Jakie potrącenia z wynagrodzenia w przypadku upadłości konsumenckiej

To nie jest postępowanie egzekucyjne

Postanowienie o ogłoszeniu upadłości staje się skuteczne i wykonalne z dniem, w którym ono zapadło, chyba że co innego wynika z przepisów szczególnych (art. 51 ust. 2 Pu). Jeszcze tego samego dnia syndyk ma obowiązek powiadomić znane mu organy egzekucyjne prowadzące postępowanie do wynagrodzenia upadłego, np. telefonicznie lub e-mailem. Informuje też o tym właściwy oddział ZUS i izbę administracji skarbowej (art. 53 ust. 5 Pu). Z tym też dniem majątek upadłego wchodzi do masy upadłości zarządzanej przez syndyka, w tym wynagrodzenie za pracę pobierane przez upadłego poza kwotą wolną od zajęcia (art. 63 ust. 1 Pu). Postępowanie egzekucyjne skierowane do tej masy, wszczęte przed datą ogłoszenia upadłości, ulega z mocy prawa:

• od tej daty zawieszeniu oraz następnie
• z dniem uprawomocnienia się tego orzeczenia – umorzeniu.

Sumy uzyskane podczas egzekucji zawieszonej w tym trybie organ egzekucyjny przelewa syndykowi (art. 146 ust. 1 i 2 Pu, wyrok SA w Szczecinie z 15.12.2016 r., I ACa 579/16). Po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej nie jest dopuszczalne rozpoczęcie egzekucji do majątku upadłego (art. 146 ust. 3 Pu).

Uwaga: podczas upadłości konsumenckiej pracownika, którego wynagrodzenie zostało wcześniej zajęte, nie trwa już zatem postępowanie egzekucyjne wobec tej pensji (podlega na ten czas zwieszeniu). Co więcej, upadłość konsumencka może objąć osobę fizyczną, wobec której nie toczyło się postępowanie egzekucyjne, czy też nawet nie wszczęto ani jednaj sprawy sądowej o zapłatę.

Mimo to wynagrodzenie za pracę (nawet pracownika podlegającego uprzednio egzekucji) wchodzi do masy upadłości poza częścią wolną od zajęcia (art. 63 ust. 1 pkt 2 Pu). Dlatego można mówić o wynagrodzeniu za pracę „zajętym” przez syndyka, które pracodawca musi mu co miesiąc przekazywać, oraz o części wolnej od zajęcia syndyka. O wysokości pensji pracownika „oddawanej” syndykowi i kwoty wolnej od zajęcia nie decydują tytuły wykonawcze adresowane do tej płacy przez organ egzekucyjny, lecz rodzaje długów zaciągniętych przez „upadłego”, ustalone przez syndyka w toku procedury oddłużeniowej (poprzez sporządzenie listy wierzycieli).

Przyjęło się, że do ich ustalenia stosuje się odpowiednio przepisy art. 87 i nast. Kp, dotyczące limitów dokonywania potrąceń z pensji: maksymalnej dopuszczalnej kwoty potrącenia i kwoty wolnej od obowiązkowych potrąceń, z ew. modyfikacjami przewidzianymi przez Pu.

Zakład pracy musi zatem przekazywać egzekwowane sumy w ramach maksymalnej dopuszczalnej kwoty potrącenia z Kp (Pu nic nie wspomina na ten temat), czyli:

• 50% wynagrodzenia netto pracownika otrzymanego w danym miesiącu – jeśli ma on zobowiązania niealimentacyjne (kredyty, pożyczki),
• 60% tak ustalonego wynagrodzenia – jeśli ma zobowiązania alimentacyjne,
• 60% tak ustalonego wynagrodzenia – jeśli jego długi mają charakter mieszany (tzn. dłużnik nie regulował zarówno alimentów, jak i innych zobowiązań).

Dodajmy, że choć przepisy Pu tego nie wymagają, syndyk zwykle zawiadamia pracodawcę o wszczęciu upadłości konsumenckiej wobec osoby przez niego zatrudnionej. W razie wątpliwości można więc dopytać syndyka, jaką część wynagrodzenia upadłego należy mu przekazywać.

…a ile zostawić pracownikowi

Inaczej pracodawca określa część wynagrodzenia za pracę wolną od zajęcia syndyka, jaką zostawia upadłemu pracownikowi. Musi tu honorować podwójne kwoty wolne – albo kodeksową, albo minimalną z art. 63 ust. 1a i 1b Pu, w zależności od tego, która z nich okaże się większa.

Kodeksowa kwota wolna od zajęcia syndyka obowiązuje, jeśli upadły ma zobowiązania niealimentacyjne, i wynosi 100% minimalnego wynagrodzenia netto (jest proporcjonalna do wymiaru czasu pracy).

