Badanie trzeźwości zatrudnionych – nowe regulacje Kodeksu pracy

Skorzystanie z nowego uprawnienia zostało oczywiście obwarowane wieloma rygorami, które przewiduje ustawa z 1.12.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (DzU poz. 240), która weszła w życie 21.02.2023 r. (dalej nowelizacja). Po raz pierwszy pozwala ona pracodawcom na przeprowadzanie badań trzeźwości i na obecność innych środków ...
Skorzystanie z nowego uprawnienia zostało oczywiście obwarowane wieloma rygorami, które przewiduje ustawa z 1.12.2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (DzU poz. 240), która weszła w życie 21.02.2023 r. (dalej nowelizacja). Po raz pierwszy pozwala ona pracodawcom na przeprowadzanie badań trzeźwości i na obecność innych środków:
- pracowników,
- osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (zleceniobiorcy, wykonawcy umowy o dzieło, menedżerowie kontraktowi, chałupnicy, praktykanci),
- osób fizycznych prowadzących działalność na własny rachunek, jeśli pracodawca organizuje im pracę (samozatrudnieni).
Wymaga to przygotowania odpowiednich przepisów zakładowych i polityki informacyjnej. Zakład pracy może bowiem wdrożyć prewencyjny system kontroli trzeźwości wskazanych pracobiorców, dopiero gdy łącznie spełni poniższe warunki:
1) kontrola jest niezbędna do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników, innych osób lub ochrony mienia,
2) kontrola nie narusza godności oraz innych dóbr osobistych pracownika i innych osób podlegających sprawdzeniu,
3) zasady i sposoby przeprowadzania kontroli, z uwzględnieniem wymagań rozporządzenia Ministra Zdrowia z 16.02.2023 r. w sprawie badań na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika (DzU poz. 317, dalej rozporządzenie), pracodawca określi w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub w obwieszczeniu,
4) o wprowadzonym systemie kontroli trzeźwości poinformuje on pracowników (i innych zatrudnionych) w sposób u siebie przyjęty i nie później niż 2 tyg. przed rozpoczęciem jego stosowania.
Wyłącznie metody pozalaboratoryjne
Zgodnie z rozporządzeniem kontrola trzeźwości pracobiorców na obecność alkoholu w organizmie pracobiorcy polega na analizie wydychanego powietrza albo na badaniu krwi. Na mocy art. 46 ust. 2 albo 3 ustawy z 26.10.1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn. DzU z 2021 r. poz. 1119) ma ona stwierdzić:
- obecność alkoholu w organizmie badanego wskazującą na stan po użyciu alkoholu (stężenie we krwi od 0,2 do 0,5‰ alkoholu albo obecność w wydychanym powietrzu od 0,1 do 0,25 mg alkoholu w 1 dm3) lub na stan nietrzeźwości (stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu albo obecność w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm3), albo
- brak obecności alkoholu (zawartość alkoholu nie osiąga lub nie prowadzi do osiągnięcia wartości właściwych dla stanu po użyciu alkoholu).
Pracodawca może przy tym przeprowadzać ją wyłącznie metodą niewymagającą badania laboratoryjnego – za pomocą urządzenia elektronicznego mierzącego stężenie alkoholu w wydychanym powietrzu, z użyciem ustnika, metodą spektrometrii w podczerwieni lub utleniania elektrochemicznego, zwanego analizatorem wydechu (alkomat), posiadającego ważny dokument potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie.
Dopiero na wezwanie pracodawcy albo osoby odsuniętej od pracy z powodu wykrycia obecności alkoholu uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego (Policja) może zlecić badanie krwi.
Najpierw regulacja i informacja
Aby system kontroli trzeźwości zatrudnionych zaczął działać, zakład pracy musi najpierw określić – oczywiście z uwzględnieniem wymogów rozporządzenia – w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy, a jeżeli nie został objęty układem zbiorowym pracy lub obowiązany do tworzenia regulaminu pracy – w obwieszczeniu: fakt wprowadzenia tego systemu, grupę lub grupy pracowników objętych kontrolą i sposób jej przeprowadzania, w tym rodzaj urządzenia wykorzystywanego do kontroli, czas, a także częstotliwość kontroli.
Nie da się zatem przeprowadzać kontroli trzeźwości pracobiorców zaraz po wejściu nowelizacji w życie. Najpierw trzeba zmienić układ zbiorowy pracy, regulamin pracy bądź wydać obwieszczenie, a następnie powiadomić członków załogi w sposób przyjęty w firmie (np. intranet, tablica ogłoszeń) o przyjęciu systemu kontroli trzeźwości, najpóźniej na 2 tyg. przed rozpoczęciem jej stosowania. Nowo zatrudnianym pracownikom, w grupie objętej kontrolą trzeźwości, pracodawca musi ponadto przekazać - przed dopuszczeniem do pracy - ww. informacje w postaci papierowej lub elektronicznej.
Nowelizacja nie wymaga, by kontrole trzeźwości miały charakter stały czy regularny. Mogą być wyrywkowe, niezapowiedziane i nagłe, byleby zostało to odpowiednio uregulowane w przepisach wewnętrznych. Jak już o tym była mowa, pracodawca ma prawo zarządzić kontrolę trzeźwości wyłącznie alkomatem. Podczas przeprowadzania badań musi przestrzegać zasad ich wykonywania określonych w rozporządzeniu oraz w art. 221c–221h Kp.
Zasady przeprowadzania kontroli trzeźwości zatrudnionych
1. Badania trzeźwości zatrudnionego nie dokonuje się przed upływem 15 min od chwili zakończenia spożywania alkoholu, palenia wyrobów tytoniowych, w tym nowatorskich, papierosów elektronicznych lub używania wyrobów tytoniowych bezdymnych. Wyniki takich pomiarów zwykle są „przekłamane”.
2. Ustnik alkomatu podlega wymianie każdorazowo przed przeprowadzeniem pojedynczego badania, a nowe, czyste opakowanie ustnika należy otwierać w obecności badanego.
3. Jeśli alkomat, mierzący stężenie alkoholu w wydychanym powietrzu metodą spektometrii w podczerwieni, dał wynik ponad 0,00 mg/dm3, niezwłocznie dokonuje się drugiego pomiaru.
4. Gdy ww. wynik wyświetlił się na alkomacie korzystającym z metody utlenienia elektrochemicznego, również przeprowadza się kolejne badanie, ale po upływie 15 min albo też, na żądanie osoby badanej, weryfikuje się go dwoma kolejnymi pomiarami – tym razem alkomatem stosującym metodę spektometrii w podczerwieni.
5. W razie dokonania pierwszego pomiaru alkomatem i uzyskania wyniku równego lub większego od 0,10 mg/dm3, a w drugim pomiarze wyniku 0,00 mg/dm3, robi się niezwłocznie trzeci pomiar tym samym alkomatem. Jeżeli jego wynik wynosi 0,00 mg/dm3, badanie nie wskazuje na stan po użyciu alkoholu.
6. Dopuszcza się wykonanie badania wydychanego powietrza alkomatem niewyposażonym w cyfrową prezentację wyniku pomiaru albo w ustnik, jeżeli producent przewiduje taki sposób jego eksploatacji. Jeżeli takie badanie wykaże obecność alkoholu, niezwłocznie przeprowadza się pomiar alkomatem wyposażonym w ustnik oraz mierzącym stężenie alkoholu metodą spektometrii w poczerwieni albo utlenienia elektrochemicznego.
7. Z badania trzeźwości pracownika zarządzonego przez pracodawcę należy sporządzić notatkę, tylko jeśli wykaże ono stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości. Pracodawca powinien odnotować m.in. datę, godzinę i minutę przeprowadzonego badania, dane alkomatu i metodę działania, liczbę pomiarów oraz wynik wskazujący na stan po użyciu alkoholu bądź na stan nietrzeźwości. Pracodawca nie może przetwarzać danych z badania niewskazującego na stan po użyciu alkoholu.
