Odliczenie VAT z faktur VAT RR w przypadku potrąceń z należności przekazanej rolnikowi

Mechanizm zryczałtowanego zwrotu podatku dla rolników ryczałtowych (o którym mowa w art. 115–118 ustawy o VAT) polega z jednej strony na obciążeniu nabywcy produktów rolnych, zarejestrowanego jako czynny podatnik VAT, obowiązkiem naliczenia i wypłaty kwoty zryczałtowanego zwrotu podatku według stawki 7%, a z drugiej na przyznaniu mu prawa do odliczenia wypłaconej kwoty podatku.

Z założenia więc mechanizm rozliczenia VAT – stworzony w ramach procedury szczególnej przewidzianej dla rolników ryczałtowych – jest neutralny dla podatnika, będącego nabywcą towarów i usług dostarczonych przez rolnika ryczałtowego.

Jednym z warunków odliczenia zryczałtowanego zwrotu podatku jest zapłata należności za produkty rolne lub usługi rolnicze, obejmująca również kwotę zryczałtowanego zwrotu podatku, na rachunek bankowy rolnika ryczałtowego lub na jego rachunek w skok, której jest członkiem (art. 116 ust. 6 pkt 2 ustawy o VAT).

Kompensata należności

Problem z odliczeniem VAT może się pojawić, gdy kwota należności wynikająca z faktury VAT RR została pomniejszona o zobowiązania rolnika. Nabywca, który pomniejszył należność przysługującą rolnikowi ryczałtowemu z tytułu dostawy produktów rolnych lub świadczenia usług rolniczych, może w całości odliczyć podatek naliczony z wystawionej przez siebie faktury VAT RR tylko wtedy, gdy dokonane potrącenie ma podstawę w art. 116 ust. 8, 9 i 9a ustawy o VAT.

Z art. 116 ust. 8 ustawy o VAT wynika, że warunek dokonania zapłaty jest spełniony, jeśli nabywca skompensował kwotę należności z tytułu dostawy produktów rolnych lub świadczenia usług rolniczych z należnościami za towary i usługi sprzedane rolnikowi ryczałtowemu, a na rachunek bankowy rolnika przekazał kwotę stanowiącą różnicę wynikającą z tej kompensaty.

Przykładem potrącenia dokonanego na podstawie art. 116 ust. 8 ustawy o VAT może być również zapłata za czasopisma branżowe o tematyce rolniczej, wynikająca z odpłatnej dostawy podlegającej VAT, dokonanej przez nabywcę produktów rolnych na rzecz rolnika. Jak czytamy w interpretacji KIS z 21.01.2020 (0113-KDIPT1-3.4012.710.2019.2.OS), skoro (…) z jednej strony rolnik ryczałtowy obowiązany jest do dokonania zapłaty za czasopisma branżowe o tematyce rolniczej, z drugiej natomiast strony spółdzielnia do dokonania na jego rzecz zapłaty należności za produkty rolne, to dokonana kompensata tych należności stanowi potrącenie, o którym mowa w art. 116 ust. 8 ustawy o VAT.

Za dopuszczalne należy moim zdaniem uznać również potrącenie z należności przysługującej rolnikowi ryczałtowemu wierzytelności nabytej w drodze przelewu, o którym mowa w art. 509 Kc, której dłużnikiem jest ten rolnik. NSA w wyroku z 23.02.2016 (I FSK 1721/14) orzekł, że przez należności za towary i usługi dostarczane rolnikowi ryczałtowemu, o których mowa w art. 116 ust. 8 i 9a ustawy o VAT, rozumieć należy również potrącenia wierzytelności nabytych przez nabywcę produktów rolnych na podstawie art. 509 Kc od osoby trzeciej – o ile nie prowadzi to do nadużycia prawa. Zdarzają się też jednak orzeczenia przeciwne (wyroki NSA z 20.08.2015, I FSK 226/14, i WSA w Białymstoku z 28.02.2018, I SA/Bk 1865/17).

Innego rodzaju potrącenia należności przysługującej rolnikowi ryczałtowemu, które nie powodują utraty prawa do odliczenia części VAT, zostały wymienione także w art. 116 ust. 9 i 9a ustawy o VAT. Są to potrącenia:

• z tytułu spłaty rat pożyczek i zaliczek udzielanych rolnikowi ryczałtowemu na warunkach określonych w art. 116 ust. 9 ustawy o VAT,
• wynikające z innych ustaw, rozporządzeń Rady UE lub tytułów wykonawczych (egzekucyjnych), o których mowa w art. 116 ust. 9a ustawy o VAT.

Wpłaty na fundusze promocji

Jednym z rodzajów potrąceń, które nie skutkują utratą prawa do pełnego odliczenia VAT z faktury VAT RR, są wpłaty naliczane rolnikom ryczałtowym na podstawie ustawy z 22.05.2009 o funduszach promocji produktów rolno-spożywczych (DzU z 2017 poz. 2160). Na mocy tej ustawy utworzono 10 funduszy (m.in. Fundusz Promocji Mleka, Fundusz Promocji Mięsa Wołowego, Fundusz Promocji Owoców i Warzyw, Fundusz Promocji Ryb), które mają na celu promocję spożycia wymienionych produktów rolno-spożywczych. Do naliczania, pobierania i przekazywania wpłat na poszczególne fundusze zostały zobowiązane wskazane przez ustawodawcę podmioty skupujące żywiec, zboża, owoce i warzywa, ryby, w tym np. ubojnie oraz podatnicy VAT prowadzący działalność gospodarczą w zakresie wywozu żywych zwierząt poza terytorium Polski.

