Czas pracy w 2023 r.

Różne normy

Podstawowe limity czasu pracy stanowią:

• norma dobowa, która nie może przekraczać 8 godz. na dobę,
• norma tygodniowa wynosząca średnio 40 godz. w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy w przyjętym przez pracodawcę okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 mies.

Wyznacza je art. 129 § 1 Kp w stosunku do osób na pełnych i niepełnych etatach. Nie dotyczą one wykonywania pracy w równoważnych systemach czasu pracy (art. 135–137 Kp), przy pracy w ruchu ciągłym (art. 138 Kp), w systemie skróconego tygodnia pracy (art. 143 Kp) i w systemie pracy weekendowej (art. 144 Kp). W tych przypadkach dopuszczalne jest przedłużanie dobowego lub tygodniowego wymiaru czasu pracy, przez który ustawodawca rozumie normy podstawowe, traktując je jako wymiary podstawowe.

Również przepisy szczególne mogą wyłączyć podstawowe normy czasu pracy, wprowadzając własne. Stąd np. pracownicy niepełnosprawni w stopniu znacznym lub umiarkowanym nie powinni pracować dłużej niż 7 godz. na dobę i 35 godz. w tygodniu. Takie normy ustanawia dla nich art. 15 ust. 2 ustawy z 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (DzU z 2021 r. poz. 573). Jednak art. 16 ust. 1 tego aktu prawnego pozwala im wrócić do 8 godz. normy dobowej i 40 godz. normy tygodniowej, jeżeli pracują przy pilnowaniu lub uzyskali zgodę lekarza.

Wielkości nominalne

Maksymalna liczba godzin, którą pracownik może przepracować w przyjętym u pracodawcy okresie rozliczeniowym, to wymiar czasu pracy, czyli tzw. nominalny czas pracy. Oblicza się ją zgodnie z art. 130 § 1–2 Kp dla wszystkich systemów pracy, z wyjątkiem pracy w ruchu ciągłym. Należy zatem:

1) pomnożyć 40 godz. (lub inną normę tygodniową obowiązującą pracownika/pracowników) przez liczbę tygodni przypadających w okresie rozliczeniowym,

2) pomnożyć 8 godz. (lub inną normę dobową obowiązującą pracownika/pracowników) przez liczbę dni pozostałych do końca okresu rozliczeniowego, przypadających od poniedziałku do piątku (tzw. dni wystające),

3) dodać wyniki z pkt 1 i 2,

4) odjąć od uzyskanej sumy 8 godz. za każde święto przypadające w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela; w 2023 r. wymiar czasu pracy pomniejsza się o: święto Trzech Króli – 6 stycznia (piątek), drugi dzień Wielkanocy – 10 kwietnia (poniedziałek), Święto Pracy – 1 maja (poniedziałek), Święto Konstytucji 3 maja – 3 maja (środa), Boże Ciało – 8 czerwca (czwartek), Święto Wojska Polskiego/Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny – 15 sierpnia (wtorek), Wszystkich Świętych – 1 listopada (środa), Narodowe Święto Niepodległości – 11 listopada (sobota), pierwszy i drugi dzień Bożego Narodzenia – 25 i 26 grudnia (poniedziałek, wtorek).

W przypadku pracowników niepełnoetatowych pracodawca musi ustalić wymiar czasu pracy adekwatnie do wielkości etatu. Z kolei jeżeli sobota jest u niego dniem wolnym od pracy z tytułu zasady przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy, wówczas w 2023 r. musi w listopadzie uwzględnić dodatkowy dzień wolny dla pracowników za Święto Niepodległości (11 listopada). To konsekwencja wyroku TK z 2.10.2012 r. (K 27/11).

Uwaga: wymiar czasu pracy należy obniżyć o liczbę godzin usprawiedliwionej nieobecności w pracy (np. urlop wypoczynkowy czy absencja chorobowa), przypadających do przepracowania w trakcie tej absencji, zgodnie z przyjętym rozkładem czasu pracy pracownika (art. 130 § 3 Kp).

Liczba dni wolnych od pracy w okresach rozliczeniowych odpowiada sumie występujących w nich:

• świąt (art. 1 ust. 1 ustawy z 18.01.1951 r. o dniach wolnych od pracy, DzU z 2020 r. poz. 1920),
• niedziel,
• dni wolnych wynikających z przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy.
• Obowiązuje ona również w systemach czasu pracy, w których rozkłady czasu pracy obejmują pracę w niedziele i święta (art. 147 Kp).

Praca w ruchu ciągłym

Odrębność metody obliczania wymiaru czasu pracy dla pracujących w ruchu ciągłym jest rezultatem sposobu wykonywania tego rodzaju pracy i jej charakteru. Taka praca nigdy nie jest bowiem wstrzymywana ze względu na technologię produkcji oraz z uwagi na konieczność ciągłego zaspokajania potrzeb ludności (art. 138 § 1 i 2 Kp). Obejmuje zatem niedziele i święta (art. 151¹⁰ pkt 2 Kp). Ponadto pracodawca ma możliwość wydłużenia podstawowego wymiaru tygodniowego do 43 godz. w maksymalnie 4-tygodniowym okresie rozliczeniowym, a jednego dnia w niektórych tygodniach (maksymalnie w trzech) tego okresu może przedłużyć dobowy wymiar czasu pracy do 12 godz.

Ustalenie wymiaru czasu pracy w ruchu ciągłym wymaga najpierw pomnożenia 8 godz. przez liczbę dni kalendarzowych przypadających w okresie rozliczeniowym, z których wyłącza się niedziele, święta oraz dni wolne od pracy wynikające z rozkładu czasu pracy w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy. Następnie dodaje się do uzyskanego wyniku liczbę godzin odpowiadającą przedłużonemu u danego pracodawcy tygodniowemu wymiarowi czasu pracy, który nie może przekraczać 4 godz. na każdy tydzień okresu rozliczeniowego, w którym następuje przedłużenie czasu pracy (art. 138 § 3–4 Kp). Święto przypadające w innym dniu niż niedziela w okresie rozliczeniowym obniża wymiar czasu pracy o 8 godz.

Niedziele handlowe

Zasadniczo w placówkach handlowych obowiązuje zakaz handlu i powierzania pracy w niedziele i święta, a także po godz. 14 w Wigilię (24 grudnia) i sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkanocy (art. 5 ustawy 10.01.2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni, DzU z 2021 r. poz. 936, dalej ustawa). Nie dotyczy on:

• placówek wymienionych enumeratywnie w art. 6 ustawy (np. stacje paliw, apteki i punkty apteczne, kwiaciarnie, strefy wolnocłowe),
• kolejnych dwóch niedziel poprzedzających pierwszy dzień Bożego Narodzenia (art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy),
• niedzieli bezpośrednio poprzedzającej pierwszy dzień Wielkanocy (art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy),
• ostatniej niedzieli stycznia, kwietnia, czerwca i sierpnia, jeżeli nie pokrywają się ze świętem (art. 7 ust. 1 pkt 3 i ust. 2 ustawy),
• Wigilii (w tym przypadającej w niedzielę) i Wielkiej Soboty do godz. 14.