Brak umowy o zakazie konkurencji nie zwalnia z lojalności względem pracodawcy

Były pracownik pozywa biuro

Po zwolnieniu z pracy księgowa złożyła pozew do sądu pracy, żądając 6 tys. zł jako rekompensaty za zwolnienie bez wypowiedzenia. Skierowała też donos na właścicielkę biura do inspektoratu pracy i do US. Obie instytucje nie stwierdziły nieprawidłowości i nie wszczęły interwencji.

Gdy sprawa znalazła się na wokandzie sądowej, księgowa wystąpiła z propozycją ugody. W zamian za zmianę świadectwa pracy i rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron była gotowa odstąpić od roszczenia zapłaty 6 tys. zł. Ugodę zawarto, więc sąd rejonowy umorzył postępowanie.

Potem jednak właścicielka biura nabrała podejrzeń co do działań byłej pracownicy. Stwierdziła manko w kasie biura na ponad 9 tys. zł i braki w dokumentacji klientów. Odnalazła też wypowiedzenia umów złożone przez klientów, którzy przeszli do biura założonego przez byłą pracownicę.

Biuro pozywa byłego pracownika

Role się więc odwróciły i tym razem pozew do sądu złożyła właścicielka biura. Dołączyła listę 18 klientów – przejętych przez byłą pracownicę – wraz z kwotami za dotychczasowe usługi księgowe (stanowiącymi podstawę obliczenia poniesionej straty). Zarzuciła jej, że nakłaniała klientów do odejścia, pomagała im sporządzić wypowiedzenia, a pisma te ukryła w archiwum. Bez wiedzy pracodawczyni i pokwitowania wywiozła też zestawienie sprzedaży bezrachunkowej.

Właścicielka biura wyliczyła, że z powodu przejęcia klientów straciła w ciągu 3 lat ponad 244 tys. zł przychodu, a w efekcie płynność finansową. Musiała zamknąć działalność. Takiego więc odszkodowania się domagała, a ponadto odsetek od dnia wniesienia pozwu i 9 tys. zł z powodu manka w kasie biura.

Księgowa zaprzeczyła wszystkim zarzutom. Wyjaśniła, że w czasie pracy w biurze obsługiwała ok. 70 firm. Początkowo były tam zatrudnione również dwie inne osoby, pracowała także właścicielka i jej córka. Potem jednak pracownice odeszły, a właścicielka przestała bywać w biurze, bo pomagała córce w opiece nad dziećmi.

Pracownica podnosiła, że wielokrotnie informowała właścicielkę biura, że ilość pracy znacznie przewyższa możliwości jednej osoby i prosiła o zatrudnienie dodatkowego pracownika lub o większe zaangażowanie w pracę samej pracodawczyni. Ta obiecywała poprawę i zatrudniła nową osobę, która jednak nie dała sobie rady i po miesiącu odeszła z pracy.

Księgowa przyznała, że zarejestrowała własną działalność, jednak zaprzeczyła, jakoby podstępem przejęła część klientów. Wyjaśniła, że klienci, przychodząc do biura, wielokrotnie chcieli skontaktować się z właścicielką, ale była nieobecna i nie odbierała telefonów. W rozmowach z nimi księgowa przyznawała, że zamierza odejść z pracy, bo nie daje sobie rady z nadmiarem obowiązków. Wielu klientów – jak twierdziła – zgłosiło wtedy chęć kontynuowania z nią współpracy. Zastrzegała natomiast, że sama ich do tego nie nakłaniała.

Zaprzeczyła też, jakoby kiedykolwiek zabrała pieniądze biura lub nienależycie się z nich rozliczyła. Wyjaśniła, że prokuratura już to badała i w tym zakresie postępowanie umorzono. Podkreśliła, że wpłacane przez klientów pieniądze były rejestrowane w biurze, dokumentowane dowodami KP, podpisywane przez wpłacającego i przyjmującego gotówkę w zeszycie wpłat. Dowody KP były podpinane pod faktury klientów. Właścicielka biura rozliczała te wpłaty na koniec miesiąca, a poza tym każdego dnia uzgadniała gotówkę w kasie. Nie stwierdzała braków, a jeżeli na koniec miesiąca były pewne różnice, to weryfikowała, który z klientów zalega z wpłatami. Zdarzało się, że klienci biura płacili za usługi nieregularnie i z opóźnieniem.

Pozwana podkreśliła też, że właścicielka biura nie zawarła z nią umowy o zakazie konkurencji ani nie podjęła żadnych czynności mających na celu ochronę swojej firmy. Przede wszystkim nie informowała, jakie dane stanowią tajemnicę przedsiębiorstwa i w jaki sposób należy je chronić. Kwestionowała także wysokość ew. szkody byłej pracodawczyni. Twierdziła, że nie ma żadnego związku między jej pracą w 2012 a tym, że właścicielka poniosła stratę w 2015 i zakończyła działalność. Argumentowała, że klienci mogą rezygnować z usług biura, gdy zamykają swoją działalność albo są niezadowoleni ze standardu obsługi.

