugruntował się pogląd, że jest to wewnętrzne przesunięcie aktywów w ramach jednego podmiotu. Czynność taka – jako nieposiadająca cech sprzedaży – nie powoduje powstania przychodu podatkowego u żadnej ze stron.
W interpretacji indywidualnej z 8.12.2010 r. (IPPB5/423-588/10-5/PS) Minister Finansów uznał ponadto, że wyposażenie oddziału w inne aktywa finansowe przeznaczone do prowadzenia przezeń działalności (w szczególności w postaci wierzytelności, również z tytułu pożyczek lub kredytów) nie prowadzi do powstania w Polsce przychodu (odpowiednio kosztu uzyskania przychodów) na gruncie updop.
Ustalenie zysków zakładu
Prawo do opodatkowania zysków osiągniętych za pośrednictwem zakładu przysługuje również państwu, w którym położony jest zakład. Aby ustalić wysokość dochodów zagranicznego zakładu podlegających opodatkowaniu za granicą, należy wziąć pod uwagę wyłącznie te zyski, które można mu przypisać. Trzeba przy tym pamiętać, że ustalanie zysków zakładu powinno następować zgodnie z zasadą ceny rynkowej, tj. zyski te powinny odpowiadać zyskom niezależnego przedsiębiorstwa prowadzącego taką działalność jak zakład.
[9] Szerzej: H.J. Szarpak, Na kim ciąży obowiązek sporządzania dokumentacji cen transferowych, ,,Rachunkowość” nr 5/2015, s. 28‒34.
W komentarzu do art. 7 ust. 3 KM wskazano, że konieczność pogodzenia ust. 2 i 3 rodzi trudności praktyczne, ponieważ ust. 2 wymaga, aby ceny między zakładami a siedzibą przedsiębiorstwa ustalono zgodnie z zasadą, iż podmiot przekazujący uzyskuje zysk, który uzyskałby, gdyby dokonywał transakcji z niezależnym przedsiębiorstwem, podczas gdy ust. 3 mówi o tym, że odliczenie wydatków zakładu powinno odpowiadać kwocie faktycznych wydatków, bez dodawania jakiegokolwiek elementu zysku. W rzeczywistości – aczkolwiek stosowanie postanowień ust. 3 może powodować pewne trudności praktyczne, szczególnie odnośnie do zasad niezależnego przedsiębiorstwa i wolnorynkowych cen, leżących u podstaw ust. 2 – nie ma jednak zasadniczej sprzeczności między oboma ustępami. Ustęp 3 wskazuje, ze przy określaniu zysków zakładu od podatku mogą być odliczone niektóre wydatki, podczas gdy ust. 2 mówi o tym, że zyski ustalone zgodnie z normą ust. 3 dotyczące odliczania wydatków powinny odpowiadać zyskom, jakie mogłoby uzyskać przedsiębiorstwo niezależne prowadzące taką samą lub podobną działalność na takich samych lub podobnych warunkach[9].
Tak więc o ile ust. 3 zawiera regułę stosowaną przy określaniu zysków zakładu, o tyle ust. 2 zawiera wymóg, aby ustalone w ten sposób zyski odpowiadały zyskom, jakie uzyskałoby oddzielne i niezależne przedsiębiorstwo.
Obciążanie oddziału (zakładu) przez spółkę macierzystą częścią kosztów ogólnego zarządu i sprzedaży, związanych z działalnością oddziału powinno następować bez doliczania marży, w wysokości faktycznie poniesionych przez spółkę kosztów. Nie przeczy to obowiązkowi wynikającemu z ust. 2 tego artykułu, dotyczącemu ustalenia zysku oddziału w sposób, w jaki dokonałyby tego podmioty niezależne.
Ceny transferowe
W ramach tzw. uściślenia przepisów updop dotyczących cen transferowych od 1.01.2015 r. rozszerzono wymogi dokumentacyjne, w tym dotyczące rozliczeń między zagranicznym zakładem a jednostką macierzystą w Polsce. Zmiana art. 9a i art. 11 updop spowodowała, że polskie organy podatkowe mają możliwość badania sposobu rozliczenia przychodów oraz kosztów między zakładem a jednostką macierzystą w zakresie, w jakim zyski mogą być przypisane temu zagranicznemu zakładowi.