Minimalne kwoty wolne przewidziane w Pu, łącznie z dochodami wyłączonymi określonymi w art. 63 ust. 1a Pu, wynoszą z kolei:

• 1164 zł (150% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej z art. 8 ust. 1 pkt 1 ustawy z 12.03.2004 r. o pomocy społecznej, DzU z 2021 r. poz. 2268 ze zm., które w myśl rozporządzenia RM z 14.07.2021 r., DzU poz. 1296, wynosi 776 zł) – dla upadłego, który nie ma nikogo na utrzymaniu,
• iloczyn liczby osób pozostających na utrzymaniu upadłego, łącznie z nim, oraz 900 zł (150% kryterium dochodu na osobę w rodzinie z art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o pomocy społecznej, które na mocy ww. rozporządzenia wynosi 600 zł) – dla upadłego mającego kogoś na utrzymaniu.

Oprócz tego, na wniosek upadłego, sędzia komisarz ma prawo w inny sposób ustalić część jego dochodu wyłączoną z masy upadłości, biorąc pod uwagę jego szczególne potrzeby, osoby pozostające na jego utrzymaniu, w tym ich stan zdrowia, potrzeby mieszkaniowe oraz możliwości ich zaspokojenia. Na postanowienie sędziego upadłemu i wierzycielom służy zażalenie (art. 63 ust. 1c Pu).

„Pandemiczna” kwota wolna nie dla upadłego

Zgodnie z ostatnio zmienionym (nowelizacją z 8.06.2022 r., DzU poz. 1301) art. 52 ustawy z 14.05.2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (DzU poz. 875), pracownikowi z zajętym wynagrodzeniem za pracę, którego pensja została obniżona o więcej niż 25% z powodu podjętych na terytorium RP działań służb sanitarno-epidemiologicznych, służących zapobieganiu zakażeniem wirusem SARS-CoV-2, przysługuje kwota wolna od egzekucji świadczeń niealimentacyjnych wyższa o 25% na każdego nieosiągającego dochodu członka rodziny pozostającego na jego utrzymaniu. Zwiększenie nie może przekraczać sumy, o jaką została zmniejszona płaca, ani 50% pierwotnej kwoty wolnej (tj. 50% minimalnego wynagrodzenia netto). Ponadto stosuje się je – co do zasady – tylko do dnia zakończenia stanu epidemii COVID-19, bądź do 7.10.2022 r., chyba że znowu zostanie ogłoszony stan epidemii (taki ostateczny termin korzystania z tego uprawnienia w ramach egzekucji wszczętej i niezakończonej przed 7.07.2022 r., tj. przed dniem wejścia nowelizacji w życie, przewiduje jej art. 26).

Jednak pracownik podlegający upadłości konsumenckiej nie ma prawa do „pandemicznej” zwiększonej kwoty wolnej od potrąceń. W zamian stosuje się do niego minimalne kwoty wolne od zajęcia syndyka z Pu (patrz wyżej), przy ustalaniu których uwzględnia się liczbę osób „obciążających” budżet domowy upadłego.

Pracodawca musi dokonywać potrąceń

Jak wcześniej wspomniano, zajęcie pensji upadłego pracownika przez syndyka nie odbywa się w trybie egzekucji, lecz podobnego postępowania. Pu nie reguluje własnego trybu relacji syndyka z pracodawcami, jak to jest w przypadku egzekucji sądowej i administracyjnej. Syndyk nie ma też prawa wymierzać grzywien pracodawcy, który odmawia współpracy, pozostaje mu droga sądowa (art. 144 ust. 1 Pu).

Nie oznacza to jednak, że pracodawca upadłego nie powinien współpracować z syndykiem. Ma obowiązek dokonywać potrąceń na wzór egzekucyjnych i przesyłać je syndykowi od dnia ogłoszenia upadłości do jej zakończenia, tj. do dnia uprawomocnienia się postanowienia o ustaleniu spłaty wierzycieli albo o umorzeniu zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli bądź o umorzeniu postępowania. W praktyce utarły się 2 tryby postępowania, tj. zakład pracy:

1) sam oblicza kwotę potrącenia, przelewając ją na rachunek podany przez syndyka, oraz kwoty wolne z Kp i minimalne kwoty wolne z Pu, albo

2) całość pensji upadłego przekazuje syndykowi, który oddaje mu część wolną od zajęcia.

To drugie rozwiązanie jest jednak krytykowane, gdyż zatrudniony ma prawo swobodnego dysponowania częścią wolną od zajęcia i pracodawca powinien ją wypłacać wyłącznie jemu bądź osobie przez niego wskazanej.

Jeśli zdarzy się, że pracodawca mimo ogłoszenia upadłości konsumenckiej wypłaci pracownikowi pełną pensję, to i tak zostaje dłużny wobec syndyka.

Bez notki w świadectwie pracy

Zgodnie z rozporządzeniem MRPiPS z 30.12.2016 r. w sprawie świadectwa pracy (DzU z 2020 r. poz. 1862) w ust. 7 świadectwa pracy zamieszcza się notkę o zajęciu wynagrodzenia za pracę w myśl przepisów o postępowaniu egzekucyjnym, oznaczając komornika, numer sprawy egzekucyjnej oraz wysokość potrąconych kwot. Jednak Pu nie przewiduje podobnego rozwiązania ani też nie nakazuje analogicznego stosowania przepisów egzekucyjnych. Jeśli więc spółka zwolni niewypłacalnego pracownika, nie może w wydanym mu świadectwie pracy zawrzeć notki o upadłości konsumenckiej.