Małżonek zatrudniony na etacie jako zastępca notarialny jest osobą współpracującą

Tak wynika z decyzji ZUS z 19.07.2019 (WPI/200000/43/670/2019). O interpretację wystąpił pan X, który jest notariuszem i prowadzi kancelarię notarialną. Chce zatrudnić w niej żonę jako zastępcę notarialnego. X prowadzi z żoną wspólne gospodarstwo domowe (wspólność majątkowa małżeńska). Uznał, że z uwagi na specyfikę zawodu i szczególne przepisy prawa żona powinna zostać zatrudniona na umowę o pracę, a to oznacza, że nie znalazłby zastosowania art. 8 ust. 11 usus, czyli nie doszłoby do współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej.

Na podstawie art. 76a § 1 Prawa o notariacie notariusz może zatrudnić zastępcę notarialnego. Zastępca, pracujący na stałe w danej kancelarii notarialnej, musi być przez niego zatrudniony na umowę o pracę i pracować ściśle pod jego nadzorem. W żadnym wypadku nie może osobiście prowadzić kancelarii notarialnej. Za działania zastępcy odpowiada notariusz – jak za działania własne – pełna odpowiedzialność jest typowa dla stosunku pracy. Notariusz przywołał również na potwierdzenie pismo Ministerstwa Sprawiedliwości z 14.01.2015 (DZP-IV-620-216/14), w którym jednoznacznie stwierdzono, że zastępca notarialny nie może prowadzić działalności gospodarczej – ze względu na całokształt regulacji dotyczącej zastępców notarialnych i notariuszy.

Czy przepisy szczególne o notariacie oznaczają, że na gruncie ubezpieczeń nie może być w tym przypadku mowy o współpracy przy działalności gospodarczej?

ZUS wskazał, że – zgodnie z art. 8 ust. 2 usus – jeżeli pracownik spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, dla celów ubezpieczeń społecznych jest traktowany jako osoba współpracująca. Za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności. Nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.

Można więc stwierdzić, że osoby współpracujące to członkowie najbliższej rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym z osobą prowadzącą działalność gospodarczą, przyczyniający się do prowadzenia działalności, działający na rzecz i w imieniu osoby prowadzącej działalność, korzystający zarówno z zysków, jakie ona przynosi, jak i ponoszący skutki ew. błędów w jej prowadzeniu. Jeżeli wskazane kryteria są spełniane przez osobę pozostającą z przedsiębiorcą w stosunku pracy, to dla celów ubezpieczeń społecznych pracownik ten jest traktowany jako osoba współpracująca.

Wykonywanie przez żonę pracy na umowę o pracę należy uznać za przejaw współpracy przy prowadzeniu przez małżonka pozarolniczej działalności gospodarczej. W myśl wyroku SN z 20.05.2008 (II UK 286/07) za współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej, powodującą obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, uznać należy taką pomoc udzieloną przedsiębiorcy przez jego małżonka, która ma charakter stały i bez której stanowiące majątek wspólny małżonków dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia ich współdziałanie przy tym przedsięwzięciu.

Wykonywanie umowy o pracę w ramach prowadzonej przez małżonka działalności gospodarczej stanowi stałą formę współpracy, mającą niewątpliwie wpływ na wysokość dochodów osiąganych przez przedsiębiorcę. Jednocześnie charakter pracy zastępcy notarialnego nie uniemożliwia zakwalifikowania dla celów ubezpieczeń społecznych osoby ją wykonującej jako współpracującej z prowadzącym działalność gospodarczą.

Jak wskazał w wyroku z 21.06.2016 (I UK 272/15) SN, istnienie formalnie zawartej umowy o pracę między osobą prowadzącą działalność pozarolniczą a małżonką tej osoby, wykonującą czynności pracownicze w faktycznych warunkach współpracy przy prowadzaniu pozarolniczej działalności, określonych w art. 8 ust. 11 usus, powoduje objęcie tej małżonki ubezpieczeniami społecznymi z tytułu współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności. Tytuł obowiązku ubezpieczenia społecznego nie jest objęty wolą stron. Nawet więc wówczas, gdy intencją stron umowy o pracę, pozostających w związku małżeńskim, było ukształtowanie stosunku ubezpieczeń tak jak między pracownikiem i pracodawcą, jeżeli równocześnie wystąpiły elementy partycypowania w prowadzeniu działalności gospodarczej, dopuszczenia do udziału w sprawach organizacyjnych i finansowych firmy, a w konsekwencji uczestniczenia w spodziewanym dochodzie jednostki organizacyjnej, kierowanej przez współmałżonka, to wówczas małżonek, mający zawartą umowę o pracę, podlegać będzie ubezpieczeniu społecznemu z tytułu współpracy.

Zdaniem ZUS zatrudnienie przez notariusza na umowę o pracę, jako zastępcy notarialnego, żony z którą prowadzi on wspólne gospodarstwo domowe i ma małżeńską wspólność majątkową, powoduje, że osoba ta będzie podlegała ubezpieczeniom społecznym z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej.