Kara z tytułu bezumownego korzystania z przedmiotu leasingu – czy podlega VAT

VAT opodatkowane są odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju (art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT). Przez „świadczenie usług” – zgodnie z art. 8 ust. 1 – rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również:

• przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej,
• zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności bądź sytuacji,
• świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

Przy ustalaniu, czy wystąpiła czynność opodatkowana VAT, istotne jest zatem, czy wykonywano świadczenie i czy miało być z tego tytułu wypłacone wynagrodzenie.

Muszą być przy tym łącznie spełnione następujące warunki:

• druga strona (nabywca) jest bezpośrednim beneficjentem świadczenia,
• usłudze odpowiada świadczenie wzajemne ze strony nabywcy (wynagrodzenie).

Z bezumownym korzystaniem z rzeczy mamy do czynienia, gdy osoba trzecia bez tytułu prawnego wchodzi w sferę uprawnień właścicielskich, w wyniku czego właściciel zostaje pozbawiony faktycznego władztwa nad rzeczą oraz możliwości czerpania z niej pożytków.

Bezumowna czynność to czynność, co do której strony nie zawarły żadnej umowy (porozumienia) wyrażającej wolę jej świadczenia. Bezumowność oznacza, że do danej czynności dochodzi wbrew woli właściciela rzeczy.

Zawierane przez spółkę umowy leasingu przewidują wyraźny zakaz używania przez korzystającego z przedmiotu leasingu po wypowiedzeniu/zakończeniu umowy, a w przypadku bezprawnego używania przedmiotu leasingu spółce przysługuje roszczenie o zapłatę kary umownej (opłaty dodatkowej) z tego tytułu. Opłata ma charakter sankcyjny i odszkodowawczy. Roszczenie to powstaje bowiem w przypadku uchybienia wyraźnemu obowiązkowi zwrotu przedmiotu leasingu, a zatem ma na celu naprawienie powstałej w związku z tym szkody. Sankcyjny i odszkodowawczy charakter kary umownej potwierdza także jej wysokość (2-krotnie wyższa od raty leasingu).

Ponadto zapłata kary w żaden sposób nie zwalnia korzystającego z obowiązku zwrotu przedmiotu leasingu. Spółka podejmuje aktywne działania zmierzające do odzyskania swojej własności, w tym kieruje sprawę do firmy windykacyjnej, a w ostateczności zapewne na drogę sądową. Już od momentu wypowiedzenia/zakończenia umowy leasingu nie ulega zatem wątpliwości, że spółka nie wyraża zgody na dalsze bezumowne korzystanie z przedmiotu leasingu.

Odszkodowania, wynagrodzenia czy różnego rodzaju ekwiwalentów za szkody (straty) lub brak korzyści z tytułu użytkowania cudzej własności bez zgody właściciela nie można utożsamiać z „odpłatnością”. W związku z nielegalnym zachowaniem się drugiej strony, czerpiącej pożytki z cudzej rzeczy bez zgody właściciela, ten bezsprzecznie ponosi szkodę.

Bezumowna czynność, na którą nie została wyrażona zgoda (ani wyraźna, ani dorozumiana), nie stanowi zatem transakcji opodatkowanej VAT. Żądanie kary umownej (roszczenie pieniężne) nie jest należnością, lecz odszkodowaniem.

Podsumowując: kary umowne (opłaty dodatkowe), którymi spółka obciąża leasingobiorców z tytułu bezumownego korzystania z przedmiotu leasingu po wypowiedzeniu/zakończeniu umowy leasingu, nie podlegają VAT.

Zaprezentowane stanowisko podzielają organy podatkowe (zob. interpretacje KIS z 4.02.2021 r., 0113-KDIPT1-2.4012.849.2020.1.AJB, i IS w Warszawie z 26.02.2016 r., IPPP1/4512-14/16-2/KR).