Nie tak łatwo uchylić się od skutków ugody i wyroku sądu polubownego
Tak wynika z wyroku SA w Katowicach z 24.09.2021 r. (V AGa 408/20).
Wcześniej zapadł prawomocny wyrok sądu arbitrażowego, a jego uchylenia domagali się właściciele biura rachunkowego. Biuro przez kilka lat świadczyło usługi księgowe na rzecz spółki z o.o. spółki komandytowej. Przy ich wykonywaniu doszło do istotnych nieprawidłowości w zakresie księgowania, m.in. środków trwałych, rozliczeń kasowych, list płac, rozliczeń międzyokresowych, przychodów i kosztów finansowych, przychodów i kosztów operacyjnych.
Nieprawidłowości sięgały co najmniej 4 lat i stały się źródłem konfliktu, który strony próbowały zażegnać w ugodzie zawartej 17.07.2020 r. Na jej mocy właściciele biura zobowiązali się zwrócić w ciągu 3 dni wszelką posiadaną dokumentację finansowo-księgową należącą do spółki oraz pokryć koszty doprowadzenia jej ksiąg rachunkowych do stanu zgodnego z wymogami uor. Zgodzili się również pokryć koszty ew. kar administracyjnych, grzywien oraz odsetek od zaległości podatkowych, wynikłych z nieprawidłowości.
W ugodzie nie sprecyzowano, jak wysokie będą to koszty. Zapisano, że zostaną dopiero oszacowane przez spółkę. Ta przedstawiła później wiele faktur wystawionych przez inne biuro księgowe, należące do doradcy podatkowego, które zajęło się doprowadzaniem jej ksiąg rachunkowych do stanu zgodnego z przepisami.
Natomiast we wcześniejszym oświadczeniu – z 24.08.2020 r. – strony ustaliły, że łączna szkoda, do której pokrycia właściciele biura zobowiązali się w ugodzie, zamyka się w kwocie 760 tys. zł. Do 26.08.2020 r. mieli zapłacić na jej poczet 250 tys. zł.
W rzeczywistości uiścili tego dnia 200 tys. zł i poprosili o dodatkowe 1,5 tyg. na uregulowanie pozostałych 50 tys. zł. Tłumaczyli, że muszą zdobyć pieniądze. Spółka się na to zgodziła.
Ugoda zawarta pod wpływem groźby
Nie otrzymała jednak brakującej kwoty. W dniu, w którym miała ją otrzymać, właściciele biura złożyli jej oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych ugody. Uzasadniali, że zawarli ją pod wpływem bezprawnej groźby i że wymusił ją na nich nowy księgowy spółki, kierując pod ich adresem stwierdzenia, że „puści ich w skarpetkach”, „jeden telefon do prokuratury i was nie ma”.
Sąd polubowny (na który strony umówiły się w ugodzie) ustalił, że do takiej rozmowy doszło 21.08.2020 r. Zachowało się jej nagranie, które spółka dołączyła do odpowiedzi na pozew. Z nagrania wynikało, że nowy księgowy dał do zrozumienia, iż „nie chciałby puszczać tego do prokuratury”, natomiast kilka razy, bardziej lub mniej jednoznacznie, sugerował, że poinformuje organy ścigania o podejrzeniu popełnienia przez właścicieli biura przestępstw przy prowadzeniu przez nich ksiąg rachunkowych. Nie zdradził szczegółów, jakie miałyby to być przestępstwa. Oświadczył natomiast, że „nie ma się co wygłupiać, do poniedziałku coś puścimy – wszystkie te rzeczy będą w poniedziałek podejmowane”.
Z nagrania nie wynikało, by nowy księgowy formułował wobec właścicieli biura inne groźby, które mogłyby wpływać na ich oświadczenie woli przy zawieraniu ponad miesiąc wcześniej ugody.
