Podatkowe aspekty crowdfundingu

Można zbierać na wyprawę wysokogórską, realizację filmu dokumentalnego bądź podcastu, wydanie książki, leczenie czy wyjazd dzieci na turniej hokejowy. Można też zorganizować zrzutkę urodzinową i przekazać „swój” prezent np. na ratowanie jeży przez lokalne nadleśnictwo.

Crowdfunding (ang. finansowanie przez tłum, finansowanie społecznościowe) to zbieranie pieniędzy na konkretny cel od ludzi, którzy chcą go wesprzeć. Zbiórki są organizowane w internecie, za pośrednictwem platform (serwisów) crowdfundingowych.

W przeciwieństwie do „aniołów biznesu” ludzie przekazujący środki na takie zrzutki nie żądają w zamian udziałów w ew. przyszłych zyskach ani odsetek od przekazanych środków finansowych. Nazywa się ich patronami, mecenasami, darczyńcami. Niekiedy jednak wsparcie staje się subtelną reklamą lub po prostu wymianą usług czy umową o finansowanie. Zdarza się też, że obdarowany prowadzi działalność gospodarczą.

Regulacje prawne

Crowdfunding nie jest jeszcze uregulowany prawnie, pojawiają się więc głosy, że czas to zmienić. Moim zdaniem, jeżeli cokolwiek wymaga regulacji, to crowdfundingowy obrót paragiełdowy związany z pozyskiwaniem finansowania w zamian za akcje, obligacje czy inne instrumenty finansowe. Nad kwestią uregulowania tego rynku pochyliła się już Komisja Europejska (patrz ramka). Finansowanie społecznościowe na cele nieinwestycyjne powinno mieć ramy prawne, jednak na tyle szerokie, aby nie tłumić tej obywatelskiej inicjatywy.

Jakie są obecnie te ramy? Zastosowanie mają Kc, ustawa o podatku od spadków i darowizn, updof i updop oraz ustawa o VAT. Moim zdaniem nie są potrzebne kolejne regulacje. Przydałoby się jednak zapewnienie MF, że zbierający (niezarobkowo), a także bezinteresownie wpłacający pieniądze na szczytny cel nie zostaną za to w przyszłości „ukarani” podatkowo.

Klasyczny crowdfunding to najczęściej darowizna

Zwykły crowdfunding polega na tym, że darczyńca wpłaca pewną kwotę na dany cel i nie oczekuje niczego w zamian. Można powiedzieć, że kupuje „cegiełkę”. Za swoją wpłatę może otrzymać np. podziękowanie e-mailowe, pocztówkę z wyprawy czy zdjęcie z dedykacją. Inną gratyfikacją dla darczyńców jest dostęp do zamkniętej grupy w serwisie społecznościowym lub spersonalizowany przegląd artykułów w prasie wysyłany e-mailowo (uwaga: przygotowanie prasówki może już być uznane za usługę/świadczenie zwrotne). W przypadku zrzutek na leczenie jedyną gratyfikacją jest poczucie spełnienia dobrego uczynku, podobnie jak w przypadku „dorzucenia” 10-latkom 50 zł, aby pojechały na turniej sportowy autokarem, a nie pociągiem (nagrodą są uśmiechy młodych sportowców na zdjęciu z turnieju).

Opisany powyżej typ crowdfundingu ma wszystkie cechy darowizny. Art. 888 Kc mówi, że przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Dalsze artykuły Kc (889–902) stanowią o formie darowizny, jej odwołaniu, odpowiedzialności obdarowanego i darczyńcy, a także o konsekwencjach rażącej niewdzięczności obdarowanego.

Zgodnie z Kc darowizna nie musi mieć formy umowy pisemnej ani aktu notarialnego – wystarczy jej „spełnienie”, czyli dokonanie przelewu środków. Darowizna może być odwołana, a obdarowany powinien wspomóc darczyńcę, jeżeli ten popadnie w niedostatek – może się jednak od tej odpowiedzialności uwolnić, zwracając darowiznę.

Podatkowe rozliczenie darowizny zależy od tego, ile i od kogo otrzyma obdarowany. Od najbliższej rodziny (tzw. I grupy podatkowej) bez podatku można przyjąć do 9637 zł, od dalszej (II grupa podatkowa) – do 7276 zł, a od obcych (III grupa podatkowa) – do 4902 zł.

Najczęściej w zbiórkach crowdfundingowych obdarowany i darczyńca nie są spokrewnieni, należą więc do III grupy. Trzeba pamiętać, że na kwotę wolną od podatku (4902 zł) nie składa się jeden przelew, ale suma darowizn od jednej osoby w ciągu ostatnich 5 lat. W przypadku patronów „cyklicznych” nietrudno tę kwotę przekroczyć – 4902 zł przez 5 lat to tylko 82 zł miesięcznie. Monitorowanie limitu darowizn to obowiązek obdarowanego. Wpłaty bywają anonimowe, jednak coraz więcej platform crowdfundingowych umożliwia śledzenie limitu wpłat od poszczególnych darczyńców, właśnie w celach podatkowych.

