Mandat karny – kiedy może być uchylony

Tak, ale tylko w ściśle określonych przypadkach. Przesłanki uchylenia prawomocnego mandatu karnego określa art. 101 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (DzU z 2020 poz. 729, dalej Kpw). Prawomocny mandat karny podlega niezwłocznie uchyleniu, jeżeli grzywnę nałożono:

• za czyn niebędący czynem zabronionym jako wykroczenie,
• na osobę, która popełniła czyn zabroniony przed ukończeniem 17 lat,
• gdy ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia wykroczenia z przyczyn, o których mowa w art. 15–17 Kodeksu wykroczeń (DzU z 2019 poz. 821), tj. w przypadku:

• obrony koniecznej,
• stanu wyższej konieczności, z wyłączeniem poświęcenia przez sprawcę dobra, które miał szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwa osobiste,
• niepoczytalności sprawcy, z wyłączeniem wprawienia się sprawcy w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.

Uchylenie prawomocnego mandatu karnego następuje na wniosek ukaranego, jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego złożony nie później niż w terminie 7 dni od uprawomocnienia się mandatu lub na wniosek organu, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę, albo z urzędu.

W tym samym trybie podlega uchyleniu prawomocny mandat karny, jeżeli grzywnę nałożono wbrew zakazom określonym w art. 96 § 2 Kpw, a więc gdy mandat karny nałożono za:

• wykroczenie, za które należałoby orzec środek karny,
• czyn będący wykroczeniem wyczerpującym zarazem znamiona przestępstwa, gdy postępowanie mandatowe nie jest dopuszczalne w zakresie wszystkich naruszonych przepisów.

Ponadto mandat karny podlega uchyleniu, gdy nałożono nim grzywnę wyższą niż określona w art. 96 § 1–1b Kpw, z tym że mandat karny uchylany jest wówczas jedynie w części przekraczającej jego dopuszczalną wysokość.

Kolejna przesłanka uchylenia prawomocnego mandatu karnego – w każdym czasie na wniosek ukaranego, jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego lub na wniosek organu, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę, albo z urzędu – to:

• orzeczenie przez TK o niezgodności z Konstytucją RP, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą przepisu prawnego, na podstawie którego została nałożona grzywna tym mandatem,
• wyniknięcie takiej potrzeby z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez RP.

Do uchylenia prawomocnego mandatu karnego uprawniony jest sąd powszechny właściwy do rozpoznania sprawy, na którego obszarze działania została nałożona grzywna.