Nowe zasady postępowania przy zbiegach egzekucji

Taką zmianę wprowadziła nowelizacja z 11.09.2019 kilku ustaw, w tym o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, Kodeksu postępowania cywilnego oraz o emeryturach i rentach z FUS (DzU poz. 2070, dalej nowelizacja). Zmierza do usprawnienia przebiegu zbiegów egzekucji jednolitych i niejednolitych, przyspieszenia momentu ich rozstrzygnięcia oraz intensyfikacji ściągania alimentów. Ustanawiając przejrzyste reguły, ma ułatwić pracodawcom „poruszanie się” w trakcie tego postępowania.

Egzekucja cywilna jest prowadzona przez cywilne (sądowe) organy egzekucyjne (dalej COE), czyli przez komorników, np. do wynagrodzenia za pracę, i ma na celu odzyskanie należności prywatnoprawnych, np. kredytów, pożyczek i alimentów. Egzekucja administracyjna, realizowana przez administracyjne organy egzekucyjne (dalej AOE), np. dyrektora oddziału ZUS, naczelnika US, wójta, burmistrza, prezydenta miasta, ściąga daniny publiczne, czyli składki, podatki i grzywny administracyjne.

Do zbiegów egzekucji dochodzi, gdy do tego samego wynagrodzenia rości sobie prawo inny organ egzekucyjny, w dniu nadesłania przez tego ostatniego zajęcia prawa, np. wynagrodzenia za pracę.

Zbiegi egzekucji dzielą się na jednolite i niejednolite. Pierwsze to zbiegi egzekucji tego samego rodzaju, czyli cywilnej z cywilną lub administracyjnej z administracyjną. Zbieg niejednolity oznacza konkurencję egzekucji cywilnej z administracyjną do tej samej należności. Rozwiązanie zbiegu polega na wskazaniu organu egzekucyjnego właściwego do łącznego prowadzenia obu postępowań, w trybie dla niego właściwym. W konsekwencji pracodawca przekazuje zajęte kwoty wyłącznie organowi egzekucyjnemu wyłonionemu w wyniku zbiegu.

Zbiegi postępowań różnego rodzaju

Największe zmiany nastąpią w eliminacji zbiegów egzekucji cywilnej z administracyjną do tego samego prawa. Wciąż będą one rozwiązywane według dwóch dotychczasowych wytycznych (art. 62 ust. 1 i 2 upea) – obie sprawy przejmuje razem:

• COE bądź AOE, który jako pierwszy dokonał zajęcia należności, a w razie niemożności ustalenia tego pierwszeństwa – organ, który dokonał zajęcia wyższej kwoty,
• AOE – gdy chodzi o postępowanie prowadzone na podstawie jednolitego tytułu wykonawczego państwa UE albo zagranicznego tytułu wykonawczego, określonych w ustawie z 11.10.2013 o wzajemnej pomocy przy dochodzeniu podatków, należności celnych i innych należności pieniężnych (DzU z 2018 poz. 425).

Od 31.07.2020 na wyjątkowych zasadach będą rozstrzygane zbiegi egzekucji cywilnej i administracyjnej np. do wynagrodzenia za pracę, zasiłków i innej wierzytelności, realizowanych tytułem alimentów, rent, innych świadczeń powtarzających się (np. dożywocie) albo świadczeń pieniężnych określonych w walucie obcej. Połączonymi postępowaniami będzie zawsze zawiadywać komornik.

Identycznie będzie w razie zbiegu egzekucji administracyjnej prowadzonej na podstawie jednolitego czy zagranicznego tytułu wykonawczego z egzekucją cywilną alimentów, rent i należności określonych w walutach obcych. „Wygra” więc COE, jednak prawa i obowiązki wierzyciela należności pieniężnej dochodzonej na podstawie jednolitego bądź zagranicznego tytułu wykonawczego wykona administracyjny organ egzekucyjny (dodanie ust. 3 i 4 do art. 62 upea oraz zmiana art. 773 Kpc).

Ustawodawca uzasadnia to szczególnym uprzywilejowaniem alimentów w katalogu dochodzonych należności oraz brakiem doświadczenia AOE w ściganiu świadczeń powtarzających się i wyrażonych w walutach obcych.

AOE niezwłocznie przekaże właściwemu komornikowi (który przejął zbiegające się postępowania) adnotację w sprawie zbiegu egzekucji, w postaci elektronicznej, zawierającą informacje niezbędne do łącznego prowadzenia spraw (m.in. wysokość i rodzaj należności, odsetki z tytułu niezapłacenia jej w terminie, koszty upomnienia i koszty egzekucyjne). To znacznie ułatwi i przyspieszy moment finalizacji zbiegu egzekucji, gdyż dotąd AEO musiał przesyłać odpisy tytułu wykonawczego z oznaczeniem jego celu oraz odpisy innych dokumentów potrzebnych do prowadzenia egzekucji, co generowało dodatkową pracę i wydatki (dokumenty trzeba było odwzorować cyfrowo, czyli zeskanować itd.).

Obecnie panuje zasada, że w razie kolejnego zbiegu egzekucji cywilnej z administracyjną do tego samego wynagrodzenia za pracę egzekucję przejmuje OE, który realizuje połączone postępowania w wyniku pierwszego zbiegu. Od 31.07.2020, jeżeli kolejny zbieg tych egzekucji dotyczy należności objętej jednolitym albo zagranicznym tytułem wykonawczym, alimentów, innych świadczeń powtarzających się bądź świadczeń spełnianych w walucie obcej, łączne prowadzenie egzekucji należy do komornika – nawet jeśli w wyniku pierwszego zbiegu „wygrał” AOE.

