Pełnomocnik musi mieć adres elektroniczny, ale niekoniecznie ePUAP

Tak orzekł NSA w wyroku z 22.01.2020 (II FSK 533/18).Zdaniem sądu MF nie był upoważniony, by we wzorze pełnomocnictwa PPS-1 wymagać od profesjonalnych pełnomocników podawania adresu elektronicznego w systemie teleinformatycznym organu podatkowego (np. ePUAP). To wykracza poza zakres upoważnienia ustawowego i nie jest wiążące dla sądu – stwierdził NSA.

Chodziło o odwołanie wniesione przez pełnomocnika podatnika (radcę prawnego) od decyzji prezydenta miasta. Samorządowe kolegium odwoławcze (SKO) postanowiło pozostawić je bez rozpoznania. Powodem było wskazanie przez radcę w formularzu pełnomocnictwa szczególnego (PPS-1) adresu e-mail, a nie adresu ePUAP.

WSA w Gliwicach uchylił postanowienie SKO. Stwierdził, że brak adresu elektronicznego w pełnomocnictwie szczególnym nie jest przeszkodą w prowadzeniu postępowania, a w szczególności w żadnej mierze nie niweczy skuteczności udzielonego pełnomocnictwa. Nie dotyczy bowiem istoty stosunku prawnego pełnomocnictwa, a tylko wiąże się z zasadą doręczania pism pełnomocnikom profesjonalnym za pomocą środków komunikacji elektronicznej (przewidzianą w art. 144 § 5 Op). W istocie jest to ułatwienie dla organów podatkowych, które w jednym dokumencie otrzymują pełnomocnictwo oraz dane niezbędne do komunikowania się z pełnomocnikiem – wskazał sąd.

Podkreślił natomiast, że pozostawiając odwołanie bez rozpoznania, SKO odebrało podatnikowi prawo do załatwienia sprawy podatkowej dwa razy, zgodnie z zasadą dwuinstancyjności.

Zasady doręczeń

Wyrok ten utrzymał w mocy NSA. Przypomniał, że zgodnie z art. 144 § 2 Op jednym z możliwych sposobów doręczeń pism w postępowaniu podatkowym jest doręczenie za pomocą środków komunikacji elektronicznej. W takim przypadku doręczenie to następuje przez:

• portal podatkowy lub
• elektroniczną skrzynkę podawczą.

W przypadku profesjonalnych pełnomocników (adwokatów, radców prawnych, doradców podatkowych) ustawodawca wskazał dwa sposoby doręczenia (art. 144 § 5 Op):

• za pomocą środków komunikacji elektronicznej,
• w siedzibie organu podatkowego.

Od doręczenia pism za pomocą środków komunikacji elektronicznej można odstąpić, gdy doręczenie to nie jest możliwe z powodu problemów technicznych (art. 144 § 3 Op). Wówczas doręczeń dokonuje się za pośrednictwem operatora pocztowego.

Co do zasady więc – stwierdził NSA – pisma dla podatników reprezentowanych przez profesjonalnych pełnomocników powinny być doręczane przede wszystkim za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Pełnomocnik będący radcą prawnym, adwokatem lub doradcą podatkowym musi zatem mieć adres elektroniczny. Taki obowiązek nakłada na niego wspomniany art. 144 § 3 Op oraz art. 138c § 1 Op, zgodnie z którym w pełnomocnictwie dla adwokata, radcy prawnego lub doradcy podatkowego niezbędne jest wskazanie adresu elektronicznego tego pełnomocnika.

Adres elektroniczny i system teleinformatyczny

W Op nie zdefiniowano pojęcia adresu elektronicznego. Definicja ta znajduje się w art. 2 pkt 1 ustawy z 18.07.2020 o świadczeniu usług elektronicznych (DzU poz. 344). W świetle tego przepisu adres elektroniczny to oznaczenie systemu teleinformatycznego umożliwiające porozumiewanie się za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w szczególności poczty elektronicznej. Przez system teleinformatyczny należy rozumieć (zgodnie z art. 2 pkt 3) zespół współpracujących ze sobą urządzeń informatycznych i oprogramowania, zapewniający przetwarzanie i przechowywanie, a także wysyłanie i odbieranie danych poprzez sieci telekomunikacyjne za pomocą właściwego dla danego rodzaju sieci telekomunikacyjnego urządzenia końcowego w rozumieniu ustawy – Prawo telekomunikacyjne.

Systemem teleinformatycznym administracji podatkowej, służącym do kontaktu organów podatkowych z podatnikami, płatnikami i inkasentami, a także ich następcami prawnymi oraz osobami trzecimi, jest portal podatkowy (zgodnie z art. 3 pkt 14 Op).

Dwa różne adresy

Sposób doręczania pism w postępowaniu podatkowym za pomocą środków komunikacji elektronicznej został uregulowany w art. 152a Op. Zgodnie z jego § 1 w celu doręczenia pisma w formie dokumentu elektronicznego organ podatkowy przesyła na adres elektroniczny adresata zawiadomienie zawierające:

• informację, że adresat może odebrać pismo w formie dokumentu elektronicznego,
• wskazanie adresu elektronicznego, z którego adresat może pobrać pismo i pod którym powinien dokonać potwierdzenia doręczenia pisma,

• pouczenie dotyczące sposobu odbioru pisma, a w szczególności sposobu identyfikacji pod wskazanym adresem elektronicznym w systemie teleinformatycznym organu podatkowego, oraz informację o wymogu podpisania urzędowego poświadczenia odbioru w sposób, o którym mowa w art. 20a ustawy z 17.02.2005 o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (DzU z 2020 poz. 346).

