Ciężarna ma prawo odwołać zgodę na obniżkę etatu i pensji

Tak uznał SN w wyroku z 7.10.2020 (II PK 78/19). To precedensowe rozstrzygnięcie. Dotąd przyjmowano bowiem, że pracownica, która podpisała dokument, nie wiedząc o ciąży, może wycofać oświadczenie, o ile chodziło o wypowiedzenie umowy lub o porozumienie o rozwiązaniu umowy. Teraz SN uznał, że możliwe jest również wycofanie się przez ciężarną z zawartego porozumienia pogarszającego warunki jej zatrudnienia, tj. w sprawie obniżenia wymiaru czasu pracy lub/i wynagrodzenia. Aby to było możliwe, pracownica nie może jednak wiedzieć, w momencie podejmowania czynności prawnej, że jest w ciąży.

W sprawie rozpatrywanej przez SN pracownica podpisała porozumienie zmieniające warunki pracy i płacy, a konkretnie zgodę na obniżenie etatu i wynagrodzenia o połowę. W momencie podpisywania dokumentu nie wiedziała o ciąży. Gdy się o tym dowiedziała, złożyła pracodawcy oświadczenie, że wycofuje się z porozumienia, bo zawarła je pod wpływem błędu.

Pracodawca nie chciał tego uznać. Wskazał, że – jak wynika z orzecznictwa sądów – takie uprawnienie przysługiwałoby pracownicy, gdyby chodziło o wycofanie się z wypowiedzenia umowy lub porozumienia o jej rozwiązaniu, a nie skutkującego pogorszeniem warunków zatrudnienia.

Sprawa ostatecznie trafiła do SN. Jednak już sądy I i II instancji były zgodne, że pracownica miała prawo uchylić się od skutków porozumienia. Wskazały, że będąc w ciąży, korzystała ona z ochrony przewidzianej w art. 177 § 1 Kp. Przepis ten mówi, że pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży pracownicy ani w okresie jej urlopu macierzyńskiego, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy. Takie same ograniczenia stosuje się zaś – w myśl art. 42 Kp – w przypadku wypowiedzenia zmieniającego, które ma na celu pogorszenie warunków pracy czy płacy. Tym samym pracownica mogła się wycofać z porozumienia na podstawie art. 84 Kc, stosowanego z odesłania z art. 300 Kp, który mówi o uchyleniu się od skutków błędnej czynności prawnej.

W skardze kasacyjnej pracodawca kwestionował m.in. możliwość zastosowania art. 84 Kc. Zgodnie z tym przepisem każda osoba może uchylić się od skutków prawnych swojego oświadczenia woli, które złożyła innej osobie pod wpływem istotnego błędu, jeżeli:

• błąd wywołała ta druga osoba (adresat oświadczenia), nawet bez swojej winy, albo
• adresat oświadczenia wiedział o błędzie i nie poinformował o tym składającego oświadczenie, albo
• adresat mógł z łatwością ten błąd zauważyć.

W sprawie rozpatrywanej przez SN to nie pracodawca wywołał błąd. Nie mógł też o nim wiedzieć, skoro o ciąży nie wiedziała nawet pracownica. Zatem nie zostały spełnione wszystkie przesłanki wskazane w art. 84 Kc.

SN uznał jednak, że art. 84 § 1 Kc ma tu odpowiednie zastosowanie. Należy go stosować, pomijając część mówiącą, że uchylenie jest możliwe tylko wtedy, gdy błąd wywołała druga osoba albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością go zauważyć. Ta przesłanka jest wyłączona ze względu na konstytucyjną zasadę ochrony macierzyństwa, która stanowi jedną z kardynalnych zasad prawa pracy. Wystarczy zatem, że pracownica działała pod wpływem istotnego błędu, który polegał na jej niewiedzy co do swojego stanu. Gdyby bowiem wiedziała o ciąży, odmówiłaby zawarcia porozumienia redukującego jej etat i pensję o połowę.