Przejście przedsiębiorcy na emeryturę – rozliczenia z ZUS
Renata Majewska
Prawnik, ekspert prawa pracy, specjalizuje się w obliczaniu wynagrodzeń w ujęciu praktycznym.
Autor kilkuset artykułów z dziedziny szeroko pojętego prawa pracy, szczególnie ustalania wynagrodzeń i dodatkowych świadczeń oraz kalkulacji płac dla pracowników sfery budżetowej.
Doświadczony wykładowca i szkoleniowiec, właściciel firmy szkoleniowej Biuro Kadr i Płac
Kiedy powinien zmienić dokumenty ubezpieczeniowe, aby opłacać tylko składkę zdrowotną – po otrzymaniu decyzji czy już od 7 lipca, nie czekając na decyzję? Jak wyglądają w tym przypadku rozliczenia z ZUS?
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą (DG) co do zasady jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi oraz zdrowotnym.
Jeśli ma ustalone prawo do emerytury, podlega dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz obligatoryjnie zdrowotnemu, choć niekiedy tej ostatniej składki nie musi odprowadzać (art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 9 ust. 5 usus, art. 82 ust. 1 ustawy zdrowotnej).
O obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniu osoby prowadzącej działalność gospodarczą nie decyduje spełnianie przez nią warunków do renty lub emerytury, lecz ustalenie prawa do jednego z tych świadczeń – wynika z wyroku SA w Poznaniu z 16.01.2018 (III AUa 2289/16).
Zgodnie zaś z orzeczeniem SN z 29.08.2017 (I UK 336/16) zwrot „mający ustalone prawo do emerytury” utożsamia się z przyznaniem tego prawa decyzją organu rentowego. Nie chodzi więc w nim o spełnienie ex lege ustawowych przesłanek prawa do świadczenia, lecz o realizację tego prawa po uprzednim złożeniu w organie rentowym stosownego wniosku o jego przyznanie.
Wniosek do ZUS
Emerytura to świadczenie, które mężczyźnie przysługuje po osiągnięciu wieku emerytalnego 60 lat. W celu jej otrzymania należy złożyć wniosek EMP w dowolnej placówce ZUS (najlepiej jednak właściwej dla miejsca zamieszkania) najwcześniej na 30 dni przed spełnieniem warunków uprawniających do emerytury (w zasadzie przed ukończeniem 60 lat); jedynie pobierający rentę z tytułu niezdolności do pracy w dniu ukończenia 60. lub 65. roku życia automatycznie zyskuje do niej prawo. Prawo do emerytury otrzymuje się nie wcześniej niż w dniu ukończenia wieku emerytalnego. W tym przypadku ZUS powinien ustalić je od 7.07.2021.
Uwaga: w chwili nabycia prawa do emerytury z ZUS przedsiębiorca nie musi zaprzestać prowadzenia DG. Obowiązek przerwania aktywności zawodowej dotyczy jedynie pracowników zatrudnionych na umowę o pracę.
Wyrejestrowanie i zarejestrowanie
Dopiero więc po otrzymaniu decyzji ZUS z ustaloną datą przyznania emerytury (tu od 7.07.2021) przedsiębiorca powinien złożyć odpowiednie dokumenty w ZUS, korygujące jego status ubezpieczeniowy. Najpierw powinien wyrejestrować się z ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego, na formularzu ZUS ZWA ze starym kodem tytułu ubezpieczenia 05 10 00, z datą ustania ubezpieczeń 7.07.2021 i kodem przyczyny wyrejestrowania 600. Następnie musi się zgłosić do ubezpieczenia zdrowotnego (z pytania wynika, że nie chce korzystać z dobrowolnego finansowania na emeryturze składek emerytalnej i rentowych) na formularzu ZUS ZZA, wykazując m.in. nowy kod tytułu ubezpieczenia 05 10 10 i datę 7.07.2021.
Dwie deklaracje rozliczeniowe za jeden miesiąc
Za lipiec 2021 przedsiębiorca powinien złożyć dwie deklaracje rozliczeniowe ZUS DRA. W pierwszej deklaracji, z numerem 01 i starym kodem tytułu ubezpieczenia 05 10 00, należy podać proporcjonalnie obliczone za okres od 1.07.2021 do 7.07.2021 podstawy wymiaru i składki na ubezpieczenia społeczne oraz podstawę wymiaru i składkę zdrowotną. Na drugim dokumencie ZUS DRA za lipiec należy wykazać numer 40, nowy kod tytułu ubezpieczenia 05 10 10, zerowe podstawy wymiaru i składki na ubezpieczenia społeczne za okres od 7.07.2021 do 31.07.2021 oraz proporcjonalnie ustaloną podstawę wymiaru i składkę zdrowotną za ten okres. Za pierwszy pełny miesiąc kalendarzowy po dokonaniu zmian wynikających z ustalenia prawa do emerytury (tu sierpień) również należy złożyć deklarację ZUS DRA.
Kiedy bez składki zdrowotnej lub z niższą składką
W świetle art. 82 ust. 8 ustawy zdrowotnej przedsiębiorca-emeryt korzysta ze zwolnienia z odprowadzania składki zdrowotnej, jeśli łącznie spełnia poniższe warunki:
- pobierane świadczenie nie przekracza miesięcznie kwoty minimalnego wynagrodzenia (2800 zł w 2021),
- z DG uzyskuje miesięcznie przychody nie wyższe od 50% najniższej emerytury bądź opłaca podatek dochodowy w formie karty podatkowej.
Przedsiębiorca emeryt może również nabyć prawo do opłacania składki zdrowotnej w wysokości nieprzekraczającej kwoty należnej zaliczki na PIT – pod warunkiem że osiąga przychody wyłącznie z DG oraz ma znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności (art. 82 ust. 10 ustawy zdrowotnej).
Skróty w artykułach
- dyrektywa 112 – dyrektywa Rady 2006/112/WE z 28.11.2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (DzUrz UE L 347 z 11.12.2006 r.)
- dyrektywa 2013/34/UE – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE z 26.06.2013 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek (...) (DzUrz UE L 182 z 29.06.2013 r.)
- Kc – ustawa z 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (DzU z 2023 r. poz. 1610)
- KIMSF – interpretacje Komitetu ds. Interpretacji Międzynarodowej Sprawozdawczości Finansowej
- Kks – ustawa z 10.09.1999 r. Kodeks karny skarbowy (DzU z 2023 r. poz. 654)
- Kp – ustawa z 26.06.1974 r. Kodeks pracy (DzU z 2023 r. poz. 1465)
- Kpc – ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (DzU z 2023 r. poz. 1550)
- Ksh – ustawa z 15.09.2000 r. Kodeks spółek handlowych (DzU z 2022 r. poz. 1467)
- KSR – Krajowe Standardy Rachunkowości
- MSR – Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (ang. International Accounting Standards) wydawane od 2002 r. jako MSSF
- MSSF – Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (ang. International Financial Reporting Standards)
- Op – ustawa z 29.08.1997 r. Ordynacja podatkowa (DzU z 2023 r. poz. 2383)
- Ppsa – ustawa z 30.08.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (DzU z 2023 r. poz. 1634)
- rozporządzenie o instrumentach finansowych – rozporządzenie Ministra Finansów z 12.12.2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (DzU z 2017 r. poz. 277)
- rozporządzenie o konsolidacji – rozporządzenie Ministra Finansów z 25.09.2009 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania przez jednostki inne niż banki, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji skonsolidowanych sprawozdań finansowych grup kapitałowych (DzU z 2017 r. poz. 676)
- rozporządzenie składkowe – rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU z 2023 r. poz. 728)
- rozporządzenie z 13.09.2017 r. – rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2020 r. poz. 342)
- specustawa – ustawa z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 1327)
- uobr – ustawa z 11.05.2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym (DzU z 2023 r. poz. 1015)
- uor – ustawa z 29.09.1994 r. o rachunkowości (DzU z 2023 r. poz. 120)
- updof – ustawa z 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2022 r. poz. 2647)
- updop – ustawa z 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (DzU z 2022 r. poz. 2587)
- upol – ustawa z 12.01.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (DzU z 2023 r. poz. 70)
- US GAAP – Amerykańskie Standardy Rachunkowości (ang. Generally Accepted Accounting Principles)
- ustawa akcyzowa – ustawa z 6.12.2008 r. o podatku akcyzowym (DzU z 2023 r. poz. 1542)
- ustawa emerytalna – ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1251)
- ustawa KAS – ustawa z 16.11.2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (DzU z 2023 r. poz. 615)
- ustawa o KRS – ustawa z 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (DzU z 2023 r. poz. 685)
- ustawa o PCC – ustawa z 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (DzU z z 2023 r. poz. 170)
- ustawa o VAT – ustawa z 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (DzU z 2023 r. poz. 1570)
- ustawa o zfśs – ustawa z 4.03.1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 2023 r. poz. 998)
- ustawa zasiłkowa – ustawa z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2022 r. poz. 1732)
- ustawa zdrowotna – ustawa z 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU z 2022 r. poz. 2561)
- usus – ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1230)
- uzpd – ustawa o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne
- Założenia koncepcyjne MSSF – Założenia koncepcyjne sprawozdawczości finansowej (Conceptual Framework for Financial Reporting)
- CEIDG – Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej
- EOG – Europejski Obszar Gospodarczy
- FEP – Fundusz Emerytur Pomostowych
- FGŚP – Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
- FP – Fundusz Pracy
- FS – Fundusz Solidarnościowy
- IASB – Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości
- IS – izba skarbowa
- KAS – Krajowa Administracja Skarbowa
- KIS – Krajowa Informacja Skarbowa
- KNF – Komisja Nadzoru Finansowego
- KRBR – Krajowa Rada Biegłych Rewidentów
- KRS – Krajowy Rejestr Sądowy
- KSB – Krajowe Standardy Badania
- MF – Minister Finansów
- MPiPS – Minister Pracy i Polityki Społecznej
- MRiF – Minister Rozwoju i Finansów
- MRiPS – Minister Rodziny i Polityki Społecznej
- MSiG – Monitor Sądowy i Gospodarczy
- NSA – Naczelny Sąd Administracyjny
- PANA – Polska Agencja Nadzoru Audytowego
- PIBR – Polska Izba Biegłych Rewidentów
- PKD – Polska Klasyfikacja Działalności
- pkpir – podatkowa księga przychodów i rozchodów
- PPK – pracownicze plany kapitałowe
- RM – Rada Ministrów
- SA – sąd apelacyjny
- sf – sprawozdanie finansowe
- skok – spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa
- SN – Sąd Najwyższy
- SO – sąd okręgowy
- TK – Trybunał Konstytucyjny
- TSUE – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
- UCS – urząd celno-skarbowy
- UE – Unia Europejska
- US – urząd skarbowy
- WDT – wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów
- WNT – wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów
- WSA – wojewódzki sąd administracyjny
- zfśs – zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