Zgodnie z art. 3 ww. ustawy wpłaty na fundusze promocji są naliczane z reguły w wysokości 0,1% wartości netto, która wynika z wystawionej faktury VAT RR (inna jest tylko wpłata na Fundusz Promocji Mleka oraz Fundusz Promocji Roślin Oleistych). Faktyczny ciężar opłaty na dany fundusz ponosi rolnik ryczałtowy dostarczający produkt rolny. Nabywca produktów rolnych występuje jedynie w roli płatnika, który nalicza i pobiera od rolnika tę opłatę, poprzez potrącenie jej z kwoty przysługującej mu za dostarczone produkty rolne, a następnie przekazuje na rachunek odpowiedniego funduszu. W rezultacie faktury VAT RR wystawione przez nabywcę produktów rolnych zobowiązują go do potrącenia z należności na rzecz rolnika wpłat przekazywanych na dany fundusz.

Tego rodzaju potrącenia nie wykluczają pełnego odliczenia VAT z wystawionej faktury VAT RR, ponieważ obowiązek pobierania i przekazywania wpłat na właściwy fundusz promocji produktów rolno-spożywczych wynika z odrębnej ustawy.

Wpłata na fundusz udziałowy

Nabywca produktów rolnych zachowuje prawo do odliczenia pełnej kwoty VAT z faktury VAT RR także w razie pomniejszenia należności przysługującej rolnikowi ryczałtowemu o wpłatę na fundusz udziałowy dokonywaną na podstawie art. 167 § 1 pkt 1 ustawy z 16.09.1982 Prawo spółdzielcze (DzU z 2020 poz. 275), co potwierdzają m.in. interpretacje KIS z 6.12.2019, 0114-KDIP1-3.4012.580.2019.1.JG, 14.01.2020, 0113-KDIPT1-3.4012.595.2019.2.OS, oraz 21.01.2020, 0113-KDIPT1-3.4012.710.2019.2.OS).

Potrącenia na fundusz wzajemnej pomocy

Sporną kwestią jest natomiast potrącanie z należności przysługujących rolnikowi ryczałtowemu wpłat na fundusz wzajemnej pomocy (dalej FWP) pobieranych od rolników ryczałtowych, będących członkami spółdzielni, na podstawie statutu spółdzielni lub innych wewnętrznych postanowień. Z wpłat tych mogą być np. finansowane pożyczki dla rolników. Fundusz jest tworzony na mocy art. 78 § 2 Prawa spółdzielczego, który przyznaje spółdzielniom prawo do tworzenia funduszy własnych przewidzianych m.in. w statucie.

Jeżeli wpłata na FWP pomniejsza należność rolnika ryczałtowego z faktury VAT RR, to zdaniem organów podatkowych pozbawia go ona, w tej części, prawa do odliczenia VAT wykazanego na fakturze, ponieważ nie stanowi żadnego z tytułów potrąceń powołanych w art. 116 ust. 9a ustawy o VAT (zob. interpretacja KIS z 21.01.2020, 0113-KDIPT1-3.4012.710.2019.2.OS).

Innego zdania był natomiast WSA w Kielcach, który w wyroku z 14.03.2019 (I SA/Ke 41/19) uznał, że potrącenie to – jako wynikające z innych ustaw – ma podstawę w art. 116 ust. 9a ustawy o VAT. Zdaniem WSA potrącenie składki na FWP wypełnia dyspozycję art. 498 Kc, ponieważ rolnik ryczałtowy jest dłużnikiem spółdzielni z tytułu składek na FWP i jednocześnie wierzycielem z tytułu należności za dostawy mleka. W ocenie sądu spółdzielnia jako czynny podatnik VAT może odliczyć podatek VAT naliczony w pełnej wysokości z faktur VAT RR, z uwzględnieniem art. 116 ust. 9a ustawy o VAT, w sytuacji gdy realizuje płatności dla rolników ryczałtowych, pomniejszone o należne wpłaty z tytułu (...) składek na FWP.

Orzeczenie nie jest jednak jeszcze prawomocne, co oznacza, że spór w tym zakresie ostatecznie zostanie rozstrzygnięty przez NSA.

Potrącenie składki ubezpieczeniowej

Potrącenia niemające podstawy w przepisach ustawy o VAT skutkują utratą przez nabywcę prawa do odliczenia części VAT naliczonego z faktury VAT RR. Przykładowo w interpretacji z 14.01.2020 (0113-KDIPT1-3.4012.595.2019.2.OS) dotyczącej potrącenia składki na grupowe ubezpieczenie na życie, do którego przystąpił rolnik, KIS jednoznacznie wskazała, że podatnik może odliczyć VAT jedynie w części odpowiadającej należności zapłaconej na rachunek bankowy rolnika, ponieważ w przypadku potrąceń na składkę za ubezpieczenie na życie (…) wpłaty te nie są należnościami za towary i usługi dostarczane rolnikowi ryczałtowemu, o których mowa w art. 116 pkt 8 ustawy. Ponadto wpłaty te nie są należnościami z tytułu potrąceń wskazanych w art. 116 pkt 9a ustawy.

(...) W tym przypadku mamy do czynienia wyłącznie z umową pomiędzy stronami transakcji, co do sposobu uregulowania należności, a nie z obowiązkiem potrącenia z tej należności kwot wynikających z odrębnych ustaw.