Od kiedy obowiązują nowe orzeczenia potwierdzające niepełnosprawność pracownika

Ogólne zasady z ustawy o rehabilitacji

Powstał problem, od kiedy pracodawca wlicza do stanu zatrudnienia pracownika okazującego kolejne orzeczenie o stopniu niepełnosprawności wydane po tym, którego moc została przedłużona na podstawie art. 23 nowelizacji: czy bezpośrednio po dacie wydania nowego ostatecznego orzeczenia, czy też na korzystniejszych zasadach, określonych w art. 2a ust. 2–4 ustawy o rehabilitacji. W świetle tych ostatnich przepisów zaliczenia we wskazanych okolicznościach dokonuje wstecznie – w zależności, kiedy pracownik złożył wniosek o wydanie kolejnego orzeczenia. Jeżeli wniosek taki przekazał:

• najpóźniej w dniu następującym po dniu upływu ważności poprzedniego orzeczenia – zaliczenie w myśl art. 2a ust. 2 ustawy o rehabilitacji następuje począwszy od dnia złożenia wniosku – pod warunkiem, że według kolejnego orzeczenia tego dnia był niepełnosprawny,
• z opóźnieniem (czyli później niż następnego dnia po dniu upływu ważności poprzedniego orzeczenia) – zaliczenie w myśl art. 2a ust. 3 ustawy o rehabilitacji następuje w okresie do 3 mies. poprzedzających dzień przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia, jeśli wynika z niego, że w tym okresie był już niepełnosprawny (patrz interpretacja Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych z 22.01.2013 r., BON-I-52311-15-2-LK/2013).

Według opinii PFRON z początku sierpnia 2023 r., będącej odpowiedzią na pytanie jednego z naszych Czytelników, należy przyjąć rozwiązanie korzystniejsze dla pracowników, a więc reguły wynikające z art. 2a ust. 2–4 ustawy o rehabilitacji, przy czym jako dzień upływu ważności poprzedniego orzeczenia należy rozumieć ostateczne terminy przedłużonej ważności poprzednich orzeczeń określone w art. 23 nowelizacji (wskazane w tabeli 1). Sposób postępowania przedstawia tabela 2.

Orzeczenia o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności wydane na czas określony, których ważność upłynęła po 5.08.2023 r. (data wejścia w życie nowelizacji), nie podlegają już przedłużeniu. Są aktualne przez czas w nich określony. Pracownika przedstawiającego kolejne orzeczenie należy zakwalifikować do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych według reguł z art. 2a ust. 2–4 ustawy o rehabilitacji.

Jak to wygląda w praktyce

Korekty w razie pogorszenia stanu zdrowia

W myśl stanowiska BON z 22.01.2013 r. zasadę zaliczania do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych określoną w art. 2a ust. 3 ustawy o rehabilitacji stosuje się odpowiednio do zmiany orzeczenia o niepełnosprawności w razie pogorszenia stanu zdrowia pracownika. Dotyczy to również wniosków składanych przez pracownika podczas stanu epidemii bądź zagrożenia epidemicznego.

Schorzenia specjalne i szczególne

W myśl art. 26a ust. 1b ustawy o rehabilitacji pracodawca korzysta z większych dofinansowań z tytułu angażu pracowników niepełnosprawnych z tzw. schorzeniami specjalnymi, tzn.:

• chorobą psychiczną,
• upośledzeniem umysłowym,
• całościowym zaburzeniem rozwojowym,
• epilepsją
• ślepotą.

Jeśli wśród zatrudnionych są osoby niepełnosprawne z tzw. schorzeniami szczególnymi, tzn. z chorobą Parkinsona, ze stwardnieniem rozsianym, z para-, tetra- lub hemiplegią, ze znacznym upośledzeniem widzenia (ślepotą) oraz z niedowidzeniem, głuchotą i głuchoniemotą, nosicielstwem wirusa HIV oraz chorobą AIDS, epilepsją, przewlekłą chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym, miastenią czy z późnymi powikłaniami cukrzycy, to pracodawca może nawet korzystać ze zwolnienia od wpłat do PFRON (art. 21 ust. 1 i 7 ustawy o rehabilitacji oraz § 1 rozporządzenia MPiPS z 18.09.1998 r. w sprawie rodzajów schorzeń uzasadniających obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz sposobu jego obniżania, DzU nr 124 poz. 820 ze zm.).

Schorzenia specjalne i szczególne mogą być udokumentowane orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności, innym orzeczeniem, zaświadczeniem lekarza specjalisty czy wyjątkowo orzeczeniem sądu (zob. wyrok WSA w Warszawie z 3.11.2009 r., III SA/Wa 718/09).

Pracownika ze schorzeniem specjalnym bądź szczególnym zalicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych zgodnie z art. 2a ust. 1 i 4 ustawy o rehabilitacji, a więc od dnia przedstawienia pracodawcy jednego z wymienionych dokumentów poświadczających wystąpienie schorzenia.

Jak wyjaśniło Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych na stronie internetowj www.niepelnosprawni.gov.pl, istnieje możliwość łączenia stopnia niepełnosprawności i schorzenia szczególnego z różnych orzeczeń. Może bowiem zaistnieć sytuacja do pewnego okresu (kiedy w obrocie prawnym są dwa ważne orzeczenia potwierdzające niepełnosprawność), gdzie stopień niepełnosprawności będzie wynikał z jednego orzeczenia, a szczególne schorzenia - z innego.

Zgodnie z tą interpretacją schorzenie specjalne/szczególne wolno wykazywać/łączyć z rozstrzygnięciem wynikającym z innego orzeczenia w okresie od daty dostarczenia pracodawcy orzeczenia potwierdzającego schorzenie do upływu ważności tego orzeczenia.

Wydłużenie okresu ważności dokumentów wystawionych przez lekarzy orzeczników ZUS

Opisane w artykule zasady przedłużania – na mocy art. 15h specustawy i następnie art. 23 nowelizacji – orzeczeń o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności nie dotyczą orzeczeń ZUS o niezdolności do pracy lub o niezdolności do samodzielnej egzystencji. Te ostatnie, które miałyby wygasnąć w okresie od 8.03.2020 do 31.07.2023 r., zachowały ważność przez kolejne 3 mies. od upływu terminu ich ważności – pod warunkiem, że wniosek o kolejny dokument osoba niepełnosprawna złożyła przed upływem pierwotnego terminu obowiązywania poprzedniego orzeczenia (art. 15zc specustawy).

Orzeczenia ZUS o niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, które wygasają 1.08.2023 r. albo później, nie korzystają nawet z tego krótkiego wydłużenia o 3 mies. Dezaktualizują się w terminach w nich określonych.

To ważna informacja dla pracodawców, ponieważ zgodnie z art. 5 ustawy o rehabilitacji orzeczenie lekarza orzecznika ZUS:

• o całkowitej niezdolności do pracy ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy emerytalnej oraz o niezdolności do samodzielnej egzystencji ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 tej ustawy – traktuje się na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• o niezdolności do samodzielnej egzystencji ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 ustawy emerytalnej – na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• o całkowitej niezdolności do pracy ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy emerytalnej – na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,
• o częściowej niezdolności do pracy ustalone na podstawie art. 12 ust. 3 oraz o celowości przekwalifikowania, o którym mowa w art. 119 ust. 2 i 3 ustawy emerytalnej – na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności.