Przejazdy w podróży służbowej własnym autem pracownika – czy liczyć do czasu pracy

Kodeksowa definicja

Czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy (art. 128 § 1 Kp). Pojęcie „pozostawania w dyspozycji pracodawcy” oznacza, że pracownik realizuje umówioną z pracodawcą pracę lub jest zdolny (gotowy) do jej wykonywania, czyli ma subiektywny zamiar i obiektywną możliwość jej świadczenia (m.in. wyrok SN z 11.05.2022 r., II USKP 180/21). „Zakład pracy” należy natomiast rozumieć szeroko jako placówkę zatrudniającą pracownika, a „inne miejsce wyznaczone do wykonywania pracy” – jako inne miejsce niż zakład pracy.

Czas pracy nie musi być powiązany z czasem realnego, efektywnego jej świadczenia. Może obejmować również okresy jej niewykonywania, w których pracownik pozostawał w dyspozycji pracodawcy (por. postanowienie SN z 28.03.2019 r., I PK 89/18). Zaliczenie danej przerwy w pracy (w jej trakcie pracownik nie zawsze musi pozostawać w dyspozycji pracodawcy, np. jak podczas przerwy na posiłek przysługującej na mocy art. 134 Kp) do czasu pracy powoduje, że na zasadzie fikcji prawnej traktuje się ją jak okres świadczenia pracy (por. wyroki SN z 23.08.2007 r., I PK 84/07, i 19.03.2019 r., III PK 32/18).

Czy jest czasem pracy czas dojazdu do miejsca jej wykonywania? Zasadniczo nie, ponieważ czas pracy biegnie od momentu, w którym pracownik rozpoczyna merytoryczne czynności niezbędne do wykonania pracy, w tym czynności związane z przygotowaniem stanowiska pracy lub sprzątaniem po zakończeniu pracy (por. postanowienie SN z 21.05.2019 r., I PK 152/18). Nie ma przy tym znaczenia, czy pracownik dojeżdża publicznymi środkami komunikacji, własnym pojazdem, czy też korzysta z transportu zapewnionego przez pracodawcę.

Pracodawca może jednak uwzględniać czas dojazdu w czasie pracy na podstawie przepisów wewnątrzzakładowych, stosując zasadę korzystności (art. 9 § 2 Kp). Musi tak postępować, gdy rodzaj wykonywanej przez pracownika pracy (np. przedstawiciel handlowy) wymusza stałe przemieszczanie się po określonym obszarze geograficznym (m.in. wyrok SN z 24.02.2021 r., III PSKP 4/21).

Wyjątek od zasady

Podróż służbowa to szczególny przypadek pozostawania w dyspozycji pracodawcy. Stanowi realizację zadania służbowego, na polecenie pracodawcy, poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy pracownika (art. 77⁵ § 1 Kp). W wyroku z 19.02.2007 r. (I PK 234/06) SN uznał, że w ramach podróży służbowej – poza czasem wykonywania zatrudnienia – pracownik nie pozostaje w dyspozycji zakładu pracy w rozumieniu art. 128 Kp. Czasem pracy jest zatem wyłącznie czas, jaki pracownik przeznacza podczas podróży służbowej na wykonanie powierzonego mu zadania (por. także wyrok SN z 4.07.1978 r., I PR 45/78). Uwzględnia się w nim liczbę godzin odpowiadającą wymiarowi pracy według harmonogramu (grafiku) pracy pracownika.

Czas dojazdu do/powrotu z miejscowości stanowiącej cel pracowniczej podróży służbowej nie jest czasem pracy (m.in. wyrok SN z 23.06.2005 r., II PK 265/04). Oczywiście, pod warunkiem że przypada na pozagrafikowe godziny pracy pracownika (por. www.pip.gov.pl). To konsekwencja zasady o nieświadczeniu pracy podczas jazdy (wyjątek dotyczy osoby zatrudnionej jako kierowca, ale uwaga: jeżeli wykonuje on przewozy międzynarodowe, to nie dotyczą go kodeksowe regulacje o podróży służbowej) do miejsca docelowego podróży służbowej.

Inaczej jest, gdy pracownik faktycznie pracuje nad zadaniem służbowym podczas przejazdów, co jest możliwe podczas korzystania z publicznych środków komunikacji albo z samochodu z kierowcą oraz w przypadku pracy, która może być realizowana za pomocą urządzeń elektronicznych, np. laptopa. W takiej sytuacji czas przejazdu powinien być ujęty w czasie pracy, także jeśli wykracza poza grafik pracy. Ta reguła nie może dotyczyć pracownika, który kieruje własnym samochodem w drodze do/z miejsca docelowego podróży służbowej.