W szczególności powstaje pytanie, czy taka alokacja jest dokonana na zasadach rynkowych oraz czy w związku z tym podstawa opodatkowania jednostki macierzystej nie jest zaniżona. W tym zakresie należy zatem poszukiwać odpowiedniego klucza ustalania cen oraz alokowania kosztów bezpośrednich i pośrednich, a także przychodów, tak aby te rozliczenia odpowiadały zasadom, na jakich rozliczałyby się podmioty niepowiązane. Przy określaniu wielkości dochodu, który podlega opodatkowaniu w państwie położenia oddziału, bierze się pod uwagę m.in. funkcje pełnione w ramach działalności centrali i oddziału oraz zaangażowane aktywa i ponoszone ryzyka.
Obecnie przepisy wskazują wprost, że dokumentacja cen transferowych ma dotyczyć transakcji przypisanych do tego zagranicznego zakładu zawieranych między polską centralą a zagranicznym zakładem. Z treści tych przepisów wynika, że z obowiązku dokumentacyjnego, o którym mowa powyżej, mogą być wyłączone tylko te transakcje dokonywane przez zagraniczny zakład, które nie mają wpływu na podstawę opodatkowania w Polsce.
Rozliczenie straty zagranicznego oddziału
Polskie prawo podatkowe nie przewiduje wprost możliwości rozliczenia straty zagranicznego oddziału. Taka możliwość istnieje tylko w przypadku zakładów działających w krajach UE, w myśl art. 49 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
NSA w wyroku z 15.10.2014 r. (II FSK 2401/12) rozstrzygnął spór dotyczący rozliczania w Polsce strat likwidowanych zagranicznych oddziałów. Organ podatkowy twierdził, że straty oddziału zagranicznego (podobnie jak jego dochody) podlegają rozliczeniu wyłącznie na terenie kraju, w którym znajduje się oddział. Jednak NSA, powołując się na zasadę pierwszeństwa prawa wspólnotowego nad regulacjami krajowymi i umowami międzynarodowymi, jak również w oparciu o utrwalone orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) orzekł, że strata pozostała po likwidacji zagranicznego oddziału może być rozliczona w Polsce na zasadach przewidzianych w art. 7 ust. 5 updop.
Praktyka zagranicznych organów skarbowych z krajów spoza UE w zakresie odliczania straty podatkowej nie jest jednolita. W niektórych państwach udaje się uzyskać odliczenie straty podatkowej zakładu od dochodu następnych lat przy odpowiednim odwołaniu się do zapisów upo.
Ustalenie dochodu zwolnionego z CIT w Polsce
[10] M. Sik, Dochód zakładu polskiej firmy położonej w Niemczech a zwolnienie z podatku dochodowego od osób prawnych, „Serwis Doradztwa Podatkowego” nr 000279 z 22.12.2015 r., www.isp-modzelewski.pl/component/content/article?id=683&start=13.
[11] Spółki posiadające zsk (w tym zakłady zagraniczne prowadzące działalność gospodarczą) mogą być od 1.01.2015 r. zobowiązane do ewidencjonowania zdarzeń zaistniałych w zsk w ewidencji odrębnej od ewidencji rachunkowej wskazanej w art. 9 ust. 1 i 1a updop, w sposób zapewniający określenie wysokości dochodu, podstawy opodatkowania i wysokości należnego podatku za rok podatkowy, jeżeli wystąpią przesłanki, o których mowa w art. 24a updop.
[12] Pismo Ministra Finansów z 28.03.2007 r., PT5-033-4/2006/IN(665).
NSA w wyroku z 24.10.2014 r. (II FSK 2661/12) stwierdził, że dochód zakładu polskiej firmy położonego w Niemczech jest objęty zwolnieniem z CIT w tej części, która została przyjęta do opodatkowania przez niemiecki organ podatkowy. NSA, analizując postanowienia umowy z Niemcami, wskazał, że faktyczną podstawę do wyłączenia dochodu z opodatkowania w Polsce stanowi istnienie obowiązku uiszczenia podatku oraz jego zapłaty od dochodu uzyskanego przez zakład w Niemczech. Jest to dlatego istotne, że niektóre kategorie dochodów mogą być w Niemczech wolne od opodatkowania, natomiast w Polsce podlegają opodatkowaniu. Z tego względu polskie organy podatkowe ustalają całkowity dochód uzyskany przez zakład działający w Niemczech, a następnie obejmują zwolnieniem ‒ na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 3 updop ‒ tylko tę część dochodu spółki, która została opodatkowana na podstawie decyzji niemieckiego organu podatkowego[10].
