Opieka zdrowotna nad pracownikami w czasie pandemii

Wiążące od 16.12.2020 zmiany – wynikające z nowelizacji 9.12.2020 do specustawy (DzU poz. 2255, tzw. tarcza 6.0) – zmierzają do uregulowania opieki profilaktycznej nad pracownikami w trakcie przedłużającej się pandemii.

Zmniejszenie wydatków z tym związanych, zwiększenie roli lekarzy medycyny pracy oraz ograniczenie czasu spędzanego przez zatrudnionych na badaniach to główne cele kolejnej nowelizacji – z 12.11.2020 do rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU poz. 2131), która też obowiązuje od 16.12.2020.

Podczas stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii pracownik jest zwolniony z konieczności poddawania się badaniom okresowym, w tym zlecanym obligatoryjnie zatrudnionym w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych albo pyłów zwłókniających, po zaprzestaniu pracy w kontakcie z takimi substancjami bądź po rozwiązaniu umowy o pracę. Oczywiste jest, że we wskazanych okresach zakład pracy nie wystawia również skierowań na te badania.

Zawieszenie do 180 dni po zniesieniu stanu epidemii

Według dotychczasowych regulacji po zakończeniu stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii strony musiały niezwłocznie podjąć realizację tych obowiązków tak, by je wykonać najpóźniej 60. dnia po odwołaniu tego stanu. Od 16.12.2020 tarcza 6.0 wydłuża okres zawieszenia do 180 dni od zniesienia stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii.

Nadal obowiązuje zasada, że w razie utrudnionego dostępu do lekarza medycyny pracy inny lekarz może przeprowadzić wstępne oraz kontrolne badania lekarskie i wydać odpowiednie orzeczenie. Wcześniej takie orzeczenie traciło moc po upływie 30 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii, a od 16.12.2020 (na mocy tarczy 6.0) dopiero po upływie 180 dni od daty zniesienia stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii. Orzeczenia lekarskie wydane w ramach wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich, których ważność upłynęła po 7.03.2020, zachowają moc do upływu 180 dni od dnia odwołania danego stanu (zmieniony art. 31m ust. 1 specustawy).

Zgodnie z tarczą 6.0 podczas pandemii kandydaci do pracy, posiadający ważne badania okresowe z poprzedniego miejsca pracy, nie przechodzą u nowego pracodawcy wstępnych badań, jeżeli spełnią łącznie poniższe warunki:

• aplikują o stanowisko administracyjno-biurowe,
• mają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania,
• pracodawca stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na nowym stanowisku.

Nie zmienia się generalna zasada, że pozostali kandydaci do pracy (czyli werbowani do innych zajęć niż administracyjno-biurowe) nie muszą robić wstępnych badań medycznych, pod warunkiem że są ponownie przyjmowani do pracy:

• u tego samego pracodawcy na stanowisko to samo/z takimi samymi warunkami,
• u innego pracodawcy, jeśli przedstawią mu aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania, a nowy pracodawca stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na proponowanym stanowisku.

Dotychczas skorzystanie z tego zwolnienia było dodatkowo obwarowane wymogiem zawarcia kolejnego angażu w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub po wygaśnięciu stosunku pracy (art. 229 § 11 pkt 1 i 2 Kp). Tarcza 6.0 wydłuża ten okres do 180 dni od rozwiązania bądź wygaśnięcia stosunku pracy (nowy ust. 5 art. 12a specustawy) przy zachowaniu prawa do zwolnienia.

Wskazówki metodyczne – podpowiedź, a nie dyrektywa

Dotychczas lekarz medycyny pracy musiał skierować kandydata do pracy lub zatrudnionego na badania dodatkowe bądź konsultacje specjalistyczne, jeśli przewidywały to wskazówki metodyczne (stanowiące załącznik do rozporządzenia). W świetle zmienionego od 16.12.2020 § 2 ust. 2 rozporządzenia lekarz medycyny pracy może poszerzyć zakres badania profilaktycznego o dodatkowe specjalistyczne badania konsultacyjne, w zależności od wskazań, w szczególności: otolaryngologiczne, neurologiczne, okulistyczne, dermatologiczne, alergologiczne lub psychologiczne, oraz badania dodatkowe, a także wyznaczyć krótszy termin następnego badania, niż wynika ze wskazówek metodycznych, gdy w jego opinii jest to niezbędne do prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika.

Oznacza to, że od tej daty o potrzebie przeprowadzenia specjalistycznych badań konsultacyjnych decyduje lekarz medycyny pracy. Ustawodawca uznał, że jest on przygotowany do samodzielnej oceny w tym zakresie, ponieważ kilka lat temu program jego specjalizacji został poszerzony o diagnostykę narządu wzroku, słuchu i równowagi oraz układu nerwowego. Od 16.12.2020 wskazówki metodyczne przestały być dla lekarza obligatoryjnymi dyrektywami, a stały się przewodnikiem czy wzorem dobrych praktyk.

Zalecenia zawarte we wskazówkach metodycznych zostały zaktualizowane zgodnie z osiągnięciami nauki i techniki, a także o nowe czynniki środowiska pracy: fizyczne, chemiczne, biologiczne oraz związane ze sposobem wykonywania pracy.

W ramach tych ostatnich nowelizacja rozporządzenia dodała w pkt V wskazówek „Inne czynniki”, m.in. prace na stanowiskach związanych z kierowaniem pojazdami. Pozwoli to na lepszą weryfikację stanu zdrowia pracowników, do których obowiązków należy prowadzenie auta. Zrezygnowano z czynnika nazywanego pracami wymagającymi pełnej sprawności psychoruchowej, który sprawiał trudności definicyjne.

Do badań profilaktycznych oraz postępowań ws. wydania orzeczenia lekarskiego wszczętych i niezakończonych przed 16.12.2020 stosuje się nowe przepisy, przy czym czynności wykonane przed tym dniem pozostają ważne. Orzeczenia lekarskie, sporządzone według starych zasad, zachowują moc wiążącą przez okres, na jaki zostały wystawione.