Niższe składki ZUS – ulga „na start”, preferencyjne składki i mały ZUS

Zmierzając do uproszczenia formalności związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, ustawodawca wprowadził pewne udogodnienia także w zakresie ubezpieczeń społecznych przedsiębiorców. Obniżono obciążenia przedsiębiorców rozpoczynających działalność (dodając do obowiązujących wcześniej preferencyjnych składek ulgę „na start”) a także tych, którzy prowadzą ją dłużej, ale na skalę mikro (tzw. mały ZUS).

Przypomnijmy, co się kryje pod tymi hasłami:

• ulga „na start” (art. 18 Pp) to zwolnienie z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne przez pierwszych 6 mies. prowadzenia działalności,
• składki od preferencyjnej podstawy lub składki preferencyjne (art. 18a ust. 1 usus) to prawo do opłacania przez 24 mies. składek społecznych od kwoty zadeklarowanej nie niższej niż 30% najniższego wynagrodzenia obowiązującego w danym roku (675 zł w 2019), w przeciwieństwie do standardowych składek, które wylicza się od podstawy nie niższej niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (2859 zł w 2019),
• mały ZUS (art. 18c usus) to prawo od ustalenia indywidualnej podstawy wymiaru składek społecznych przez 36 mies., bazując na przychodach przedsiębiorcy z działalności gospodarczej osiągniętych w poprzednim roku; tak ustalona podstawa nie może być niższa niż 30% najniższego wynagrodzenia (podstawa preferencyjna) ani wyższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (standardowa podstawa wymiaru składek społecznych).

Ulgi te dotyczą wyłącznie składek na własne ubezpieczenie społeczne przedsiębiorcy. Korzystają z nich osoby fizyczne prowadzące działalność na podstawie wpisu do CEIDG (także wspólnicy spółki cywilnej). Nie przysługują osobom wykonującym wolne zawody, wspólnikom spółek podlegających wpisowi do KRS ani twórcom czy artystom.

Ulgi nie mają też zastosowania do innych ubezpieczonych – pracowników ani osób współpracujących z przedsiębiorcą korzystającym z ulgi.

Warunki korzystania z ulg

Ulga „na start” oraz składki preferencyjne przysługują wyłącznie początkującemu przedsiębiorcy. Za takiego uważa się osobę, która podejmuje działalność po raz pierwszy lub nie wcześniej niż po 60 mies. od zawieszenia albo od zakończenia poprzedniej działalności.

Aby skorzystać z tych uprawnień, przedsiębiorca w ramach swojej firmy nie może też wykonywać na rzecz byłego pracodawcy tych samych czynności, które wykonywał w ramach stosunku pracy w danym lub poprzednim roku.

Ulga „na start”

W jej ramach początkujący przedsiębiorca przez 6 mies. od dnia rozpoczęcia działalności nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Ten, kto chce z niej skorzystać, dokonuje zgłoszenia wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego (druk ZUS ZZA z kodem 0540).

Ulga przysługuje maksymalnie przez 6 mies. kalendarzowych, przy czym miesiąc rozpoczęcia działalności wlicza się tylko w przypadku, gdy rozpoczęła się ona 1. dnia miesiąca.

Przedsiębiorca może zrezygnować z ulgi „na start” i od pierwszego dnia działalności zgłosić się do ubezpieczeń społecznych, składając druk ZUS ZUA z kodem 0570 (jeżeli chce opłacać preferencyjne składki) albo 0510 (jeśli chce opłacać składki w standardowej wysokości).

Uwaga: zgłaszając się do ubezpieczeń społecznych, przedsiębiorca rozpoczynający działalność definitywnie rezygnuje z ulgi „na start”. Nie może wyrejestrować się z tych ubezpieczeń i ponownie zgłosić wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego z kodem 0540. Będzie miał taką możliwość dopiero po upływie 60 mies. od zakończenia lub zawieszenia aktualnie prowadzonej działalności.

Preferencyjne składki

Po upływie 6 mies. korzystania z ulgi „na start”, przez kolejne 24 mies. przedsiębiorca może opłacać składki społeczne obliczone od preferencyjnej podstawy.

Warunki skorzystania z tej ulgi są takie same jak w przypadku ulgi „na start” – początkujący przedsiębiorca nie może wykonywać na rzecz byłego pracodawcy czynności, które wykonywał w ramach stosunku pracy w danym i poprzednim roku.

Podobnie okres opłacania preferencyjnych składek liczony jest w pełnych miesiącach kalendarzowych. Przedsiębiorca, który nie skorzystał z ulgi „na start” i rozpoczął działalność w trakcie miesiąca (np. 2.11.2018), będzie mógł opłacać składki preferencyjne za miesiąc, w trakcie którego ją rozpoczął i przez kolejne, pełne 24 mies. (do 30.11.2020). W przypadku przejścia z ulgi „na start” na składki preferencyjne będą to kolejne 24 mies. po zakończeniu ulgi „na start”.