Ponadto zwróciła uwagę, że w tym samym czasie córka właścicielki biura uruchomiła własne biuro i zgłosiła 3 miejsca prowadzenia działalności tożsame z wskazywanymi przez swoją matkę. Co więcej, zatrudniła matkę na część etatu. Wszystko to miało dowodzić kontynuacji i dochodowości działalności prowadzonej przez córkę i matkę. Bezpodstawne jest więc twierdzenie, że działanie pracownicy sprzed 3 lat doprowadziło właścicielkę biura do bankructwa.

W dalszej fazie procesu właścicielka biura zażądała ponad 296 tys. zł odszkodowania wraz ze skapitalizowanymi odsetkami powyżej 51 tys. zł, a od łącznej kwoty ponad 347 tys. zł – dodatkowo odsetek do dnia zapłaty.

Obciążające zeznania klientów

Sąd przesłuchał byłych klientów biura. Ci zeznali, że w czasie rozmów z księgową dowiedzieli się, iż chce odejść z pracy i otworzyć własne biuro. Potwierdzili, że na jej ręce złożyli wypowiedzenia umów, nie informując o tym właścicielki biura. Wyjaśnili także, z jakich powodów zrezygnowali z dotychczasowych usług i skorzystali z oferty księgowej – to ona odbierała od nich dokumenty, prowadziła ich księgowość, a z właścicielką kontakt był utrudniony.

Sąd nie dał wiary zeznaniom samej pozwanej w zakresie, w jakim bagatelizowała liczbę klientów rezygnujących z usług biura. Stwierdził, że odejście w krótkim czasie 18 osób to nie tak mało. Za sprzeczne z prawdą uznał także jej zeznania, że wypowiedzenia klientów zostawiała w biurze w widocznym miejscu.

Ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych

Biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, sąd stwierdził, że księgowa w ciężki sposób naruszyła obowiązki pracownicze, co mogło być podstawą nie tylko „dyscyplinarki”, ale też odpowiedzialności odszkodowawczej względem pracodawcy.

Zdaniem sądu była pracownica nie wywiązała się z obowiązku lojalności i uczciwości wobec pracodawcy i nie dbała o dobro zakładu pracy. Poprzez informację, że odchodzi z pracy i zakłada własną działalność, spowodowała bądź przyśpieszyła decyzje klientów o wypowiedzeniu umów z biurem. Wprawdzie nie było dowodów, by nakłaniała ich do rezygnacji, ale – jak stwierdził sąd – w imię lojalności, uczciwości i obowiązku dbałości o dobro zakładu pracy mogła nie informować ich, że ma plany otwarcia własnego biura rachunkowego, i nie pytać, czy odejdą wraz z nią. W końcu mogła nie składać ofert klientom biura, tylko szukać własnych klientów. Tymczasem swoją nowo uruchomioną działalność oparła właśnie na klientach byłej pracodawczyni, a dopiero później pojawili się inni.

Wszystko to wskazuje na wyrachowanie pozwanej, nieuczciwość względem pracodawcy oraz w pełni świadome, umyślne zachowanie. O skali nieuczciwości świadczyło według sądu to, że przejęła nie 2–3 klientów biura, lecz kilkanaście osób. Trudno uwierzyć, że tak wielu klientów odeszłoby z biura w podobnym czasie, gdyby nie to, że obsługująca ich księgowa zakładała swoją działalność. Takiego zachowania nie usprawiedliwiało niezadowolenie klientów spowodowane brakiem kontaktu z właścicielką biura czy podniesieniem cen usług.

Rolą pracownika nie jest to, by utwierdzać klientów w przekonaniu, że jego pracodawca nie zapewnia odpowiedniego standardu obsługi klientów. Wreszcie zadaniem pracownika nie jest przekazywanie skarg na warunki pracy klientom. To pracodawca powinien być adresatem uwag, jakie ma pracownik – podkreślił sąd. Tymczasem – jak wskazał – pracownica skarżyła się klientom na ogrom pracy i brak wsparcia, stawiając pracodawcę w negatywnym świetle i przyczyniając się w dalszej perspektywie do tego, że klienci złożyli wypowiedzenia.

Za przejaw nielojalności księgowej sąd uznał także niepoinformowanie pracodawczyni, że w trakcie trwania stosunku pracy zarejestrowała własną działalność o tym samym profilu i że klienci biura składali wypowiedzenia. Stwierdził, że księgowa z premedytacją ukrywała swoje działania, a składane przez klientów wypowiedzenia celowo umieszczała w takim miejscu, aby właścicielka – nie bywając często w biurze – nie zapoznała się z nimi.