Kluczowa jest zatem każdorazowa analiza postanowień upo, aby w prawidłowy sposób zastosować metodę unikania podwójnego opodatkowania.
Świadczenie przez spółkę usług niematerialnych na rzecz oddziału
Nie powoduje to powstania obowiązku potrącenia przez oddział za granicą zryczałtowanego podatku dochodowego u źródła.
Warunkiem niepobierania podatku jest udokumentowanie miejsca siedziby podatnika (tj. polskiej spółki prowadzącej działalność przez zagraniczny zakład) uzyskanym od niej certyfikatem rezydencji oraz uzyskanie pisemnego oświadczenia tej spółki, że należności te wiążą się z działalnością zakładu. Oświadczenie powinno zawierać dane identyfikujące podatnika prowadzącego działalność poprzez zagraniczny zakład (w szczególności pełną nazwę, adres i NIP spółki oraz adres jej zagranicznego zakładu).
Oddział a zagraniczna spółka kontrolowana (zsk)
Jeżeli polska spółka ma zakład za granicą jako wewnętrznie wydzieloną część przedsiębiorstwa, z którą relacje są uwzględniane w księgach prowadzonych przez spółkę, a
- oddział ten nie osiąga przychodów z dywidend ani innych z udziału w zyskach osób prawnych, ze zbycia udziałów (akcji), wierzytelności, odsetek i pożytków od wszelkiego rodzaju pożyczek, poręczeń i gwarancji, z praw autorskich, praw własności przemysłowej, w tym z tytułu zbycia tych praw, a także zbycia i realizacji praw z instrumentów finansowych lub
- przychody z tych źródeł nie przekraczają 50% przychodów oddziału osiągniętych w roku podatkowym wyklucza to zastosowanie do oddziału (zakładu) art. 24a ust. 3 pkt 3 updop dotyczących zsk. Oddział nie spełnia bowiem kryteriów podmiotowych, o których mowa w art. 24a ust. 3 w zw. z ust. 18 updop. Nie można zatem stosować do niego wymogów, które są związane z zsk. Z tego względu nie ma obowiązku prowadzenia odrębnej ewidencji dla zdarzeń zaistniałych w oddziale w rozumieniu art. 24a ust. 13 w zw. z ust. 18 updop[11].
W takim przypadku wymóg prowadzenia odrębnej ewidencji byłby bezcelowym, dodatkowym obciążeniem spółki (interpretacja IS w Warszawie z 19.02.2015 r., IPPB5/423-1225/14-2/AM).
Podatek od towarów i usług
Zagraniczny oddział (zakład) spółki nie jest odrębnym od spółki podatnikiem VAT. Wszelkie czynności wykonywane między spółką a jej zagranicznym oddziałem są czynnościami wykonywanymi w ramach danego podmiotu (podatnika) i dlatego nie podlegają VAT.
Zarejestrowanie zagranicznego oddziału w 2 państwach jest rejestracją tego samego podatnika (osoby prawnej) w wielu państwach[12]. Poprzez rejestrację zagraniczny zakład uzyskuje w danym państwie status czynnego podatnika VAT (podatku od wartości dodanej).
Polska spółka nie ma obowiązku dokumentowania obrotu (sprzedaży) przez oddział za pomocą polskich faktur. Obrót dokumentuje oddział. Zakład, jako zarejestrowany w danym państwie czynny podatnik VAT i VAT UE, dokumentuje i rozlicza ten podatek zgodnie z przepisami danego państwa, odliczając VAT naliczony od należnego i odprowadzają różnicę (nadwyżkę VAT należnego nad naliczonym) do właściwego urzędu skarbowego w państwie, w którym funkcjonuje.