Niedopuszczenie nietrzeźwego do pracy
Pracodawca nie może dopuścić do pracy zatrudnionego, jeżeli:
- kontrola trzeźwości wykaże w jego organizmie obecność alkoholu wskazującą na stan po użyciu alkoholu lub na stan nietrzeźwości, albo
- zachodzi uzasadnione podejrzenie, że stawił się on do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo w stanie nietrzeźwości lub spożywał alkohol w czasie pracy.
O decyzji tej musi poinformować pracownika, podając jej podstawę prawną. Na żądanie pracodawcy lub osoby niedopuszczonej z tego powodu do pracy badanie trzeźwości przeprowadza wezwany policjant – zwykle alkomatem albo też zleca badanie krwi osobie z kwalifikacjami, jeżeli np. zatrudniony odmawia poddania się pomiarowi alkomatem, żąda przeprowadzenia badania krwi pomimo przeprowadzenia badania metodą pozalaboratoryjną czy też został przekroczony zakres pomiarowy alkomatu.
Przebieg badania policjant odpowiednio dokumentuje, a pracodawcy i niedopuszczonemu do pracy wręcza pisemną informację, obejmującą imię i nazwisko osoby badanej, PESEL, a w razie jego braku – serię i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość; datę, godzinę oraz minutę badania, a także jego wynik, a w razie przeprowadzenia kilku pomiarów – czas przeprowadzenia i wynik każdego z nich.
Gdy wynik badania wykonanego bądź zleconego przez policjanta nie potwierdzi stanu po użyciu alkoholu czy stanu nietrzeźwości pracobiorcy, okres niedopuszczenia go do pracy pracodawca musi uznać za usprawiedliwioną nieobecność w pracy, za którą badany zachowuje prawo do wynagrodzenia.
W odwrotnej sytuacji, jeżeli wyniki pomiarów wskazują na stan po użyciu alkoholu bądź na stan nietrzeźwości, pracodawca ma szeroki wybór sankcji – począwszy od kar porządkowych (kara pieniężna, upomnienie, nagana), pomniejszenie albo odebranie premii, jeśli pozwalają na to przepisy zakładowe, skończywszy nawet na zwolnieniu dyscyplinarnym. Pracodawca ma prawo sięgnąć po te środki po rozważeniu wszystkich okoliczności (a więc m.in. tego, czy pracownik był w stanie po użyciu alkoholu, czy w stanie nietrzeźwości), sposobu jego postępowania po odsunięciu od pracy (czy poczuwa się winy, wykazuje skruchę), czy to pierwszy taki przypadek, czy też nie.
Przetwarzanie danych osobowych
Pracodawcy wolno przetwarzać tylko dane osobowe zebrane podczas pomiarów, które wykazały stan po użyciu alkoholu bądź stan nietrzeźwości (patrz pkt 7 w ramce). Przechowuje je przez 1 rok od daty ich pozyskania (w przypadku pracownika w jego teczce personalnej), chyba że:
- nałożył na badanego pracownika karę upomnienia, nagany lub pieniężną – wówczas dane osobowe przechowuje do czasu uznania kary za niebyłą zgodnie z art. 113 Kp (co do zasady następuje to po roku nienagannej pracy), albo
- ww. informacje mogą stanowić lub stanowią dowód w postępowaniu prowadzonym na mocy prawa, a pracodawca jest stroną tego postępowania lub powziął wiadomość o wytoczeniu powództwa lub wszczęciu postępowania – wtedy przechowuje je do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.
Po upływie ww. okresów informacje podlegają usunięciu.
Badanie na obecność innych środków
Opisane reguły (art. 221c–221h Kp oraz przepisy rozporządzenia) stosuje się odpowiednio do przeprowadzania przez pracodawcę kontroli zatrudnionych pod kątem obecności w ich organizmach innych środków działających podobnie do alkoholu, tj. – zgodnie z rozporządzeniem – opioidów, amfetaminy i jej analogów, kokainy, kannabinoidów i benzodiazepin (dalej inne środki). Pracodawca, który spełni odpowiednio wymienione na wstępie warunki prowadzenia kontroli, ma prawo zlecić samodzielnie badanie (metodą pozalaboratoryjną) polegające na nieinwazyjnym pobraniu próbek śliny i umieszczeniu ich w urządzeniu do oznaczania metodą immunologiczną środków działających podobnie do alkoholu, zgodnie z instrukcją obsługi tego urządzenia.
Nie może dopuścić do pracy zatrudnionego, jeżeli kontrola wykaże obecność w jego organizmie innego środka albo zachodzi uzasadnione podejrzenie, że zatrudniony stawił się do pracy w stanie po użyciu takiego środka lub zażywał go w czasie pracy. Na żądanie pracodawcy lub osoby badanej kontrolę na obecność w jej organizmie innego środka przeprowadza policjant, również pobierając ślinę albo zlecając badania krwi bądź moczu. Notatkę z badania policjant wręcza obu stronom. Gdy potwierdza ona zażycie innego środka, pracodawca stosuje sankcje dyscyplinarne, a jeśli nie – czas odsunięcia od pracy musi uznać za okres usprawiedliwionej, płatnej absencji.
Zaloguj się
Aby czytać dalej, jeśli masz wykupiony abonament
Kup dostęp do tego artykułu
Cena dostępu do pojedynczego artykułu tylko 12,30
Kup abonament
Abonamenty on-line | Prenumeratorzy | Członkowie SKwP | ||||||||
|
Bezpłatny dostęp do tego artykułu i ponad 3500 innych, dla prenumeratorów miesięcznika „Rachunkowość". Pomoc w uzyskaniu dostępu:
|
15% rabat na wszystkie zakupy. Zapytaj o kod w swoim Oddziale. Stowarzyszenie Księgowych w Polsce jest organizacją, do której należy ponad 26 000 księgowych, a członkostwo wiąże się z licznymi korzyściami. |
„Rachunkowość” - od 75 lat źródło rzetelnej wiedzy!
Skróty w artykułach
- dyrektywa 112 – dyrektywa Rady 2006/112/WE z 28.11.2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (DzUrz UE L 347 z 11.12.2006 r.)
- dyrektywa 2013/34/UE – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE z 26.06.2013 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek (...) (DzUrz UE L 182 z 29.06.2013 r.)
- Kc – ustawa z 23.04.1964 r. Kodeks cywilny (DzU z 2023 r. poz. 1610)
- KIMSF – interpretacje Komitetu ds. Interpretacji Międzynarodowej Sprawozdawczości Finansowej
- Kks – ustawa z 10.09.1999 r. Kodeks karny skarbowy (DzU z 2023 r. poz. 654)
- Kp – ustawa z 26.06.1974 r. Kodeks pracy (DzU z 2023 r. poz. 1465)
- Kpc – ustawa z 17.11.1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (DzU z 2023 r. poz. 1550)
- Ksh – ustawa z 15.09.2000 r. Kodeks spółek handlowych (DzU z 2022 r. poz. 1467)
- KSR – Krajowe Standardy Rachunkowości
- MSR – Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (ang. International Accounting Standards) wydawane od 2002 r. jako MSSF
- MSSF – Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (ang. International Financial Reporting Standards)
- Op – ustawa z 29.08.1997 r. Ordynacja podatkowa (DzU z 2023 r. poz. 2383)
- Ppsa – ustawa z 30.08.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (DzU z 2023 r. poz. 1634)
- rozporządzenie o instrumentach finansowych – rozporządzenie Ministra Finansów z 12.12.2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (DzU z 2017 r. poz. 277)
- rozporządzenie o konsolidacji – rozporządzenie Ministra Finansów z 25.09.2009 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania przez jednostki inne niż banki, zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji skonsolidowanych sprawozdań finansowych grup kapitałowych (DzU z 2017 r. poz. 676)