Odpowiedzialność odszkodowawcza

Sąd wyjaśnił, że nawet jeżeli nie ma umowy o zakazie konkurencji, to nie powoduje to automatycznie, iż pracownik może działać na szkodę pracodawcy, prowadzić działalność konkurencyjną i przejmować klientów. 

Art. 100 § 2 pkt 4 Kp nie tylko nakłada na pracownika obowiązek pozytywnego zachowania się, ale także wymaga od niego powstrzymania się od określonych działań, jeśli godzą one w dobro pracodawcy. Zakaz wynikający z tego przepisu jest więc dalej idący niż wynikający z zawarcia pomiędzy pracodawcą i pracownikiem umowy na podstawie art. 101¹ Kp – stwierdził sąd.

Wyjaśnił, że przepisy Kp częściowo odmiennie regulują odpowiedzialność materialną pracowników za szkody wyrządzone pracodawcy niż czyni to Kc w zakresie odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (art. 471 i nast.). Jednak przepisy Kc mają odpowiednie zastosowanie do odpowiedzialności materialnej pracowników w sprawach nieuregulowanych Kp (art. 300 Kp). Dotyczy to np. pojęcia szkody, okoliczności wyłączających bezprawność działania lub zaniechania pracownika.

Sąd uznał, że dowody świadczą niezbicie, iż księgowa bezprawnie naruszyła obowiązki pracownicze z art. 100 § 2 pkt 4 Kp oraz umowy o pracę i powinna ponieść odpowiedzialność odszkodowawczą.

Gdyby nie postawa pozwanej, jej zachowanie, to powódka nie utraciłaby klientów i przychodów związanych z ich obsługą. Oczywiście można rozważyć, czy nadal byliby oni klientami dotychczasowego biura. Jednak w ustalonym stanie faktycznym odpowiedź może być tylko jedna.

M wiedziała, że bezprawnie narusza swoje obowiązki pracownicze, wyrządzając tym szkodę pracodawcy, i chciała tak postąpić, a co najmniej się na to w pełni godziła, obejmując swoją świadomością nie tylko to, że może naruszać swoje obowiązki, ale i to, że jej działanie wyrządzi pracodawcy szkodę. W takiej sytuacji, jak orzekł sąd, odpowiedzialność jest bez ograniczeń, w pełnym zakresie, ponieważ zgodnie z art. 122 Kp, jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości.

Sąd uznał, że w tym wypadku szkoda wyniosła 89 902,80 zł i taką kwotę zasądził od pozwanej wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie. Właścicielka biura domagała się większej kwoty, ale sąd uznał, że szkodę należy liczyć tylko do października 2014, a więc do miesiąca poprzedzającego miesiąc zawieszenia działalności przez właścicielkę biura. Nawet bowiem gdyby przyjąć, że faktycznie wskutek utraty klientów miała problemy finansowe, to nie oznacza, że zawiesiła, a potem zakończyła działalność tylko z powodu działań byłej pracownicy.

Sąd zwrócił uwagę, że nadal obsługiwała ona klientów (tych, którzy pozostali), pozyskała także nowych i do listopada 2014 wykonywała usługi. Pod uwagę wziął również to, co zeznała sama powódka – że w latach 2014–2015 na rynku biur finansowych istniała trudna sytuacja, spowodowana znaczną konkurencją. Nie można było żądać za usługi takich kwot jak wcześniej. Zdaniem sądu to także mogło istotnie wpłynąć na decyzję o zawieszeniu, a potem zakończeniu działalności. 

Uwadze sądu nie uszło też, że w dniu, w którym właścicielka biura zawiesiła działalność, jej córka otworzyła identyczną, przejmując klientów matki, a ją samą zatrudniła na część etatu.

Co do manka w kasie (ponad 9 tys. zł) to sąd oddalił roszczenie. Wziął pod uwagę, że właścicielka biura na bieżąco dokonywała rozliczeń gotówki, sprawdzała stan dowodów KP ze stanem środków w kasie i nie stwierdzała nieprawidłowości. Nielogiczne jest więc – stwierdził – że takie nieprawidłowości wystąpiły dopiero po rozwiązaniu umowy o pracę z pozwaną, tym bardziej że nigdy wcześniej żadnych uchybień w tym zakresie nie stwierdzono. O takim rozstrzygnięciu przesądziło również to, że nie tylko księgowa miała dostęp do kasy biura, ale także inne osoby – córki jego właścicielki, a okresowo inne pracownice.

Istotne znaczenie miał także fakt, że w postępowaniu karnym księgowa nie została skazana za przestępstwo przywłaszczenia tej kwoty. Prokurator umorzył to postępowanie.