Gruntowna reforma kryzysowych dopłat do pensji

Te i inne zmiany wynikają z ustawy z 19.06.2020 o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 (DzU poz. 1086, dalej tarcza 4.0), która w przeważającej mierze obowiązuje od 24.06.2020.

Szersze grono uprawnionych

Od 24.06.2020 o świadczenia z FGŚP na ochronę miejsc pracy, określone w art. 15g ustawy z 2.03.2020 o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (DzU poz. 374, dalej specustawa), mogą się również starać:

• instytucje kultury samorządowe oraz państwowe lub prowadzone wspólnie z ministrem kultury w rozumieniu ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (DzU z 2020 poz. 194),
• kościelne osoby prawne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, oraz ich jednostki organizacyjne; te podmioty nie muszą spełniać
• wymogu spadku obrotów,
• spółki wodne, o których mowa w Prawie wodnym (DzU z 2020 poz. 310).

Dotychczas (do 23.06.2020) przysługiwały one tylko przedsiębiorcom w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 Pp oraz organizacjom pozarządowym i podmiotom określonym w art. 3 ust. 2 i 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (DzU z 2020 poz. 1057).

Aby je dostać, trzeba łącznie spełnić następujące warunki:

1) zanotować spadek obrotów w następstwie COVID-19 o co najmniej:

• 15% w dowolnie wskazanych 2 mies. kalendarzowych przypadających po 31.12.2019 (wcześniej było po 1.01.2020) i do dnia złożenia wniosku w porównaniu do analogicznych 2 mies. poprzedniego roku kalendarzowego, albo
• 25% z dowolnie wskazanego mies. kalendarzowego przypadającego po 31.12.2019 (wcześniej było między 2.01.2020) i do dnia poprzedzającego datę złożenia wniosku w porównaniu do poprzedniego miesiąca kalendarzowego.

w obu przypadkach okres porównawczy może się rozpocząć w trakcie miesiąca kalendarzowego (za miesiąc przyjmuje się wówczas 30 kolejnych dni),

2) objąć pracobiorców (pracowników oraz podlegających obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym zleceniobiorców, chałupników i członków rolniczej spółdzielni produkcyjnej) przestojem ekonomicznym (PE) i/lub ograniczonym wymiarem czasu pracy (OW) na mocy porozumienia zawartego ze związkami lub z pracownikami,

3) nie mieć na koniec III kwartału 2019 zaległości podatkowych i składkowych (z drobnymi wyjątkami tzw. tolerowanego zadłużenia),

4) nie spełniać przesłanek ogłoszenia upadłości z art. 11 lub z art. 13 ust. 3 Prawa upadłościowego,

5) nie uzyskać na tych samych pracobiorców pomocy w zakresie takich samych tytułów wypłat na rzecz ochrony miejsc pracy.

Pracodawca, który spełnił te kryteria, wniosek o pomoc składa do dyrektora wojewódzkiego urzędu pracy (WUP). Zatrudnionemu na PE wypłaca wynagrodzenie zmniejszone najwyżej o 50% i nie niższe od minimalnej płacy stosownej do jego wymiaru czasu pracy, a na OW – obniża wymiar czasu pracy maksymalnie o 20% i odpowiednio płacę. W zamian za obu otrzymuje z FGŚP:

• dofinansowania: do PE – w wysokości 50% minimalnej płacy (1300 zł) z uwzględnieniem wymiaru zatrudnienia pracobiorcy i do OW – do 50% zredukowanej pensji, jednak w przypadku wniosku złożonego w czerwcu, lipcu lub w sierpniu 2020 maksymalnie 2132,59 zł na osobę (40% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału, ogłaszanego przez Prezesa GUS na podstawie ustawy emerytalnej, obowiązującego w dniu złożenia wniosku o pomoc; 5331,47 zł × 40%); dofinansowania nie należą się za pracownika, którego płaca pobrana w miesiącu poprzedzającym miesiąc złożenia wniosku przewyższyła 15 994,41 zł (300% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłaszanego na podstawie ustawy emerytalnej, obowiązującego w dacie zgłoszenia wniosku),
• refundacja składek na ubezpieczenia społeczne od tych dofinansowań należnych od pracodawcy (zakładając składkę wypadkową 2%, jest to łącznie 18,26% kwoty dofinansowania z FGŚP).