Każdą złotówkę powyżej 4902 zł trzeba zgłosić do US i opodatkować. Obowiązek ten spoczywa na obdarowanym.

Po przekroczeniu kwoty wolnej od podatku należy złożyć deklarację na podatek od spadków i darowizn Zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych (SD-3) – odrębnie dla każdej darowizny przekraczającej kwotę wolną. Trzeba to zrobić w ciągu miesiąca od chwili powstania obowiązku podatkowego – w przypadku darowizny crowdfundingowej takim momentem będzie dzień otrzymania przelewu od darczyńcy. Deklarację można złożyć w formie elektronicznej. Na Portalu Podatkowym udostępniono przyjazny kreator deklaracji SD-3 (ppuslugi.mf.gov.pl).

Co istotne, wpłaty zakwalifikowane jako darowizny nie podlegają opodatkowaniu PIT na mocy art. 2 ust. 1 pkt 3 updof, w myśl którego przepisów tej ustawy nie stosuje się do przychodów podlegających przepisom o podatku od spadków i darowizn.

Zrzutki w ramach działalności gospodarczej

Wpłaty od mecenasów mogą być także rozliczane jako przychody z działalności gospodarczej. Jest tak, gdy patron (już nie darczyńca) otrzymuje od beneficjenta coś w zamian. Czyli nie kupuje „cegiełki”, tylko „płaci za produkt” (np. ebook, książkę z dedykacją, określoną pamiątkę z podróży) lub „usługę” (spersonalizowany przegląd prasy branżowej, reklamę produktów czy firmy w podcaście, umieszczenie logo na blogu itp.).

Wpłaty od mecenasów należy wówczas potraktować jak cenę za towar/usługę i rozliczyć w ramach działalności gospodarczej. Cena towaru/usługi – poza ustawowymi wyjątkami – powinna zawierać VAT (o czym będzie mowa dalej). Co ważne, sposób opodatkowania otrzymanych wpłat nie zależy od prowadzenia zarejestrowanej działalności gospodarczej przez organizującego zbiórkę. Rozróżnienie jest jednoznaczne: jeżeli patron dostaje coś „wycenialnego” w zamian, to jego wpłata jest ceną. Jeżeli nic nie dostaje, wówczas przekazane pieniądze są darowizną. Nieistotna jest też kwota wsparcia – może to być darowizna w wysokości 2000 zł (jeżeli brak jest świadczenia wzajemnego), a także przychód z działalności gospodarczej w wysokości 50 zł (jeżeli na tę kwotę została wyceniona usługa np. kilkukrotnego wyczytania nazwy firmy w podcaście).

Powyższe ma potwierdzenie w interpretacjach indywidualnych, np. w piśmie KIS z 20.05.2020 (0111-KDIB2-3.4015.38.2020.4.BD). Z wnioskiem o interpretację wystąpiła przedsiębiorczyni wykonująca indywidualną działalność gospodarczą, której przedmiotem jest m.in. produkcja filmów. Prowadzi ona na portalach społecznościowych kanał o tematyce podróżniczej. Z uwagi na znaczną liczbę stałych odbiorców relacji z podróży założyła profil w serwisie X, który umożliwia twórcom zebranie wsparcia finansowego od darczyńców, nazywanych patronami. Mogą oni zadeklarować wsparcie w postaci jednakowych comiesięcznych wpłat lub jednorazowej pomocy finansowej.

Wspierający mają prawo do otrzymania od wnioskodawczyni podziękowań oraz symbolicznych wyrazów wdzięczności, takich jak kartka pocztowa z podróży, wyświetlenie imienia i nazwiska (lub pseudonimu) w filmie czy dołączenie do grupy na platformie społecznościowej, na której mogą np. rozmawiać z wnioskodawczynią i innymi wspierającymi, bądź obejrzeć niepublikowane materiały z podróży. Czas i miejsce otrzymania wyrazów wdzięczności nie są ściśle określone, przyjęcie ich nie jest obowiązkiem wspierających. Filmy, opisy oraz zdjęcia z podróży będą nieodpłatnie udostępniane na stronach społecznościowych nieograniczonemu kręgowi odbiorców. Wspierający nie będą w żaden sposób uprzywilejowani pod tym względem.

Dodatkowo wnioskodawczyni podkreślała brak ścisłego powiązania pomiędzy decyzją o podróży a wysokością wpływów od wspierających. Podróże to jej hobby – podróżowała na długo przed rozpoczęciem zbiórki i zamierza to robić dalej, bez względu na to, czy otrzyma wsparcie i w jakiej wysokości. Twierdziła, że otrzymane wsparcie jest darowizną, a symboliczne wyrazy wdzięczności (np. pocztówki) nie zmieniają charakteru wpłat. Powołała się przy tym na wyrok SA w Łodzi z 12.01.2018 (I ACa 627/17), zgodnie z którym nieodpłatne świadczenie darczyńcy, będące jednostronnym aktem jego dobrej woli, rodzi po stronie obdarowanego moralny obowiązek wdzięczności.

KIS przyznała rację podatniczce, argumentując, że darowizna należy do czynności, których celem jest dokonanie aktu przysporzenia majątkowego bez ekwiwalentu w postaci świadczenia wzajemnego i polega najczęściej na przesunięciu jakiegoś dobra majątkowego z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego. Świadczenie ma charakter nieodpłatny, gdy druga strona umowy nie zobowiązuje się do jakiegokolwiek świadczenia w zamian za uczynioną darowiznę.

W 2020 pojawiło się też kilka innych interpretacji, które potwierdzają, że w przypadku braku świadczenia wzajemnego otrzymane wsparcie stanowi darowiznę opodatkowaną zgodnie z ustawą o podatku od spadków i darowizn.

Przykładem jest interpretacja KIS z 28.08.2020 (0111-KDIB2-2.4015.49.2020.3.MM) w sprawie dziennikarza, który prowadzi działalność gospodarczą obejmującą produkowanie podcastów oraz inne działania dziennikarskie. W jej ramach rozpoczął samodzielną produkcję cyklicznego internetowego programu (podcastu) – są to rozmowy z ludźmi, relacje reporterskie z różnych miejsc na świecie i muzyka nawiązująca do wątków, których dany odcinek programu dotyczy.

We wniosku o interpretację dziennikarz podkreślał, że brak jest ścisłego powiązania pomiędzy decyzją (…) o produkcji kolejnych odcinków programu a wysokością wpłat uzyskanych od patronów oraz że produkował, produkuje i będzie produkować ten program niezależnie od wysokości wsparcia od patronów.

Istotnym – według organu – argumentem było to, że środki pieniężne otrzymywane od patronów nie są jakimkolwiek rodzajem składki na konkretny odcinek programu. Dlatego uznał stanowisko wnioskodawcy za prawidłowe, a w uzasadnieniu podkreślił, że kwalifikacji wpłat otrzymywanych od patronów (…) jako darowizn nie stoi na przeszkodzie prowadzenie przez wnioskodawcę działalności gospodarczej.

Identyczne wnioski wynikają z interpretacji KIS z 26.11.2020 (0111-KDIB2-2.4015.72.2020.4.MM).

Warto tu jednak nadmienić, że jedną z pierwszych interpretacji dotyczących opodatkowania crowdfundingu była interpretacja IS w Warszawie z 5.03.2015 (IPPB1/415-1405/14-2/ES), w której organ stwierdził, że środki pochodzące ze zbiórek internetowych należy rozliczyć jako przychody z działalności gospodarczej.

Wniosek z tej interpretacji jest odosobniony i brzmi: Crowdfunding jest formą finansowania różnego rodzaju projektów przez społeczność. Przedsięwzięcie jest w takim przypadku finansowane poprzez dużą liczbę drobnych, jednorazowych wpłat dokonywanych przez osoby zainteresowane projektem. Wartość tych świadczeń stanowi zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 8 updof przychód z działalności gospodarczej. Jak wynika z wniosku, wpłaty środków finansowych na realizację określonego projektu nie wiążą się ze świadczeniem zwrotnym. Wpłaty te dokonywane są pod tytułem darmym.

Organ wyraził więc opinię przeciwną niż głoszona obecnie, tj. uznał, że choć wpłaty są „za darmo” i nie wiążą się ze świadczeniem zwrotnym, stanowią przychód z działalności. Nowsze interpretacje zdają się lepiej odzwierciedlać rzeczywistą ideę crowdfundingu. Dla bezpieczeństwa warto jednak uzyskać własną interpretację indywidualną.

Podsumowując: podatkowe rozliczenie zbiórek zależy od tego, czy jest to tzw. reward crowdfunding (finansowanie z nagrodą), czy no-reward crowdfunding (finansowanie bez nagrody). W tym drugim przypadku – jeżeli crowdfunding nie ma cech działalności gospodarczej – otrzymane wpłaty są darowizną, rozliczaną zgodnie z ustawą o podatku od spadków i darowizn. Crowdfunding może też być działalnością gospodarczą – jeżeli patroni otrzymują coś w zamian, to wtedy są kontrahentami i wpływy z serwisów crowdfundingowych powinny być u beneficjentów rozliczane jak sprzedaż.