- rozporządzenie składkowe – rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (DzU z 2023 r. poz. 728)
- rozporządzenie z 13.09.2017 r. – rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, samorządowych zakładów budżetowych, państwowych funduszy celowych oraz państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2020 r. poz. 342)
- specustawa – ustawa z 2.03.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tekst jedn. DzU z 2023 r. poz. 1327)
- uobr – ustawa z 11.05.2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym (DzU z 2023 r. poz. 1015)
- uor – ustawa z 29.09.1994 r. o rachunkowości (DzU z 2023 r. poz. 120)
- updof – ustawa z 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2022 r. poz. 2647)
- updop – ustawa z 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (DzU z 2022 r. poz. 2587)
- upol – ustawa z 12.01.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (DzU z 2023 r. poz. 70)
- US GAAP – Amerykańskie Standardy Rachunkowości (ang. Generally Accepted Accounting Principles)
- ustawa akcyzowa – ustawa z 6.12.2008 r. o podatku akcyzowym (DzU z 2023 r. poz. 1542)
- ustawa emerytalna – ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1251)
- ustawa KAS – ustawa z 16.11.2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (DzU z 2023 r. poz. 615)
- ustawa o KRS – ustawa z 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (DzU z 2023 r. poz. 685)
- ustawa o PCC – ustawa z 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (DzU z z 2023 r. poz. 170)
- ustawa o VAT – ustawa z 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (DzU z 2023 r. poz. 1570)
- ustawa o zfśs – ustawa z 4.03.1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU z 2023 r. poz. 998)
- ustawa zasiłkowa – ustawa z 25.06.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2022 r. poz. 1732)
- ustawa zdrowotna – ustawa z 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (DzU z 2022 r. poz. 2561)
- usus – ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2023 r. poz. 1230)
- uzpd – ustawa o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne
- Założenia koncepcyjne MSSF – Założenia koncepcyjne sprawozdawczości finansowej (Conceptual Framework for Financial Reporting)
- CEIDG – Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej
- EOG – Europejski Obszar Gospodarczy
- FEP – Fundusz Emerytur Pomostowych
- FGŚP – Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
- FP – Fundusz Pracy
- FS – Fundusz Solidarnościowy
- IASB – Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości
- IS – izba skarbowa
- KAS – Krajowa Administracja Skarbowa
- KIS – Krajowa Informacja Skarbowa
- KNF – Komisja Nadzoru Finansowego
- KRBR – Krajowa Rada Biegłych Rewidentów
- KRS – Krajowy Rejestr Sądowy
- KSB – Krajowe Standardy Badania
- MF – Minister Finansów
- MPiPS – Minister Pracy i Polityki Społecznej
- MRiF – Minister Rozwoju i Finansów
- MRiPS – Minister Rodziny i Polityki Społecznej
- MSiG – Monitor Sądowy i Gospodarczy
- NSA – Naczelny Sąd Administracyjny
- PANA – Polska Agencja Nadzoru Audytowego
- PIBR – Polska Izba Biegłych Rewidentów
- PKD – Polska Klasyfikacja Działalności
- pkpir – podatkowa księga przychodów i rozchodów
- PPK – pracownicze plany kapitałowe
- RM – Rada Ministrów
- SA – sąd apelacyjny
- sf – sprawozdanie finansowe
- skok – spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa
- SN – Sąd Najwyższy
- SO – sąd okręgowy
- TK – Trybunał Konstytucyjny
- TSUE – Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
- UCS – urząd celno-skarbowy
- UE – Unia Europejska
- US – urząd skarbowy
- WDT – wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów
- WNT – wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów
- WSA – wojewódzki sąd administracyjny
- zfśs – zakładowy fundusz świadczeń socjalnych