Tarcza 4.0 sprecyzowała zasady rozliczania przez WUP wsparcia przekazanego pracodawcom. Najpierw, najpóźniej w ciągu 60 dni od terminu określonego w umowie o przyznanie pomocy, przeprowadzona zostanie wstępna weryfikacja dokumentacji potwierdzająca wykorzystanie pomocy zgodnie z przeznaczeniem, polegająca m.in. na analizie kompletności dokumentacji, prawidłowości złożonych oświadczeń i weryfikacji kwot przekazanych i faktycznie wykorzystanych środków. Na końcową weryfikację urząd ma nawet 3 lata od tego terminu; stanowi ona ostateczne zatwierdzenie przekazanego rozliczenia środków (nowy ust. 17b dodany do art. 15g specustawy).

Uwaga: przypominamy, że przepisy art. 15g specustawy tracą moc po upływie 180 dni od wejścia w życie tarczy 1.0 (pierwszej nowelizacji specustawy), czyli 29.09.2020.

Dopłaty z FGŚP również bez obniżek pensji

Od 24.06.2020 pracodawcy (wymienieni w art. 15g ust. 1 specustawy) mogą się starać u dyrektora WUP (właściwego dla ich siedziby) o nowy rodzaj dofinansowania z FGŚP – do pensji pracobiorców nieobjętych PE, OW czy zwykłym przestojem z art. 81 Kp – pod warunkiem że łącznie spełnią wymogi określone w pkt 1, 3 i 4 powyżej (dotyczące spadku obrotów w następstwie COVID-19, braku zaległości w daninach publicznych, niespełniania przesłanek do ogłoszenia upadłości). Na każdą zatrudnioną osobę (pracownika oraz podlegającego obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym zleceniobiorcę, chałupnika i członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej) przysługuje im:

• dofinansowanie wynagrodzenia – w wysokości do jego połowy, ale nie więcej niż 40% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału obowiązującego w dniu złożenia wniosku, a więc dla wniosku zgłoszonego w czerwcu, lipcu i sierpniu 2020 – nie więcej niż 2132,59 zł (nie przysługuje za pracownika, którzy w miesiącu poprzedzającym miesiąc złożenia wniosku pobrał wynagrodzenie większe od 300% przeciętnego wynagrodzenia, czyli wyższe od 15 994,41 zł),
• refundacja składek od tego dofinansowania.

Świadczenia z FGŚP są wypłacane łącznie przez 3 mies., od miesiąca złożenia wniosku. W tym okresie pracodawca nie może wręczyć dotowanym pracownikom wypowiedzenia z przyczyn ich niedotyczących. W przeciwnym razie zwróci wsparcie (nowy art. 15gg specustawy).

Dłuższy PE lub OW, ale nie zawsze z dopłatą

Na mocy tarczy 4.0 pracodawcy określeni w art. 3 Kp (czyli jednostki organizacyjne, choćby nie miały osobowości prawnej, a także osoby fizyczne, jeżeli zatrudniają pracowników), u których wystąpi spadek przychodów ze sprzedaży towarów lub usług w następstwie COVID-19 i w związku z tym istotny wzrost obciążenia funduszu wynagrodzeń, mają prawo wprowadzić dłuższy niż standardowo PE i/lub OW (nowy art. 15gb do specustawy).