Czynności między zagranicznym oddziałem a macierzystą spółką mają charakter tzw. czynności wewnątrzzakładowych. TSUE w wyroku z 23.03.2006 r. (w sprawie C-210/04 – FCE Bank) uznał m.in., że:
- czynności wewnątrzzakładowe, a więc między jednostką macierzystą i oddziałem, nie mają znaczenia dla sposobu rozliczania się z podatku od towaru i usług i w efekcie nie powodują powstania obowiązku podatkowego,
- umowy o podziale kosztów pomiędzy spółką i oddziałem nie są zawierane między niezależnymi podmiotami, co skutkuje tym, że oddział korzystając z usług wykonywanych przez spółkę macierzystą, nie nabywa w odniesieniu do tych zdarzeń statusu podatnika VAT w konsekwencji przypisania mu części kosztów usług.
Także w świetle art. 8 ustawy o VAT nie można uznać czynności wykonywanych w ramach jednego podmiotu gospodarczego będącego osobą prawną za świadczenie usług, bo nie jest możliwe świadczenie usług ,,samemu sobie” (interpretacja IS w Warszawie z 24.03.2015 r., IPPP3/4512-95/15-2/MC).
Spółce macierzystej przysługuje natomiast prawo do odliczenia VAT naliczonego z tytułu zakupów dokonywanych na terytorium Polski na cele działalności zagranicznego oddziału (podlegającej tam opodatkowaniu); wynika to z art. 86 ust. 8 pkt 1 ustawy o VAT. Oczywiście spółka powinna zadbać o to, aby wejść w posiadanie odpowiednich dokumentów oddziału (zaświadczenia, że oddział jest czynnym podatnikiem podatku od wartości dodanej w państwie jego funkcjonowania, a deklaracje na ten podatek są składane w danym państwie – zob. interpretacja IS w Warszawie z 28.01.2015 r., IPPP3/443-1114/14-2/JF).
[14] M. Szulc, Zakład w świetle umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, „Dziennik Gazeta Prawna” z 24.06.2014 r., s. B14.
Istotne znaczenie – z punktu widzenia przepisów o VAT – ma właściwa interpretacja pojęcia stałego miejsca prowadzenia działalności. Jego definicję zawiera art. 11 rozporządzenia wykonawczego Rady UE nr 282/2011 z 15.03.2011 r. Chodzi o miejsce inne niż siedziba podatnika, które charakteryzuje się wystarczającą stałością oraz odpowiednią strukturą w zakresie zaplecza personalnego i technicznego umożliwiającą przedsiębiorcy odbiór oraz świadczenie w nim usług. Należy jednak pamiętać, że mimo pewnych podobieństw nie jest to pojęcie tożsame z zakładem na gruncie podatków dochodowych. Może się więc pojawić sytuacja, gdy dana firma posiadać będzie za granicą stałe miejsce prowadzenia działalności dla celów VAT, ale nie powstanie zakład w rozumieniu przepisów dotyczących podatków dochodowych. Przykład to przedstawicielstwo polskiego podmiotu w innym kraju prowadzące tylko działalność polegającą na jego reklamie i promocji. Może dojść także do odwrotnej sytuacji, gdy powstanie zakład, ale nie stałe miejsce prowadzenia działalności w rozumieniu VAT. Przykład – działania zależnego agenta polskiej spółki, który podpisuje w jej imieniu umowy za granicą. Jeśli nie będzie on odbiorcą świadczonych dla spółki usług, to stałe miejsc prowadzenia działalności gospodarczej w VAT nie powstanie[14].
Sprawozdania dla GUS i wpłaty z zysku
Spółki posiadające oddziały poza terytorium Polski przekazują do GUS dane dotyczące bilansu i rachunku zysków i strat (m.in. w sprawozdaniach F-01, F-02) łącznie z danymi tych oddziałów. Ponadto podmioty posiadające oddziały za granicą sporządzają KZZ Roczne sprawozdanie podmiotów posiadających za granicą udziały, oddziały lub zakłady.
W spółkach ze 100% udziałem Skarbu Państwa do ustalenia podstawy 15% wpłat z zysku służą dane o zysku brutto i podatku dochodowym wykazane w sprawozdaniu łącznym spółki.
Sprawozdanie finansowe oddziału i łączne sprawozdanie finansowe spółki
Za roczne sprawozdanie finansowe oddziału odpowiada kierujący tym oddziałem. Podpisuje to sprawozdanie. Spółka macierzysta, w skład której wchodzi zagraniczny oddział sporządzający samodzielne sprawozdanie finansowe, ma obowiązek sporządzać – zgodnie z art. 51 uor – łączne sprawozdanie finansowe, mimo że oddział prowadzi odrębne księgi rachunkowe i sporządza sprawozdanie finansowe w swojej siedzibie na potrzeby władz danego kraju. W tym celu spółka przekształca sprawozdanie oddziału pod względem formalnym (przeliczenie na złote, polskie nazwy) i merytorycznym (treść pozycji sprawozdawczych) dla umożliwienia prawidłowego włączenia ich do poszczególnych pozycji łącznego sprawozdania finansowego.
W szczególności spółka macierzysta, sporządzając sprawozdanie łączne, wyłącza odpowiednio, zgodnie z art. 51 uor:
1) aktywa i fundusze wydzielone,
2) wzajemne należności i zobowiązania oraz inne rozrachunki o podobnym charakterze,
3) przychody i koszty z tytułu operacji dokonywanych między jednostką a jej oddziałem,
4) wynik finansowy operacji gospodarczych dokonywanych wewnątrz jednostki, zawarty w aktywach jednostki lub jej oddziału.
Można nie dokonywać wyłączeń, o których mowa w pkt 2–4, jeżeli nie wpływa to ujemnie na jasne i rzetelne przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej, a także wynik finansowy spółki.
Do sprawozdania włącza się odpowiednie dane wynikające z bilansu oddziału wyrażone w walutach obcych, przeliczone na złote po obowiązującym na dzień bilansowy (sprawozdawczy) średnim kursie ogłoszonym dla danej waluty przez NBP. Natomiast do rachunku zysków i strat włącza się dane po kursie stanowiącym średnią arytmetyczną średnich kursów na ostatni dzień każdego miesiąca roku obrotowego. Można też przyjąć średnią arytmetyczną średnich kursów na dzień kończący poprzedni rok obrotowy i dzień kończący bieżący rok obrotowy ogłoszonych dla danej waluty przez NBP. W obu przypadkach różnice powstałe na skutek przeliczeń wykazuje się w bilansie w części A pasywów „Różnice kursowe z przeliczenia” jako składnik korygujący pozycji ,,Kapitał z aktualizacji wyceny”.
Różnice te nie stanowią kosztu/przychodu ani w rozumieniu przepisów o rachunkowości, ani o podatku dochodowym. Różnice kursowe powstają w wyniku przeliczenia:
- kapitału wydzielonego; kapitał wydzielony oddziałowi utrzymuje się w centrali w wartości nominalnej aktywów przekazanych przez jednostkę macierzystą, a w księgach oddziału jego wartość, w walucie kraju siedziby oddziału, ulega zmianom wobec przeliczenia po średnim kursie z końca okresu sprawozdawczego (miesiąca, roku),
- salda rozrachunków wewnątrzzakładowych, którego wartość w walucie kraju siedziby oddziału ulega zmianom na skutek przeliczenia po średnim kursie z końca okresu sprawozdawczego (miesiąca, roku); w spółce macierzystej należności te wykazywane są w wartości nominalnej z dnia powstania,
- wyniku finansowego (inny kurs służy do przeliczenia pozycji bilansu, a inny – rachunku zysków i strat).
Przed przeliczeniem liczb sprawozdania finansowego na złote, wynik finansowy w walucie kraju siedziby wykazany w rachunku zysków i strat jest zgodny z wynikiem finansowym wykazanym w pasywach bilansu oddziału. Po przeliczeniu na złote wynik finansowy w rachunku zysków i strat nie jest już zgodny z wynikiem finansowym wykazanym w pasywach bilansu, ale wszystkie pozostałe pozycje są przeliczone po kursie na koniec okresu sprawozdawczego. Dopiero w ramach łączenia sprawozdań następuje uwzględnienie różnic kursów, o których mowa powyżej, co pozwala na zbilansowanie pasywów sprawozdania łącznego przez odniesienie różnicy na kapitał z aktualizacji wyceny oddziału (różnice kursowe z przeliczenia).
