Darowizna czy sponsoring w organizacjach pozarządowych

Cechy sponsoringu

Umowa sponsoringu nie jest wymieniona wprost w przepisach, jest zaliczana do umów nienazwanych i funkcjonuje na mocy art. 353 Kc i wyrażonej w nim zasady swobody umów. Jej istota polega na tym, że jedna strona, nazywana sponsorem, realizuje odpłatne świadczenie (może to być przekazanie środków pieniężnych, ale również świadczenie usługi czy przekazanie towaru) na rzecz drugiej strony, nazywanej sponsorowanym, która w zamian jest zobowiązana do reklamowania i promowania sponsora, jego marki, produktów lub usług. Sponsoring należy traktować jako usługę reklamową.

Organizacja pozarządowa, aby móc oferować firmom usługę reklamową i zawierać umowy sponsoringu, musi prowadzić działalność gospodarczą i być zarejestrowana w rejestrze przedsiębiorców KRS. Nie można oferować sponsoringu w ramach statutowej działalności pożytku publicznego, również w przypadku prowadzenia odpłatnej działalności pożytku publicznego, gdyż działalność reklamowa nie mieści się w sferze zadań publicznych w zamkniętym katalogu wymienionym w art. 4 ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (a tylko te działania mogą być realizowane w ramach odpłatnej działalności pożytku publicznego).

Nawet jeśli zapłata za reklamę firmy zostanie wykorzystana na prowadzenie działalności pożytku (np. organizację festynów), to nadal nie jest to zapłata za tę działalność, lecz za usługę reklamową.

A może darowizna z poleceniem?

Czy oznacza to, że fundacja nie może publicznie podziękować darczyńcy lub prezentować jego logotypu, a darczyńca nie może tego wymagać w zawartej umowie darowizny? Otóż nie. Kc w art. 893 przewiduje tzw. polecenie, które polega na tym, że darczyńca może nałożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem. Polecenie, jak zauważano w przytoczonym przepisie, nie kreuje wierzytelności po stronie darczyńcy czy osoby trzeciej. Umowy darowizny zawierającej polecenie nadal nie można uznawać za umowę odpłatną ani wzajemną. Zawarcie polecenia w umowie darowizny nie zmienia charakteru ani rodzaju umowy, a także nie powoduje zmiany po stronie obdarowanego. Polecenie to może mieć na względzie interes osoby trzeciej, samego obdarowanego, interes społeczny, a w końcu również interes samego darczyńcy. Przedmiotem polecenia może być czynność czysto faktyczna bądź czynność prawna (np. przekazanie części lub całości darowizny na pewien wskazany cel publiczny).

Można więc w umowie darowizny zawrzeć polecenie publicznego poinformowania przez obdarowaną organizację pozarządową o darczyńcy czy też zamieszczenia jego logo na materiałach organizacji. Jak czytamy w wyroku SN z 20.10.2006 r. (IV CSK 172/06), obciążenie darowizny poleceniem nie oznacza, aby taki był cel jej dokonania, a wypełnienie polecenia nie jest traktowane jako „odpłata” za świadczenie darczyńcy. (…) „Adresatem” polecenia, a więc osobą, na rzecz której obdarowany ma podjąć określone działanie, może być nie tylko osoba trzecia, ale także darczyńca. Sam fakt, że z wykonania polecenia ma wynikać dla darczyńcy korzyść majątkowa, a dla obdarowanego zmniejszenie wartości przedmiotu darowizny, nie stanowi podstawy twierdzenia, że oceniana czynność nie była darowizną (tak też IS w Bydgoszczy w interpretacji z 2.12.2013 r., ITPB2/415-821/13/MK).

Jak odróżnić darowiznę od sponsoringu

Jak więc ustalić, czy w danym przypadku mamy do czynienia z umową darowizny z poleceniem, a nie z odpłatną umową sponsoringu? Poza samym sformułowaniem zapisów umowy (czy w umowie jest zawarty zapis o obciążeniu darowizny poleceniem, czy o wykonaniu czegoś „w zamian” za przekazanie środków pieniężnych) kluczowa może być m.in. kwestia ekwiwalentności świadczeń. Ekwiwalentność sprawia, że umowa jednostronnie zobowiązująca (umowa darowizny) jest w istocie umową o świadczenie wzajemne (umowa sponsoringowa, barterowa, sprzedaży itp.) Z ekwiwalentnością świadczeń mamy do czynienia, gdy świadczenie jednej ze stron umowy stanowi odpowiednik (ekwiwalent) tego, co sama otrzymuje od drugiej strony umowy (art. 487 § 2 Kc). Zwrócił na to uwagę SN w przywołanym wyroku z 20.10.2006 r.: nieodpłatność, jako istotna przesłanka (element) darowizny, decyduje o jej bycie prawnym. Charakter ten traci świadczenie spełnione w celu uzyskania określonego świadczenia ekwiwalentnego. Dlatego polecenie, z zasady niepozostające w sprzeczności z istotą darowizny, nie może polegać na nałożeniu takich obowiązków, które odbierają czynności charakter zdziałanej pod tytułem darmym. Może to wystąpić w szczególności wtedy, gdy obciążenie wynikające z polecenia na rzecz darczyńcy stanowi równoważnik świadczenia tegoż darczyńcy; wypełnienie polecenia może w takiej sytuacji stać się oczekiwaną odpłatą za otrzymane przysporzenie, co zniweczy jego nieodpłatny charakter. Pod znakiem zapytania stanie wówczas uzgodniony zamiar stron i to, czy strony rzeczywiście traktowały tę czynność jako darowiznę.