Rozliczenie VAT

Kolejny problem dotyczący wpłat otrzymanych w ramach wsparcia crowdfundingowego to opodatkowanie ich VAT.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT opodatkowana jest m.in. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

Wątpliwości nt. opodatkowania VAT środków pieniężnych otrzymanych od wspierających akcję crowdfundingową były przedmiotem wniosku o interpretację KIS z 20.05.2020 (0114-KDIP1-3.4012.168.2020.3.KP). Wnioskodawczynią była podatniczka VAT prowadząca działalność gospodarczą zbieżną tematycznie z zakresem zbiórki. Organ uznał, że aby odpowiedzieć na zawarte we wniosku pytanie [„czy wsparcie od patronów podlega VAT” – przyp. aut.], należy przeanalizować, czy wpłacane środki pieniężne otrzymywane od osób wspierających ww. akcję crowdfundingową, polegającą na wsparciu finansowym podróży wnioskodawczyni, stanowią przedpłatę bądź zaliczkę na poczet świadczenia usługi (…), a aby w ogóle rozpatrywać, czy wpłacone przez wspierających kwoty stanowią zaliczkę bądź przedpłatę, należy ustalić, czy wnioskodawczyni wykonuje na ich [patronów – przyp. aut.] rzecz usługi, za które otrzymuje wynagrodzenie.

Następnie organ stwierdził, że organizacja zbiórki społecznościowej nie jest usługą, ponieważ usługą będzie tylko takie świadczenie, w przypadku którego istnieje bezpośredni konsument, odbiorca świadczenia odnoszący korzyść o charakterze majątkowym.

Dodatkowo KIS powołała się na ciekawy wyrok TSUE z 3.03.1994 (C-16/93) dotyczący ulicznego grajka, którego „usługi” według Trybunału także nie powinny podlegać VAT. Grajek prezentował swoją twórczość szerokiej publiczności w różnych miastach. Ustawiał przed sobą puszkę, do której przechodnie mogli wrzucać datki. TSUE, wskazując na brak bezpośredniego związku między graniem muzyki a zapłatą oraz na dobrowolność datków uznał, że datki nie podlegają VAT, bo czynność podlega opodatkowaniu wyłącznie wtedy, gdy istnieje związek prawny między usługodawcą i usługobiorcą, w ramach którego następuje świadczenie wzajemne, przy czym wynagrodzenie otrzymane przez usługodawcę stanowi wartość faktycznie przekazaną w zamian za usługi świadczone na rzecz usługobiorcy.

Podsumowując: jeżeli wsparcie patronów jest uznaniowym, dobrowolnym świadczeniem pieniężnym, którego nie można rozpatrywać w kategoriach kwoty należnej za wykonaną usługę – to wtedy, niezależnie od kwoty wsparcia, nie podlega ono VAT.

Jeżeli jednak w zamian za wsparcie patron otrzyma konkretną usługę, np. „pięciokrotne odczytanie na antenie nazwy firmy patrona”, wówczas opodatkowanie jej VAT jest niejako oczywistością.

Platformy crowdfundingowe są świadome tego rozróżnienia i umożliwiają wystawianie mecenasom faktur sprzedaży (jeżeli chodzi o usługę, a nie darowiznę). Dodatkowo platformy wystawiają faktury za pobraną przez siebie prowizję (jest ona kosztem uzyskania przychodów dla firmy organizatora przedsięwzięcia).

Niektóre zbiórki mogą być zabronione

Warto wiedzieć, że nie na wszystko można zbierać pieniądze w ramach crowdfundingu. W kodeksie wykroczeń jest zapis mówiący o karalności za organizację zbiórek na niektóre cele. Art. 57 brzmi: kto organizuje lub przeprowadza publiczną zbiórkę ofiar na uiszczenie grzywny orzeczonej za przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie lub wykroczenie skarbowe albo nie będąc osobą najbliższą dla skazanego lub ukaranego uiszcza za niego grzywnę lub ofiarowuje mu albo osobie dla niego najbliższej pieniądze na ten cel, podlega karze aresztu albo grzywny. Podżeganie i pomocnictwo także są karalne. Mówiąc w skrócie: wykroczeniem jest zrzutka na mandat – i to zarówno jej organizacja, jak i uczestnictwo w niej jako darczyńca.

Darowizna obniża podatek

Inną kwestią jest możliwość odliczenia od podatku darowizny na cele społecznie użyteczne. Na koniec roku niektóre platformy crowdfundingowe generują zestawienie transakcji wraz z danymi obdarowanego. Razem z potwierdzeniami przelewu mogą one stanowić podstawę do odliczenia darowizny od podatku darczyńcy (wykazuje się ją w zał. PIT/0 do zeznania rocznego).