Przykład
Sposób końcowego ustalenia „Kapitału z aktualizacji wyceny” w części „Różnice kursowe z przeliczenia” sprawozdania oddziału zagranicznego w … (w zł) na dzień …….
w tys. zł
1) suma pasywów oddziału (ze sprawozdania oddziału) 18 500 000.
2) kapitał wydzielony oddziału (ze sprawozdania spółki) w wartości nominalnej (na koniec okresu uwzględniający rozliczenie wyników finansowych w latach ubiegłych) 7 300 000.
3) wynik finansowy oddziału na koniec okresu sprawozdawczego (z rachunku zysków i strat oddziału) 5 000 000.
4) saldo zobowiązań wewnątrzzakładowych oddziału wobec jednostki macierzystej (z bilansu oddziału) 3 000 000.
5) pozostałe zobowiązania oddziału (z bilansu oddziału) 1 000 000 .
6) kapitał z aktualizacji wyceny oddziału (różnice z przeliczenia: 1‒ 2 ‒ 3 ‒ 4 ‒ 5) 2 200 000.
Dla udokumentowania poprawnego włączenia sprawozdania oddziału zagranicznego do sprawozdania łącznego spółka sporządza dokumentację wyłączeń, na wzór dokumentacji konsolidacyjnej. Przytoczone wyliczenie ,,Kapitału z aktualizacji wyceny” może być jedną z not objaśniających do sprawozdania łącznego.
Pozycja ,,Kapitał z aktualizacji wyceny” uwzględniana jest także w pozycji A.II.10 ,,Inne korekty” rachunku przepływów pieniężnych sporządzanego metodą pośrednią. Może się też na nie składać:
- różnica między kursami z bilansu otwarcia a zamknięcia, przyjętymi do wyceny wartości brutto środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych w oddziale zagranicznym,
- różnica między kursem zastosowanym do wyceny kosztu amortyzacji środków trwałych oraz wartości niematerialnych
i prawnych w oddziale zagranicznym a kursem przeliczenia kwot umorzenia tych składników majątkowych.
Obie kwoty wynikają z tabeli ruchów środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych.
Przy włączaniu sprawozdania oddziału zagranicznego do sprawozdania łącznego może zajść potrzeba uwzględnienia w sprawozdaniu łącznym dodatkowych korekt wynikających z różnic między szczegółowymi zasadami rachunkowości spółki macierzystej i jej oddziału, jeżeli ze względu na przepisy państwa siedziby oddziału unifikacja taka nie może nastąpić. Przykładowo: mogą być odmienne kryteria ustalania odpisów aktualizujących na należności zagrożone w oddziale, a inne w spółce. W centrali następują bardziej restrykcyjne co do wysokości odpisy aktualizujące.
Zasady (polityka) rachunkowości w związku z zagranicznym oddziałem
W razie powołania zagranicznego oddziału polskiej spółki niezbędne jest ustalenie wielu związanych z tym szczegółów w zasadach (polityce) rachunkowości spółki, zwłaszcza dotyczących rozliczeń między jednostką macierzystą a oddziałem (uwzględniając specyfikę przepisów podatkowych i prawa bilansowego obowiązujących w państwie funkcjonowania oddziału). W szczególności przesądzenia wymagają:
- charakter rozliczeń między spółką a oddziałem; zależy on od podziału funkcji między centralą a oddziałem, m.in. także w zakresie działalności finansowej i podziału ryzyka,
- waluta, w jakiej będzie prowadzona księgowość oddziału (z reguły waluta państwa siedziby oddziału), rodzaj kursów stosowanych do przeliczeń bieżących operacji (not debetowych lub kredytowych wystawianych przez jednostkę macierzystą) oraz średnich kursów obcej waluty w stosunku do złotego, przyjmowanych do wyceny sprawozdań oddziału na koniec okresu sprawozdawczego (miesiąca i roku); jest to ważne zwłaszcza, gdy księgowość oddziału jest prowadzona w walucie nienotowanej w tabeli A NBP,