Zbiegi niejednolite, które nastąpią po 30.07.2020, będą rozpatrywane już na nowych zasadach (art. 18 ust. 1 nowelizacji). Po znalezieniu odpowiedniego komornika AOE przekaże mu wskazaną egzekucję świadczeń. Dopiero w razie niemożności ustalenia na podstawie art. 20 nowelizacji właściwego COE opisana egzekucja m.in. alimentów zostanie w rękach AOE.

Zbiegi postępowań administracyjnych

Zbiegi egzekucji administracyjnych, które nastąpią po 30.07.2020, nadal będą rozwiązywane na dotychczasowych zasadach, czyli będzie je przejmował AOE, który jako pierwszy nadesłał zajęcie wynagrodzenia za pracę, a w razie niemożliwości ustalenia tego pierwszeństwa – AOE, który przekazał zajęcie w wyższej kwocie (art. 63 w zw. z art. 62 § 1 i 2 upea). Jednocześnie wprowadzono:

• obowiązek przekazania właściwemu organowi egzekucyjnemu przez organ niewłaściwy adnotacji w sprawie zbiegu zamiast odpisów tytułu wykonawczego, zajęcia itd. (jak obecnie) – już w trakcie zbiegów rozpoczętych przed 30.07.2020, jeżeli do 29.07.2020 niewłaściwy AOE nie przekazał jeszcze odpisów wymienionych dokumentów,
• możliwość ponaglenia niewłaściwego organu przez właściwy w sprawie dostarczenia adnotacji w ciągu 14 dni od doręczenia wezwania i odmowy przejęcia postępowania w formie decyzji organu właściwego, jeśli niewłaściwy organ mimo wszystko nie prześle adnotacji,
• zasadę rozstrzygania kolejnego zbiegu egzekucji administracyjnych do tego samego wynagrodzenia – zawiaduje nim organ, który został wyłoniony w konsekwencji pierwszego zbiegu.

Co się zmieni w obowiązkach pracodawców

Komornik, który będzie po 30.07.2020 wszczynał egzekucję z wynagrodzenia za pracę tytułem alimentów, renty, innych świadczeń powtarzających się lub oznaczonych w walutach obcych, ma obowiązek zawiadomić pracodawcę o charakterze dochodzonych należności. Będzie to sygnałem ostrzegawczym, że od tej chwili może on mieć do czynienia ze szczególnym trybem rozstrzygania zbiegów, co ułatwi mu formułowanie pism w sprawie zbiegów (dodanie nowego § 21 do art. 881 Kpc).

W razie zbiegu egzekucji administracyjnej i cywilnej do wskazanych świadczeń, który nastąpi po 30.07.2020, jeśli wynagrodzenie nie wystarczy na pokrycie wszystkich egzekwowanych należności, pracodawca będzie dokonywał wypłat zawsze na rzecz komornika, a nie – jak obecnie – zasadniczo na rzecz tego organu, który jako pierwszy dokonał zajęcia pensji. Zawiadamiając w tym przypadku zainteresowane organy egzekucyjne, pracodawca będzie musiał się powołać na swoisty charakter egzekwowanych świadczeń (dodanie nowego § 2 do art. 8821 Kpc).

Zbiegi egzekucji do zasiłków

Opisane wyżej zmiany dotyczą odpowiednio zbiegów egzekucji cywilnych i administracyjnych oraz egzekucji administracyjnych do zasiłków. Począwszy od zbiegów zaistniałych po 30.07.2020, jeżeli zajęte kwoty nie wystarczą na zaspokojenie wszystkich dochodzonych należności, pracodawca będzie je przekazywał organowi egzekucyjnemu właściwemu na nowych zasadach, a więc:

• generalnie właściwy będzie organ, który pierwszy dokona zajęcia, a w razie niemożliwości ustalenia tego pierwszeństwa – ten, który nadeśle zajęcie o wyższej wartości,
• w przypadku zbiegów egzekucji do zasiłków tytułem alimentów, świadczeń rentowych, innych powtarzających się lub wyrażonych w walutach obcych albo objętych jednolitym albo zagranicznym tytułem wykonawczym – zawsze „wygra” komornik.

Jeśli pracodawca dowie się, że OE toczą spór o właściwość, potrącane z zasiłków kwoty przekaże do depozytu do czasu rozstrzygnięcia. Kwoty te przekaże właściwemu OE w najbliższym możliwym terminie płatności, na jego wezwanie (nowy ust. 2 pkt 1 w art. 140 ustawy emerytalnej).

W razie zbiegu egzekucji cywilnych do zasiłków, gdy potrącone z zasiłków kwoty nie wystarczą na zaspokojenie wszystkich wierzycieli, pracodawca nadal będzie je przekazywał dopiero po uzyskaniu postanowienia wskazującego właściwego komornika, w najbliższym możliwym terminie. Do tego czasu pozostaną w depozycie (nowy ust. 2 pkt 2 w art. 140 ustawy emerytalnej).

Nowelizacja uregulowała również sposób postępowania pracodawcy, który dostał zajęcie zasiłków tytułem alimentów i jednocześnie zgłosił się wierzyciel, by dokonywać potrąceń z racji alimentów egzekwowanych w trybie pozaegzekucyjnym na podstawie przedłożonego tytułu wykonawczego (np. wyroku orzekającego alimenty), a kwoty potrąceń nie wystarczają na zaspokojenie wszystkich należności pieniężnych. Od 31.07.2020 OE będzie wstrzymywał dokonywanie potrąceń alimentów na podstawie tytułu wykonawczego w całości lub w części i nakazywał egzekucję alimentów, zawiadamiając odpowiednio wierzyciela. Temu ostatniemu, na jego wniosek, pracodawca zwróci wyrok alimentacyjny (zmiana ust. 3 art. 140 ustawy emerytalnej).