Również w wyroku SA w Szczecinie z 24.05.2016 r. (I ACa 1175/15) czytamy: Zgodnie z art. 888 Kc darowizna jest umową, w której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Elementem przedmiotowo istotnym tej umowy jest bezpłatność, polegająca na tym, że świadczenie darczyńcy musi być subiektywnie i obiektywnie bezpłatne – natomiast świadczenie darczyńcy traci charakter nieodpłatny, jeżeli zostało spełnione w celu uzyskania świadczenia ekwiwalentnego, a więc równoważnego wartościowo z przedmiotem darowizny.

Także w wyroku SA w Warszawie z 14.09.2018 r. (V ACa 899/17) wskazano: Cechy darowizny ma (…) każda umowa, w której darczyńca zmierza do wzbogacenia obdarowanego kosztem swojego majątku, a jedynie pełna odpłatność wyłącza darowiznę. Do zawarcia umowy darowizny dochodzi więc w każdym wypadku, gdy wartość świadczenia darczyńcy jest znacznie wyższa od wartości świadczenia obdarowanego (tak też SN w wyroku z 1.04.2011 r., III CSK 206/10).

Konieczna wnikliwa ocena umowy

W każdym konkretnym przypadku umowy darowizny z poleceniem należy dokonać odrębnej wykładni danej umowy pod kątem jej nieodpłatności (np. czy wyceniona „wartość” polecenia nie jest równa lub wyższa od wartości darowizny i czy celem darczyńcy nie jest w istocie przysporzenie majątkowe obdarowanego, tylko uzyskanie świadczeń wynikających z polecenia).

Nieodpłatności umowy darowizny nie niweczy również podarowanie darczyńcy drobnego upominku (pamiątkowego kubka, naklejek, kart pocztowych z logotypem organizacji) w ramach wyrażenia wdzięczności za wsparcie organizacji, o ile nie będzie stanowić równowartości otrzymanej darowizny i nie będzie wątpliwości co do intencji zarówno darczyńcy, jak i obdarowanego, gdyż mogłoby to rodzić obawy o uznanie danej czynności za sprzedaż i uzyskiwanie przychodów z tytułu sprzedaży.

Każdorazowa weryfikacja zapisów umowy darowizny z poleceniem, w celu oceny świadczenia darczyńcy i charakteru oraz zakresu polecenia, pozwoli na uniknięcie zarzutów o pozorność zawartej umowy i jej uznania za odpłatne wykonanie usługi wskazanej w klauzuli umownej zawierającej polecenie darczyńcy. Im szerszy zakres polecenia i jego wartość, tym większe ryzyko utraty przez umowę cechy „bezpłatności”.

Znaczenie ma również sformułowanie samych zapisów umowy darowizny. „Polecenie” w umowie darowizny nie może być określone jako dokonywane w zamian za otrzymaną darowiznę, nie może sugerować zaistnienia stosunku dłużnik–wierzyciel między obdarowanym a darczyńcą.

Fundacja może również, w ramach wdzięczności, poinformować o otrzymanej darowiźnie i publicznie podziękować darczyńcy, niezależnie od zapisów umowy (gdy żadne formalne zobowiązanie w tym zakresie nie zostało na nią nałożone), co nie powoduje zmiany charakteru zawartej umowy darowizny. Jeśli fundacja z własnej woli promuje w ten sposób markę firmy, a nie wynika to z zawartej umowy, nie można mówić o wzajemności umowy między tymi dwoma podmiotami. Nie oznacza to więc w tym przypadku świadczenia usługi sponsoringu w zamian za otrzymane fundusze (darowiznę).

Konsekwencje fikcyjnej darowizny

Trzeba mieć na uwadze, że fikcyjna darowizna (będącą faktycznie sprzedażą usług przez „obdarowaną” organizację) rodzi wiele konsekwencji. Może być uznana za prowadzenie niezarejestrowanej działalności gospodarczej przez fundację, co może skutkować odpowiedzialnością z art. 60¹ § 1 Kodeksu wykroczeń i podlegać karze grzywny lub ograniczenia wolności.

Może także rodzić wątpliwości co do prawidłowości prowadzenia przez fundację ksiąg rachunkowych (jeśli sprzedaż usług zaksięgowano jako darowiznę) i wiązać się z odpowiedzialnością na podstawie art. 61 § 1 Kks lub nawet zostać uznane za „oszustwo podatkowe” na podstawie art. 56 § 1 Kks (jeśli skutkuje uszczupleniem należności podatkowych). Należy mieć to na względzie, analizując ryzyko zawarcia danej umowy darowizny zawierającej jakiekolwiek zapisy mogące budzić wątpliwości organów nadzoru organizacji pozarządowej lub organów skarbowych.

Podsumowując: fundacja powinna zweryfikować, czy celem umowy jest nieodpłatne świadczenie na jej rzecz ze strony firmy, czyli darowizna obciążona poleceniem poinformowania o otrzymanej darowiźnie w materiałach obdarowanego, czy też wzajemne świadczenie usług reklamowych w zamian za odpowiednią opłatę ze strony firmy. Należy wziąć pod uwagę wartość „polecenia” darczyńcy i wartość darowizny oraz faktyczny cel zawartej umowy wynikający z jej zapisów i okoliczności.

W przypadku umowy darowizny z poleceniem trzeba również zadbać o odpowiednie sformułowanie zapisów umowy, aby odzwierciedlały stan faktyczny, tj. nie ujmowały spełnienia polecenia darczyńcy jako ekwiwalentnego świadczenia wzajemnego, w zamian za otrzymaną darowiznę.

Rekomenduję zawieranie umowy darowizny z poleceniem na rzecz darczyńcy tylko w przypadku całkowitej pewności co do jej zapisów i braku wątpliwości interpretacyjnych.