- zasady rozliczeń wewnętrznych między centralą i oddziałem z tytułu kosztów ogólnego zarządu, kosztów sprzedaży (wraz z wykazem kont szczegółowych do tych rozliczeń); w celu zweryfikowania wysokości kosztów lub zastosowanego klucza podziału zagraniczny organ podatkowy może żądać wyjaśnień lub dodatkowych dokumentów uzasadniających dane ze specyfikacji kosztów (będących zwykle załącznikami do not księgowych),
- sposób dokumentowania rozliczeń przez jednostkę macierzystą – wystawiane są miesięczne noty obciążeniowe (debetowe) dla oddziału, wyszczególniające koszty jego działalności poniesione przez centralę wraz z określeniem stosowania zleceń i innych sposobów ustalania kosztów dotyczących oddziału; nie wydaje się konieczne wydzielanie osobnych kont w zespole 4 ani 5,
- zasady włączania sprawozdania finansowego oddziału do sprawozdania łącznego, m.in. zasada dotycząca sposobu dostosowania tego sprawozdania do zasad rachunkowości obowiązujących w Polsce (przekształcenia takie są niezbędne z uwagi na to, że dane oddziału uwzględniają wymogi prawa bilansowego i podatkowego państwa, gdzie jest on zarejestrowany); niekiedy pojawiają się dodatkowe problemy spowodowane tym, że oddział stosuje MSR/MSSF, a jednostka macierzysta – uor (bywa też odwrotnie),
- sposób ustalenia pozycji A pasywów sprawozdania łącznego: ,,Różnice kursowe z przeliczenia” na koniec każdego okresu sprawozdawczego (miesiąca, roku),
- metoda uwzględniania podatku dochodowego od dochodu oddziału, aby prawidłowo zastosować przepisy pozwalające unikać podwójnego opodatkowania,
- sposób rozliczenia sald między spółką macierzystą a oddziałem w przypadku odprowadzania do spółki macierzystej nadwyżki środków obrotowych; zdaniem autora wpłacane przez oddział środki w pierwszej kolejności powinny być rozliczane z należnościami wewnątrzzakładowymi w spółce macierzystej, a w drugiej – jako pomniejszenie kapitału wydzielonego oddziałowi,
- termin i forma przedkładania przez oddział sprawozdania finansowego oraz innych dokumentów i informacji na koniec okresu sprawozdawczego (miesiąca, roku), tak aby można było w przyjętych terminach sporządzać sprawozdanie łączne.
Zaloguj się
Aby czytać dalej, jeśli masz wykupiony abonament
Kup dostęp do tego artykułu
Cena dostępu do pojedynczego artykułu tylko 12,30
Kup abonament
Abonamenty on-line | Prenumeratorzy | Członkowie SKwP | ||||||||
|
Bezpłatny dostęp do tego artykułu i ponad 3500 innych, dla prenumeratorów miesięcznika „Rachunkowość". Pomoc w uzyskaniu dostępu:
|
15% rabat na wszystkie zakupy. Zapytaj o kod w swoim Oddziale. Stowarzyszenie Księgowych w Polsce jest organizacją, do której należy ponad 26 000 księgowych, a członkostwo wiąże się z licznymi korzyściami. |
„Rachunkowość” - od 75 lat źródło rzetelnej wiedzy!
Skróty w artykułach
- dyrektywa 112 – dyrektywa Rady 2006/112/WE z 28.11.2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (DzUrz UE L 347 z 11.12.2006 r.)
- dyrektywa 2013/34/UE – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE z 26.06.2013 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek (...) (DzUrz UE L 182 z 29.06.2013 r.)