Właściciele biura domagali się przed sądem polubownym powołania biegłego, by zweryfikował zarzut nierzetelnego prowadzenia dokumentacji księgowej i ustalił, czy faktycznie trzeba odtworzyć dokumentację za 6 lat wstecz. Sąd polubowny uznał jednak, że nie ma konieczności powołania biegłego, skoro sami pozwani przyznali, iż dokumentacja księgowa spółki była prowadzona nierzetelnie i sami zobowiązali się do zwrotu kosztów doprowadzenia jej do stanu zgodnego z prawem.
Za zasadne sąd arbitrażowy uznał więc powództwo spółki, która na tym etapie domagała się 50 tys. zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie. Zasądził też na jej rzecz zwrot kosztów postępowania (ponad 8400 zł).
Nadzwyczajny środek odwoławczy
Właściciele biura wnieśli skargę o uchylenie tego wyroku, ale SA ją oddalił. Podkreślił, że skarga o uchylenie wyroku arbitrażowego ma szczególny charakter, zmierza bowiem do uchylenia ostatecznego (prawomocnego) wyroku tego sądu. Jest więc nadzwyczajnym środkiem odwoławczym.
Przypomniał, że podstawy skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego są enumeratywnie wyliczone w art. 1206 Kpc i są to przyczyny natury formalnej. Sąd państwowy nie może w ramach postępowania o uchylenie wyroku sądu polubownego rozpoznawać merytorycznie sporu między stronami (patrz wyrok SN z 11.05.2007 r., I CSK 82/07).
SA poprzestał jedynie na zbadaniu, czy nie doszło do naruszenia zasad porządku prawnego. Jedną bowiem z kodeksowych przyczyn uchylenia wyroku sądu polubownego jest to, że jego wyrok „jest sprzeczny z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP" (klauzula porządku publicznego). SA stwierdził jednak, że w tej sprawie żadna z zasad porządku publicznego nie została naruszona.
Przypomniał natomiast, cytując postanowienie SN z 9.07.2008 r. (V CZ 42/08), że istnieje bardzo duża autonomia postępowania polubownego, całkowicie zgodna z zamierzeniami ustawodawcy, wybitnie ograniczająca możliwości kontrolne sądu powszechnego. Podstawowym celem tej regulacji prawnej jest szybkość postępowania w załatwieniu sporów cywilnoprawnych, a nie tworzenie dodatkowej fazy postępowania przedsądowego. Strony decydujące się na poddanie sporu sądowi polubownemu muszą się więc liczyć z tymi uwarunkowaniami, polegającymi także na nikłej kontroli zewnętrznej jego wyroków.
SA oddalił zatem skargę pozwanych i zasądził od nich na rzecz spółki 2400 zł tytułem kosztów postępowania.
Skróty w artykułach
- dyrektywa 112 – dyrektywa Rady 2006/112/WE z 28.11.2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (DzUrz UE L 347 z 11.12.2006 r.)
- dyrektywa 2013/34/UE – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE z 26.06.2013 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek (...) (DzUrz UE L 182 z 29.06.2013 r.)
