Odprawa dla zwolnionych grupowo objęta PIT

Potwierdza to wyrok NSA z 27.01.2022 r. (II FSK 1170/19).

W myśl art. 21 ust. 1 pkt 3 updof wolne od PIT są otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw bądź aktów administracyjnych wydanych na podstawie tych przepisów, oraz otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z postanowień układów zbiorowych pracy, innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów lub statutów, o których mowa w art. 9 § 1 Kp, z wyjątkiem m.in.:

a) określonych w prawie pracy odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę,

b) odpraw pieniężnych wypłacanych na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem odprawa nie może zostać uznana za odszkodowanie za bezprawne działanie pracodawcy polegające na rozwiązaniu stosunku pracy, bo prawo nie zabrania pracodawcy restrukturyzacji zatrudnienia, nawet jeżeli wiąże się ona ze zwolnieniem znacznej części pracowników. W przypadku zwolnień grupowych pracodawca obowiązany jest jedynie do zachowania procedury określonej w ustawie o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, a także do wypłaty odpraw pieniężnych, o których mowa w art. 8 ust. 1 tej ustawy.

W orzecznictwie podkreśla się, że odprawy związane ze zwolnieniami grupowymi są swoistą „zapłatą” przez pracodawcę za zgodne z prawem i skutecznie zwolnienie się od zobowiązania zatrudnienia pracownika. Funkcją odprawy nie jest wynagrodzenie szkody za utratę możliwości zarobkowania, bo zakończenie stosunku pracy u dotychczasowego pracodawcy nie jest równoznaczne z utratą możliwości zarobkowania w ogóle (wyrok SN z 1.04.2015 r., II PK 134/14).

NSA wskazał, że decydujący wpływ na rozstrzygnięcie ma art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. b updof, który wyłącza ze zwolnienia od PIT odprawy pieniężne wypłacane na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników: Skoro przepisy układów zbiorowych pracy i porozumień kończących spory zbiorowe stanowią przepisy prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 Kp, a odprawa została wypłacona na podstawie porozumienia dotyczącego grupowego zwolnienia z uwagi na szczególne zasady rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (związana była ze zwolnieniami grupowymi), to nie podlega ona zwolnieniu od podatku dochodowego z uwagi na wyłączenie zawarte w art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. b updof. Brak jest bowiem podstaw (…) do odmiennego traktowania odpraw wypłaconych z tego samego tytułu na podstawie ustaw i na podstawie układów zbiorowych pracy i porozumień kończących spory zbiorowe.

Takiej wykładni sprzeciwia się bowiem art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. (…) W tym przypadku sytuacja osób otrzymujących dodatkową odprawę od pracodawcy z tytułu rozwiązania z nimi umowy o pracę w wyniku zwolnień grupowych byłaby zdecydowanie korzystniejsza od sytuacji osób, które odprawy takie otrzymały tylko w wysokości wynikającej z ustawy. Nie tylko otrzymałyby większe świadczenia, ale (…) świadczenia dodatkowe byłyby zwolnione od opodatkowania – czytamy w ww. orzeczeniu.

Podobne wnioski wynikają z innych wyroków NSA, m.in. z 17.11.2021 r. (II FSK 420/19), 30.05.2019 r. (II FSK 608/19), 9.05.2019 r. (II FSK 1775/17), 12.04.2019 r. (II FSK 1323/17) i 21.02.2018 r. (II FSK 1979/17).