Uwaga: spadek przychodów w rozumieniu nowego art. 15gb specustawy nie jest tożsamy ze spadkiem obrotów wymaganym od podmiotów z art. 15g – w konsekwencji każdy spadek przychodów (choćby niższy od 15 czy 25%) należy uznać za wystarczający do zastosowania nowego rozwiązania. Musi mu jednak towarzyszyć istotny wzrost obciążenia funduszu wynagrodzeń, czyli zwiększenie o co najmniej 5% ilorazu kosztów wynagrodzeń pracowników i przychodów ze sprzedaży towarów lub usług z tego samego miesiąca kalendarzowego (dowolnie wskazanego przez przedsiębiorcę i przypadającego między 1.03.2020 a dniem poprzedzającym skorzystanie z uprawnienia) – w porównaniu do analogicznego ilorazu z miesiąca poprzedniego (miesiąc bazowy) z zastrzeżeniem, że iloraz ten w miesiącu wystąpienia istotnego wzrostu obciążenia funduszu wynagrodzeń musi wynosić przynajmniej 0,3. Okresem porównawczym może być również miesiąc rozumiany jako 30 kolejno po sobie następujących dni.

Do kosztów wynagrodzeń pracowników zalicza się składki na ich ubezpieczenia społeczne finansowane przez pracodawcę. Pomija się natomiast koszty wynagrodzeń pracowników:

• z którymi rozwiązano stosunki pracy,
• którym zmniejszono wynagrodzenie – w wysokości tej obniżki.

PE i OW w tym przypadku wprowadza się na zasadach określonych w art. 15g ust. 11–15 specustawy, a więc na mocy porozumienia nawiązanego z reprezentatywnymi związkami, zakładową organizacją związkową, a gdy takie w zakładzie nie działają – z przedstawicielami pracowników wybranymi w zwyczajowym trybie.

W razie trudności w przeprowadzeniu wyborów przedstawicieli pracowników z powodu COVID-19, w szczególności wywołanych nieobecnością pracowników, trwającym przestojem lub wykonywaniem przez część pracowników pracy zdalnej, porozumienie można zawrzeć z przedstawicielami wyłonionymi przez pracowników uprzednio dla innych celów przewidzianych w przepisach prawa pracy. Należy w nim określić co najmniej warunki i tryb realizacji pracy podczas PE i OW, grupy zawodowe objęte PE i/lub OW, obniżony wymiar obowiązujący pracowników oraz okres, na jaki rozwiązania zostają wprowadzone. Porozumienie wchodzi w życie automatycznie, bez konieczności stosowania wypowiedzeń zmieniających, a w zakresie i przez czas w nim określony w sprawie określenia warunków i trybu wykonywania pracy podczas PE lub OW nie stosuje się warunków wynikających z układu ponadzakładowego oraz z układu zakładowego warunków umów o pracę i innych aktów stanowiących podstawę nawiązania stosunku pracy.

Pracobiorcy, objętemu OW w tym trybie, pracodawca zmniejsza wymiar czasu pracy maksymalnie o 20%, nie więcej niż do 0,5 etatu, z zastrzeżeniem, że wynagrodzenie nie może spaść poniżej minimalnego proporcjonalnego do wymiaru jego zatrudnienia sprzed obniżki. Zatrudnionemu skierowanemu do PE pracodawca wypłaca wynagrodzenie obniżone nie więcej niż o 50%, nie niższe jednak od minimalnej płacy z uwzględnieniem jego wymiaru czasu pracy.

PE i/lub OW na podstawie nowego art. 15gb specustawy mogą być wdrożone nie dłużej niż na 6 mies. od miesiąca, w którym ww. iloraz spadł poniżej 105% ilorazu z miesiąca bazowego, byle nie wykraczały poza 12 mies. od dnia odwołania stanu epidemii, chyba że pracodawca wcześniej przywróci stan poprzedni.

Celem tych regulacji jest przede wszystkim wydłużenie okresów, w których pracodawcy dotknięci skutkami pandemii mogą redukować pensje na uproszczonych zasadach (w formie PE i/lub OW). Jednak gdy spełnią opisane powyżej przesłanki z art. 15g specustawy (głównie gdy wykażą się odpowiednio wysokim spadkiem obrotów), mogą się starać o świadczenia z FGŚP z tytułu PE lub OW (dofinansowania pensji i refundacje składek).

Korekty wsparcia z PUP

Od 24.06.2020 przedsiębiorca w rozumieniu art. 4 ust. 1 lub 2 Pp (o statusie mikro, małego lub średniego przedsiębiorcy), starający się w powiatowym urzędzie pracy (PUP) o dofinansowania części wynagrodzenia i składek pracobiorców, w prostszy sposób ustala spadek obrotów gospodarczych w następstwie COVID-19. Liczy się go jako stosunek łącznych obrotów w ciągu dowolnie wskazanych 2 kolejnych mies. kalendarzowych przypadających po 31.12.2019 i do dnia poprzedzającego dzień złożenia wniosku – w porównaniu do łącznych obrotów z analogicznych 2 mies. poprzedniego roku.

Wcześniej art. 15zzb ust. 1 specustawy wymagał, by okres porównawczy zaczynał się po 1.01.2020, co wykluczało przyjęcie do wyliczeń obrotów z tego miesiąca kalendarzowego. Zostawiono zasadę, że 2-miesięczny okres porównawczy może rozpocząć się w trakcie miesiąca kalendarzowego (a wtedy za miesiąc należy przyjąć 30 następujących po sobie kolejno dni).

Poprzednio zainteresowany wybierał, do którego PUP złożyć wniosek – właściwego dla jego siedziby czy dla miejsca prowadzenia działalności, koniecznie musiał też być zachowany termin 14 dni od ogłoszenia naboru przez dyrektora. Od 24.06.2020 wniosek kieruje wyłącznie do PUP właściwego dla jego siedziby, po ogłoszeniu naboru (nie ma już ograniczenia do 14 dni). Wnioski o dofinansowanie, złożone i nierozpatrzone przed 24.06.2020 przez PUP właściwy dla miejsca prowadzenia działalności przez przedsiębiorcę, rozpoznaje ten urząd (art. 99 tarczy 4.0). Ponadto nabory wniosków o pomoc, ogłoszone i niezakończone przed 23.06.2020, nie kończą się z upływem 14-dniowego terminu, lecz trwają do dnia ogłoszenia ich zamknięcia przez dyrektora PUP (art. 96 tarczy 4.0).

Po zmianach wskazanym przedsiębiorcom przybyło obowiązków informacyjnych. Muszą powiadomić PUP, w formie oświadczenia, o każdej zmianie danych określonych we wniosku, dotyczących zwolnienia dotowanych pracowników i zmiany wysokości wypłacanego wynagrodzenia, mających wpływ na poziom uzyskanego wsparcia, w ciągu 7 dni roboczych od uzyskania takich informacji.

Tarcza 4.0 złagodziła również sankcję grożącą pracodawcy, któremu zmaleje liczba zatrudnionych w okresie, na jaki zostało przyznane dofinansowanie (maksymalnie 3 mies., licząc od miesiąca złożenia wniosku). Dotychczas musiał on zwrócić otrzymane dofinansowanie bez odsetek, proporcjonalnie do okresu nieutrzymania danej osoby w zatrudnieniu. Od 24.06.2020 nie ma obowiązku zwrotu dotacji, jeżeli podczas dotowanego okresu:

• pracownik sam rozwiąże umowę o pracę (np. za wypowiedzeniem albo za porozumieniem stron przez niego zainicjowanym),
• zrobi to pracodawca na podstawie art. 52 Kp (zwolnienie dyscyplinarne),
• stosunek pracy wygaśnie.

Ponadto przedsiębiorca może na miejsce zwolnionego pracobiorcy przyjąć innego, zachowując w ten sposób prawo do wsparcia.

Opisane dofinansowania nie podlegają egzekucji sądowej i administracyjnej, chyba że na rzecz osób dotowanych. Środki z PUP, przekazane na rachunek płatniczy, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego albo administracyjnego tytułu wykonawczego.

Do dofinansowań, przyznanych do 23.06.2020, stosuje się zmienione przepisy (art. 95 ust. 1 tarczy 4.0). Wnioski o nie, złożone i nierozpatrzone do 23.06.2020, podlegają rozpatrzeniu bez konieczności dokonywania w nich zmian. Umowy o dofinansowanie zawarte do 23.06.2020 ulegają odpowiednim zmianom z mocy prawa (art. 95 ust. 2 i 3 tarczy 4.0).