- Kc – ustawa z 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (DzU z 2023 r. poz. 1610)
- KIMSF – interpretacje Komitetu ds. Interpretacji Międzynarodowej Sprawozdawczości Finansowej
- Kks – ustawa z 10.09.1999 r. Kodeks karny skarbowy (DzU z 2023 r. poz. 654)
- Kp – ustawa z 26.06.1974 r. Kodeks pracy (DzU z 2023 r. poz. 1465)
- Kpc – ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (DzU z 2023 r. poz. 1550)
- Ksh – ustawa z 15.09.2000 r. Kodeks spółek handlowych (DzU z 2022 r. poz. 1467)
- KSR – Krajowe Standardy Rachunkowości
- MSR – Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (ang. International Accounting Standards) wydawane od 2002 r. jako MSSF
- MSSF – Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (ang. International Financial Reporting Standards)
- Op – ustawa z 29.08.1997 r. Ordynacja podatkowa (DzU z 2023 r. poz. 2383)
- Ppsa – ustawa z 30.08.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (DzU z 2023 r. poz. 1634)
- rozporządzenie o instrumentach finansowych – rozporządzenie Ministra Finansów z 12.12.2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (DzU z 2017 r. poz. 277)
- rozporządzenie o konsolidacji – rozporządzenie Ministra Finansów z 25.09.2009 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania przez jednostki inne niż banki, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji skonsolidowanych sprawozdań finansowych grup kapitałowych (DzU z 2017 r. poz. 676)
- rozporządzenie składkowe – rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU z 2023 r. poz. 728)
- rozporządzenie z 13.09.2017 r. – rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2020 r. poz. 342)
- specustawa – ustawa z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 1327)
- uobr – ustawa z 11.05.2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym (DzU z 2023 r. poz. 1015)
- uor – ustawa z 29.09.1994 r. o rachunkowości (DzU z 2023 r. poz. 120)
- updof – ustawa z 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2022 r. poz. 2647)
- updop – ustawa z 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (DzU z 2022 r. poz. 2587)
- upol – ustawa z 12.01.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (DzU z 2023 r. poz. 70)
- US GAAP – Amerykańskie Standardy Rachunkowości (ang. Generally Accepted Accounting Principles)
- ustawa akcyzowa – ustawa z 6.12.2008 r. o podatku akcyzowym (DzU z 2023 r. poz. 1542)
- ustawa emerytalna – ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1251)
- ustawa KAS – ustawa z 16.11.2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (DzU z 2023 r. poz. 615)
- ustawa o KRS – ustawa z 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (DzU z 2023 r. poz. 685)
- ustawa o PCC – ustawa z 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (DzU z z 2023 r. poz. 170)
- ustawa o VAT – ustawa z 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (DzU z 2023 r. poz. 1570)
- ustawa o zfśs – ustawa z 4.03.1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 2023 r. poz. 998)
- ustawa zasiłkowa – ustawa z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2022 r. poz. 1732)
- ustawa zdrowotna – ustawa z 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU z 2022 r. poz. 2561)
- usus – ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1230)
- uzpd – ustawa o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne
- Założenia koncepcyjne MSSF – Założenia koncepcyjne sprawozdawczości finansowej (Conceptual Framework for Financial Reporting)
- CEIDG – Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej
- EOG – Europejski Obszar Gospodarczy
- FEP – Fundusz Emerytur Pomostowych
- FGŚP – Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
- FP – Fundusz Pracy
- FS – Fundusz Solidarnościowy
- IASB – Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości
- IS – izba skarbowa
- KAS – Krajowa Administracja Skarbowa
- KIS – Krajowa Informacja Skarbowa
- KNF – Komisja Nadzoru Finansowego
- KRBR – Krajowa Rada Biegłych Rewidentów
- KRS – Krajowy Rejestr Sądowy
- KSB – Krajowe Standardy Badania
- MF – Minister Finansów
- MPiPS – Minister Pracy i Polityki Społecznej
- MRiF – Minister Rozwoju i Finansów
- MRiPS – Minister Rodziny i Polityki Społecznej
- MSiG – Monitor Sądowy i Gospodarczy
- NSA – Naczelny Sąd Administracyjny
- PANA – Polska Agencja Nadzoru Audytowego
- PIBR – Polska Izba Biegłych Rewidentów
- PKD – Polska Klasyfikacja Działalności
- pkpir – podatkowa księga przychodów i rozchodów
- PPK – pracownicze plany kapitałowe
- RM – Rada Ministrów
- SA – sąd apelacyjny
- sf – sprawozdanie finansowe
- skok – spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa
- SN – Sąd Najwyższy
- SO – sąd okręgowy
- TK – Trybunał Konstytucyjny
- TSUE – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
- UCS – urząd celno-skarbowy
- UE – Unia Europejska
- US – urząd skarbowy
- WDT – wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów
- WNT – wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów
- WSA – wojewódzki sąd administracyjny
- zfśs – zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