- Kc – ustawa z 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (DzU z 2023 r. poz. 1610)
- KIMSF – interpretacje Komitetu ds. Interpretacji Międzynarodowej Sprawozdawczości Finansowej
- Kks – ustawa z 10.09.1999 r. Kodeks karny skarbowy (DzU z 2023 r. poz. 654)
- Kp – ustawa z 26.06.1974 r. Kodeks pracy (DzU z 2023 r. poz. 1465)
- Kpc – ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (DzU z 2023 r. poz. 1550)
- Ksh – ustawa z 15.09.2000 r. Kodeks spółek handlowych (DzU z 2022 r. poz. 1467)
- KSR – Krajowe Standardy Rachunkowości
- MSR – Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (ang. International Accounting Standards) wydawane od 2002 r. jako MSSF
- MSSF – Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (ang. International Financial Reporting Standards)
- Op – ustawa z 29.08.1997 r. Ordynacja podatkowa (DzU z 2023 r. poz. 2383)
- Ppsa – ustawa z 30.08.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (DzU z 2023 r. poz. 1634)
- rozporządzenie o instrumentach finansowych – rozporządzenie Ministra Finansów z 12.12.2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (DzU z 2017 r. poz. 277)
- rozporządzenie o konsolidacji – rozporządzenie Ministra Finansów z 25.09.2009 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania przez jednostki inne niż banki, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji skonsolidowanych sprawozdań finansowych grup kapitałowych (DzU z 2017 r. poz. 676)
- rozporządzenie składkowe – rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU z 2023 r. poz. 728)
- rozporządzenie z 13.09.2017 r. – rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2020 r. poz. 342)
- specustawa – ustawa z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 1327)
- uobr – ustawa z 11.05.2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym (DzU z 2023 r. poz. 1015)
- uor – ustawa z 29.09.1994 r. o rachunkowości (DzU z 2023 r. poz. 120)
- updof – ustawa z 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2022 r. poz. 2647)
- updop – ustawa z 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (DzU z 2022 r. poz. 2587)
- upol – ustawa z 12.01.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (DzU z 2023 r. poz. 70)
- US GAAP – Amerykańskie Standardy Rachunkowości (ang. Generally Accepted Accounting Principles)
- ustawa akcyzowa – ustawa z 6.12.2008 r. o podatku akcyzowym (DzU z 2023 r. poz. 1542)
- ustawa emerytalna – ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1251)
- ustawa KAS – ustawa z 16.11.2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (DzU z 2023 r. poz. 615)
- ustawa o KRS – ustawa z 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (DzU z 2023 r. poz. 685)
- ustawa o PCC – ustawa z 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (DzU z z 2023 r. poz. 170)
- ustawa o VAT – ustawa z 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (DzU z 2023 r. poz. 1570)
- ustawa o zfśs – ustawa z 4.03.1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 2023 r. poz. 998)
- ustawa zasiłkowa – ustawa z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2022 r. poz. 1732)
- ustawa zdrowotna – ustawa z 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU z 2022 r. poz. 2561)
- usus – ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1230)
- uzpd – ustawa o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne
- Założenia koncepcyjne MSSF – Założenia koncepcyjne sprawozdawczości finansowej (Conceptual Framework for Financial Reporting)
- CEIDG – Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej
- EOG – Europejski Obszar Gospodarczy
- FEP – Fundusz Emerytur Pomostowych
- FGŚP – Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
- FP – Fundusz Pracy
- FS – Fundusz Solidarnościowy
- IASB – Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości
- IS – izba skarbowa
- KAS – Krajowa Administracja Skarbowa
- KIS – Krajowa Informacja Skarbowa
- KNF – Komisja Nadzoru Finansowego
- KRBR – Krajowa Rada Biegłych Rewidentów
- KRS – Krajowy Rejestr Sądowy
- KSB – Krajowe Standardy Badania
- MF – Minister Finansów
- MPiPS – Minister Pracy i Polityki Społecznej
- MRiF – Minister Rozwoju i Finansów
- MRiPS – Minister Rodziny i Polityki Społecznej
- MSiG – Monitor Sądowy i Gospodarczy
- NSA – Naczelny Sąd Administracyjny
- PANA – Polska Agencja Nadzoru Audytowego
- PIBR – Polska Izba Biegłych Rewidentów
- PKD – Polska Klasyfikacja Działalności
- pkpir – podatkowa księga przychodów i rozchodów
- PPK – pracownicze plany kapitałowe
- RM – Rada Ministrów
- SA – sąd apelacyjny
- sf – sprawozdanie finansowe
- skok – spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa
- SN – Sąd Najwyższy
- SO – sąd okręgowy
- TK – Trybunał Konstytucyjny
- TSUE – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
- UCS – urząd celno-skarbowy
- UE – Unia Europejska
- US – urząd skarbowy
- WDT – wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów
- WNT – wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów
- WSA – wojewódzki sąd administracyjny
- zfśs – zakładowy fundusz świadczeń socjalnych