Cofnięcie zasiłku chorobowego skutkuje korektą składek

Tak wynika z wyroku SN z 18.10.2018 (III UK 160/17).

Decyzją ZUS odmówiono panu X prawa do zasiłku chorobowego i zobowiązano do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za kilka okresów. Za te okresy X pomniejszał składki za część miesiąca, za którą otrzymał zwolnienie lekarskie, a gdy zwolnienie obejmowało cały miesiąc, nie płacił ich w ogóle. X twierdził, że spełniał warunki do przyznania zasiłku chorobowego, który został mu wypłacony, a dopiero w następstwie kontroli ZUS prawo to utracił, co nie pozbawia go uprawnienia do zmniejszenia najniższej podstawy wymiaru składek w trybie art. 18 ust. 9 i 10 usus.

Art. 18 ust. 9 usus stanowi, że za miesiąc, w którym nastąpiło odpowiednio objęcie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi lub ich ustanie, i jeżeli trwały one tylko przez część miesiąca, kwotę najniższej podstawy wymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniu.

Z kolei w myśl art. 18 ust. 10 usus zasady te stosuje się odpowiednio w przypadku niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia warunki do przyznania zasiłku. Proporcjonalne zmniejszenie podstawy wymiaru składki możliwe jest wyłącznie w stosunku do ubezpieczonych, którzy zadeklarowali najniższą podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej działalności pozarolniczej.

Stosując ww. przepisy, X zmniejszał podstawy wymiaru składek społecznych za okresy niezdolności do pracy, za które utracił prawo do zasiłku chorobowego.

Zdaniem SN miarkowanie takie nie było uzasadnione. Sąd argumentował, że ustawodawca łączy prawo do proporcjonalnego zmniejszenia podstawy wymiaru składki z trwającym przez część miesiąca okresem niezdolności do pracy i spełnieniem przez ubezpieczonego warunków przyznania zasiłku za ten okres, a nie z okresem, za jaki faktycznie przyznano i wypłacono zasiłek chorobowy. Art. 18 ust. 9 usus uniezależnia więc decyzję płatnika o zastosowaniu instytucji miarkowania podstawy wymiaru składek od istnienia i treści decyzji organu rentowego ws. realizacji prawa do zasiłku chorobowego, które z reguły zapadają w innym czasie.

Obowiązek obliczania i opłacania składek społecznych oraz ustalania prawa do świadczeń z tych ubezpieczeń i ich wypłaty to 2 różne aspekty podlegania ubezpieczeniom społecznym.

Przedsiębiorca, rozliczając i opłacając składki na ubezpieczenia społeczne, musi zatem samodzielnie ocenić, czy spełnia kryteria miarkowania podstawy ich wymiaru. Bezzasadne zmniejszenie podstawy wymiaru składek sprawia, że zostają one opłacone w nienależytej wysokości. W myśl art. 14 ust. 2 pkt 1 usus skutkiem tego jest ustanie dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego przedsiębiorcy.

Mimo choroby oraz posiadania przez ubezpieczonego wymaganego okresu wyczekiwania (karencji) prawo do zasiłku może nie powstać, a powstałe może być utracone w razie wystąpienia któregoś ze zdarzeń opisanych w art. 15–17 ustawy zasiłkowej. Art. 17 stanowi, że ubezpieczony wykonujący pracę zarobkową w okresie orzeczonej niezdolności do pracy lub wykorzystujący zwolnienie od niej w sposób niezgodny z jego celem traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Natomiast zasiłek chorobowy nie przysługuje, gdy zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane. Utrata prawa do zasiłku dotyczy tylko okresu objętego zwolnieniem, w którym podjęto pracę zarobkową, a nie całego okresu zasiłkowego.

Art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej ma charakter represyjny – w przypadku zaistnienia nagannych zachowań w nim wskazanych przedsiębiorca traci prawo do zasiłku. Zostaje też pozbawiony możliwości zmniejszenia podstawy wymiaru składek w trybie art. 18 ust. 9 i 10 usus. Utrata prawa do zasiłku oznacza, że za cały okres zwolnienia chorobowego, w którym wykonywał pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z jego celem, nie miał on prawa do tego świadczenia. Późniejsza decyzja organu rentowego stwierdzająca ów fakt ma charakter deklaratywny. Nie tworzy ona nowego stanu prawnego, lecz potwierdza istniejący.

To płatnik w dacie obliczania, rozliczania i opłacania składek ocenia, czy zachodzą przesłanki zmniejszenia podstawy ich wymiaru w trybie tego przepisu, a więc czy w okresie przypadającej na część miesiąca niezdolności do pracy spełniał warunki przyznania z tego tytułu zasiłku, czyli czy poza ziszczeniem się pozytywnych kryteriów nie wystąpiły przesłanki negatywne powodujące, że prawo do świadczenia nie powstało, a powstałe uległo utracie.