Dla przedsiębiorcy, który nie korzystał z ulgi „na start” lub korzystał z niej krócej niż przez 6 mies., okres 24 mies., w trakcie których przysługuje prawo opłacania składek preferencyjnych, rozpoczyna się wraz z datą rezygnacji z ulgi „na start”.

Inaczej niż w przypadku ulgi „na start”, przedsiębiorca w trakcie 24 mies. przysługującego mu prawa do opłacania preferencyjnych składek może opłacać standardowe składki i w kolejnym miesiącu ponownie powrócić do składek preferencyjnych. Niezależnie od tego, za ile miesięcy faktycznie opłaci składki preferencyjne, prawo do tej ulgi ustanie po upływie 24 mies. kalendarzowych od rozpoczęcia działalności/zaprzestania korzystania z ulgi „na start”.

Zawieszenie działalności

Na okres trwania obu wyżej opisanych ulg nie ma wpływu ew. zawieszenie działalności. Przedsiębiorca korzystający z ulgi „na start” czy preferencyjnych składek może zawiesić działalność, jednak okres zawieszenia zostanie wliczony do okresu, przez który ulga przysługuje.

Mały ZUS

Po zakończeniu okresu, w którym jest możliwe korzystanie z preferencyjnych składek, przedsiębiorca, który prowadzi działalność na mniejszą skalę, może przez kolejne 36 mies. opłacać niższe składki w ramach małego ZUS.

Ta ulga nie jest zastrzeżona dla początkujących przedsiębiorców. Ma do niej prawo każdy, kto w poprzednim roku kalendarzowym osiągnął przychód nie wyższy niż 30-krotność minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w grudniu poprzedniego roku (63 tys. zł w 2018) i spełnia łącznie następujące warunki:

• nie przysługuje mu prawo do opłacania preferencyjnych składek,
• nie wykonuje w ramach działalności na rzecz byłego pracodawcy (u którego był zatrudniony przed jej rozpoczęciem) czynności wykonywanych w ramach stosunku pracy w bieżącym i poprzednim roku,
• prowadził działalność w poprzednim roku przez co najmniej 60 dni,
• nie opłacał w poprzednim roku podatku dochodowego w formie karty podatkowej, korzystając jednocześnie ze zwolnienia z VAT i
• nie prowadził w poprzednim roku działalności pozarolniczej w innej formie (np. nie był wspólnikiem spółki jawnej, nie prowadził działalności jako twórca lub artysta).

Wskazany limit przychodu (30-krotność minimalnego wynagrodzenia) dotyczy osób, które prowadziły działalność przez cały rok (365 dni w 2018). Gdy działalność była prowadzona przez część poprzedniego roku, limit oblicza się proporcjonalnie do liczby dni jej prowadzenia (63 tys. zł : 365 × liczba dni, przez które prowadzono działalność – nie mniej niż 60).

Prawo do małego ZUS jest ustalane co do zasady na rok kalendarzowy i przedsiębiorca spełniający wszystkie warunki niezbędne do skorzystania z ulgi musi zgłosić tę chęć najpóźniej w ciągu 7 dni od rozpoczęcia roku. Czyli do 8 stycznia powinien złożyć ZUS ZWUA, wyrejestrowując się z dotychczasowego kodu 0510 i jednocześnie składając ZUS ZUA z kodem 0590.

Wyjątkiem są przedsiębiorcy (spełniający niezbędne do korzystania z tej ulgi warunki), którzy w trakcie roku:

• podjęli zawieszoną lub rozpoczęli nową działalność, lub
• wyczerpali 24-miesięczny okres korzystania z preferencyjnych składek.

Zgłoszenie z kodem 0590 muszą oni złożyć w ciągu 7 dni od rozpoczęcia lub podjęcia działalności albo od dnia, w którym powstało ich prawo do skorzystania z tej ulgi.

Wysokość minimalnej podstawy wymiaru składek społecznych w okresie opłacania małego ZUS jest ustalana dla każdego przedsiębiorcy indywidualnie, na bazie jego przychodów z poprzedniego roku. Średni miesięczny przychód (obliczony wg ustawowo określonego wzoru) mnożony jest przez ogłoszony do tego celu współczynnik (0,5083 w 2019). Tak obliczona najniższa podstawa wymiaru nie może być jednak niższa niż 30% najniższego wynagrodzenia (podstawa preferencyjna) ani wyższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (standardowa podstawa wymiaru składek).

Najniższa podstawa wymiaru ustalana jest na rok kalendarzowy (od 1 stycznia do 31 grudnia). Z małego ZUS przedsiębiorca może korzystać maksymalnie przez 36 mies. w ciągu każdych kolejnych 60 mies., przy czym prawo do tej ulgi ustala się odrębnie na każdy kolejny rok kalendarzowy, uwzględniając przychód z roku poprzedniego.

Przedsiębiorca w trakcie roku kalendarzowego, w którym korzysta z małego ZUS, może w poszczególnych miesiącach deklarować wyższą podstawę wymiaru składek od ustalonej dla niego indywidualnie najniższej podstawy. Jeżeli jednak w ciągu roku zrezygnuje z tej ulgi i zgłosi się z kodem 0510, rezygnacja ta obowiązuje do końca danego roku kalendarzowego.

