Kontrola rachunków bankowych obywateli – nowe prerogatywy fiskusa

Nie trzeba być podejrzanym

Kolejna zmiana w art. 48 ust. 1 ustawy KAS, polegająca na zastąpieniu – we wstępie do wyliczenia – wyrazu „podejrzany” wyrażeniem „osoba fizyczna” sprawia, że o ile przed 1.07.2022 r. żądanie sporządzenia informacji przez bank mogło być formułowane dopiero po postawieniu osobie fizycznej zarzutów w postępowaniu karnym skarbowym (dopiero od tej chwili uzyskuje ona status podejrzanego), o tyle obecnie możliwe jest to już na etapie wszczęcia postępowania w sprawie.

Tu rodzi się zagrożenie instrumentalnego wszczynania spraw o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe. O wiele prościej jest bowiem znaleźć przesłanki do wszczęcia postępowania w sprawie, niż postawić zarzuty konkretnej osobie.

Warto zauważyć, że „osoby fizyczne” nie tylko zastąpiły „podejrzanych”, ale dodano je także do wyliczenia podmiotów, w związku z działalnością których zostały popełnione czyny zabronione.

Przed 1.07.2022 r. wstęp do wyliczenia w art. 48 ust. 1 ustawy KAS wskazywał na dwie kategorie podmiotów, których mogły dotyczyć informacje przekazywane przez banki, tj.:

• podejrzanych,
• osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, w przypadku gdy postępowanie przygotowawcze lub czynności wyjaśniające były prowadzone w związku z czynami popełnionymi w zakresie działalności osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.

Żądanie przekazania informacji przez bank mogło dotyczyć osoby fizycznej, gdy ta była podejrzana, albo osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, gdy czyny zabronione popełniono w zakresie działalności tych podmiotów.

Obecnie żądanie może dotyczyć osób fizycznych, w przypadku gdy postępowanie przygotowawcze lub czynności wyjaśniające są prowadzone w związku z czynami popełnionymi w zakresie działalności osoby fizycznej bądź prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.

Ponieważ nie sprecyzowano, o jaką osobę fizyczną chodzi (w art. 48 ust. 1 ustawy KAS mowa jest ogólnie o osobach fizycznych, osobach prawnych i jednostkach organizacyjnych niemających osobowości prawnej, a nie „odpowiednio o” tych podmiotach), może to rodzić pokusę uprawnionych organów KAS żądania informacji o rachunkach osoby fizycznej, gdy postępowanie przygotowawcze lub czynności wyjaśniające są prowadzone w związku z czynami popełnionymi w zakresie działalności jakiejkolwiek innej osoby fizycznej bądź prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej.

Dostęp do informacji o transakcjach płatniczych

W tym kontekście warto zwrócić uwagę na nowe narzędzie będące w posiadaniu naczelników UCS i naczelników US, uzyskane przez te organy na podstawie ustawy z 8.06.2022 r. o zmianie niektórych ustaw w celu automatyzacji załatwiania niektórych spraw przez Krajową Administrację Skarbową (DzU poz. 1301).

Od 1.07.2022 r. na mocy art. 49aa ust. 1 ustawy KAS naczelnicy UCS i naczelnicy US, jeśli w związku z prowadzonymi czynnościami analitycznymi mają uprawdopodobnione informacje o możliwości naruszenia przepisów prawa, których przestrzeganie podlega kontroli celno-skarbowej, mogą żądać przekazania przez agenta rozliczeniowego w rozumieniu art. 2 pkt 1a ustawy z 19.08.2011 r. o usługach płatniczych (DzU z 2021 r., poz. 1907) informacji o transakcjach płatniczych akceptanta w rozumieniu art. 2 pkt 1b tej ustawy, wykonywanych przy użyciu terminala płatniczego, wskazując akceptanta i okres, którego ma dotyczyć ta informacja.

Nie jest w tym przypadku konieczne wszczęcie postępowania o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe. Wystarczy, że np. naczelnik US w związku z prowadzonymi czynnościami analitycznymi uzna, że ma uprawdopodobnione informacje o zaniżaniu przychodów przedsiębiorcy prowadzącego sklep. Taka osoba jest akceptantem, tj. odbiorcą innym niż konsument, na rzecz którego agent rozliczeniowy świadczy usługę płatniczą.

Naczelnik US może wówczas zażądać od agenta rozliczeniowego informacji obejmującej – zgodnie z art. 49aa ust. 2 pkt 7 ustawy KAS – numer rachunku akceptanta powiązanego z terminalem płatniczym.

Jeśli wobec takiego akceptanta zostanie wszczęte postępowanie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe (istnieje tu ryzyko instrumentalnego wszczęcia takiego postępowania), naczelnik US może zażądać od banku – na podstawie art. 48 ustawy KAS – dat oraz kwot poszczególnych wpływów i obciążeń takiego rachunku. Mając tę wiedzę, poweźmie też wiedzę o konsumentach - ich kartach i powiązanych z nimi rachunkach bankowych.

Stąd już prosta droga, aby na podstawie postępowania wszczętego wobec akceptanta naczelnik US zażądał od banku wglądu w stan kont konsumentów, powołując się na art. 48 ust. 1 ustawy KAS oraz okoliczność, że żądanie dotyczy osoby fizycznej (konsumenta), a postępowanie przygotowawcze lub czynności wyjaśniające są prowadzone w związku z czynami popełnionymi w zakresie działalności osoby fizycznej bądź prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej (akceptanta).

Co więcej, na podstawie art. 278b ustawy KAS w okresie od 1.07.2022 do 31.12.2024 r. agent rozliczeniowy jest obowiązany do przekazywania Szefowi KAS, co miesiąc, informacji o transakcjach płatniczych akceptanta wykonywanych przy użyciu terminala płatniczego. Dane przekazywane Szefowi KAS obejmują m.in. numer rachunku akceptanta powiązanego z terminalem płatniczym.

Gdy systemy analityczne Szefa KAS osiągną sprawność JPK, możliwości kontroli rachunków bankowych obywateli staną się praktycznie nieograniczone.