• NSA podkreślił więc, że art. 152a § 1 Op odróżnia dwa adresy elektroniczne:

  • adres elektroniczny adresata,
  • adres elektroniczny w systemie teleinformatycznym organu podatkowego.

  Nie muszą to być zatem – jak zauważył NSA – adresy tożsame, skoro pierwszy (adres elektroniczny adresata) służy do doręczenia zawiadomienia o wysłaniu pisma, a drugi (adres elektroniczny w systemie teleinformatycznym organu podatkowego) do odbioru pisma.

  Zdaniem NSA potwierdza to również art. 152a § 1 pkt 2, który w zawiadomieniu o możliwości odbioru pisma w formie dokumentu elektronicznego nakazuje wskazać adres elektroniczny, pod którym adresat może odebrać pismo i potwierdzić jego odbiór.

  Dopiero ten drugi adres jest jednoznacznie określony jako adres w systemie teleinformatycznym organu podatkowego. Organ nie tylko jest zobowiązany do podania tego drugiego adresu, ale także ma wskazać sposób identyfikacji adresata w systemie teleinformatycznym organu – podkreślił sąd.

  Jakikolwiek elektroniczny

  NSA wskazał, że art. 152a Op odnosi się do wszystkich doręczeń za pomocą środków komunikacji elektronicznej, a więc dotyczy nie tylko doręczeń samym podatnikom (którym pisma są doręczane na podstawie art. 144a Op), ale również profesjonalnym pełnomocnikom.

  Należy więc uznać – stwierdził NSA – że dla potrzeb doręczeń adres elektroniczny profesjonalnego pełnomocnika może istnieć w jakimkolwiek systemie umożliwiającym porozumiewanie się za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej.

  Nie stoi temu na przeszkodzie – w ocenie sądu – treść wzoru pełnomocnictwa PPS-1, stanowiącego załącznik do rozporządzenia MF z 28.12.2015 w sprawie wzorów pełnomocnictwa szczególnego i pełnomocnictwa do doręczeń oraz wzorów zawiadomienia o zmianie, odwołaniu lub wypowiedzeniu tych pełnomocnictw (DzU z 2018 poz. 974).

  W wyjaśnieniu do rubryki 44 (obecnie 47 – przyp. red.) wskazano, że w przypadku adwokata, radcy prawnego lub doradcy podatkowego adres elektroniczny oznacza adres elektroniczny w systemie teleinformatycznym wykorzystywanym przez organ podatkowy (np. ePUAP).

  NSA zwrócił uwagę, że wzór pełnomocnictwa PPS-1 został opracowany przez MF na podstawie upoważnienia zawartego w art. 138j § 1 pkt 2 Op. Zgodnie z tym przepisem MF miał określić w rozporządzeniu wzór pełnomocnictwa szczególnego umożliwiający wskazanie zakresu pełnomocnictwa oraz dane identyfikujące mocodawcę i pełnomocnika, mając na celu uproszczenie zgłaszania pełnomocnictwa.

  Upoważnienie ustawowe do wydania rozporządzenia nie zawiera w swojej treści umocowania do zdefiniowania pojęcia adresu elektronicznego profesjonalnego pełnomocnika – zwrócił uwagę sąd kasacyjny. Uznał więc, że wskazując we wzorze pełnomocnictwa PPS-1, że ma to być adres elektroniczny w systemie teleinformatycznym organu podatkowego, MF wykroczył poza zakres upoważnienia ustawowego.

  Nie jest to więc wiążące dla sądu – orzekł NSA, przywołując art. 178 w zw. z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP.

  Skoro ustawa nie definiuje adresu elektronicznego pełnomocnika, a przeciwnie, posługuje się przy określaniu sposobu doręczeń za pomocą środków komunikacji elektronicznej określeniami adres elektroniczny adresata i adres w systemie teleinformatycznym organu podatkowego, to minister nie był uprawniony do zawężenia pojęcia adresu elektronicznego adresata wyłącznie do adresu elektronicznego w systemie teleinformatycznym organu podatkowego – stwierdził NSA.

  Dodał, że pojęcie adresu elektronicznego, o którym mowa w art. 138c § 1 Op, rozumianego jako każdy adres elektroniczny w dowolnym systemie teleinformatycznym, było już prezentowane m.in. w wyrokach z 15.05.2018 (II FSK 455/17) i 26.04.2018 (II FSK 3054/17).

  Skoro więc w druku pełnomocnictwa PPS-1 radca prawny podał swój adres e-mail, umożliwiający doręczenie zawiadomienia (o którym mowa w art. 152a § 1 Op), to tym samym pełnomocnictwo spełniało wymogi formalne i brak było podstaw do pozostawienia odwołania bez rozpoznania – podsumował NSA.

  Zaznaczył, że nie podziela tezy wyroku z 22.03.2017 (I GSK 166/17), z którego wynikało, że niewskazanie adresu elektronicznego pełnomocnika jest równoznaczne z wystąpieniem problemów technicznych uniemożliwiających organowi doręczanie pism za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

  Zdaniem NSA problem techniczny oznacza wadliwość działania systemu teleinformatycznego, a nie dotyczy działania osoby (adresata pism kierowanych przez organ). Problem techniczny, o którym mowa w art. 144 § 3 Op, nie może być utożsamiany z zaniechaniem wskazania czy zaniechaniem posiadania przez pełnomocnika strony adresu na ePUAP – stwierdził NSA.

  Tym samym podzielił pogląd wyrażony wcześniej w wyrokach z 22.03.2019 (II FSK 937/17) i 26.04.2018 (II FSK 3054/17).