Niższe składki społeczne a zbieg tytułów ubezpieczenia

Okres korzystania z prawa do opłacania niższych składek społecznych (składek preferencyjnych i małego ZUS) nie ulegnie zmianom w przypadku, gdy przedsiębiorca ma inny tytuł ubezpieczenia, który zwalnia go z obowiązku opłacania składek społecznych z działalności gospodarczej.

Można zadeklarować wyższą podstawę

Jak już o tym była mowa, przedsiębiorca opłaca składki od zadeklarowanej podstawy wymiaru. Zarówno dla składek ulgowych (preferencyjnych i w ramach małego ZUS), jak i standardowych wskazana kwota to jedynie ustawowe minimum. Wysokość podstawy wymiaru deklaruje się, wpisując ją w dokumentach rozliczeniowych za każdy miesiąc (w ZUS DRA, jeśli przedsiębiorca rozlicza składki tylko za siebie, a w pozostałych przypadkach w ZUS RCA), zgodnie z art. 18 ust. 8 usus.

Uwaga: zadeklarowana na dany miesiąc podstawa wyższa od obowiązującego przedsiębiorcę minimum jest dla niego wiążąca i nie może zostać następnie zmniejszona (art. 18 ust. 8a usus).

Składka zdrowotna

Niezależnie od okresu prowadzenia działalności i jej skali, każdy przedsiębiorca zobowiązany jest opłacać składki na ubezpieczenie zdrowotne od podstawy wymiaru, która nie może być niższa niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw (włącznie z wypłatami z zysku), obowiązującego w IV kwartale poprzedniego roku.

W 2019 podstawa wymiaru składki zdrowotnej nie może być niższa niż 3803,56 zł. Składka od ww. podstawy wynosi 342,32 zł i jest:

• niepodzielna w skali miesiąca – już jeden dzień prowadzenia działalności w miesiącu oznacza obowiązek opłacenia pełnej miesięcznej składki zdrowotnej,
• obowiązkowa z każdego tytułu ubezpieczeń – jeżeli przedsiębiorca prowadzący działalność na podstawie wpisu do CEIDG jest też wspólnikiem spółki jawnej, a dodatkowo jest zatrudniony na umowę o pracę, płaci składkę zdrowotną ze wszystkich tytułów ubezpieczenia.

Jedyne wyłączenia z obowiązku opłacania składki zdrowotnej z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej przysługują:

• emerytom i rencistom pobierającym świadczenie w kwocie nie wyższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę,
• osobom z orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności,

które z tytułu działalności uzyskują dochody w granicach połowy najniższej emerytury lub rozliczają PIT w formie karty podatkowej (art. 82 ust. 8 i 9 ustawy zdrowotnej).

Uwaga: zwolnienie z obowiązku opłacania składek zdrowotnych nie oznacza zwolnienia z obowiązku ich rozliczenia.

Ponadto osoby z orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności, dla których prowadzenie działalności jest jedynym tytułem do ubezpieczeń zdrowotnych, opłacają składki zdrowotne do wysokości zaliczki na PIT (art. 82 ust. 10 ustawy zdrowotnej).

Niższe składki społeczne a obowiązek opłacania składek na FP i SFWON

Składki na FP i SFWON (Solidarnościowy Fundusz Wsparcia Osób Niepełnosprawnych) – dalej będziemy je określać łącznie jako składki na FP – opłacają przedsiębiorcy, którzy z tytułu prowadzonej działalności opłacają składki społeczne. Składki na FP oblicza się od podstawy wymiaru składek społecznych, przy czym nie nalicza się ich, gdy podstawa wymiaru w przeliczeniu na pełny miesiąc jest niższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę (art. 104 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy).

W związku z tym w 2019 nie opłacają składek na FP przedsiębiorcy:

• korzystający z ulgi „na start” – bo nie płacą składek społecznych,
• opłacający składki preferencyjne – bo podstawa wymiaru składek jest niższa od minimalnego wynagrodzenia,
• korzystający z ulgi mały ZUS, dla których indywidualnie ustalona minimalna podstawa wymiaru wynosi poniżej 2250 zł (gdy wynosi 2250 zł lub więcej, składki na FP są należne).

Obowiązek opłacenia składek na FP powstanie też w przypadku, gdy przedsiębiorca uprawniony do opłacania składek od podstawy niższej niż minimalne wynagrodzenie zadeklaruje w danym miesiącu podstawę wymiaru wyższą – w wysokości co najmniej 2250 zł.

Niezależnie od wysokości podstawy wymiaru składek społecznych ze składek na FP zwolnieni są przedsiębiorcy:

• kobiety – po ukończeniu 55. roku życia,
• mężczyźni – po ukończeniu 60. roku życia.

Zwolnienie przysługuje od miesiąca następnego po miesiącu, w którym osoba uprawniona osiągnęła wymagany wiek (art. 104b ust. 2 ww. ustawy).