ZUS nie może ingerować w wysokość składki chorobowej

Deklarowana podstawa

Ubezpieczona prowadziła zakład fryzjerski. Początkowo opłacała składki od minimalnej podstawy wymiaru, a następnie przez kilka miesięcy (od lutego do maja 2015 r.) od podstawy wynoszącej 9897,50 zł. W ciągu kolejnych 4 lat (2015–2019) pobierała zasiłki: chorobowy, macierzyński i opiekuńczy w łącznej wysokości 304 203,44 zł, gdy opłacone przez nią składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za okres od lutego do maja 2015 r. wyniosły tylko 924,44 zł.

ZUS uznał, że jej dochody nie były wystarczające na opłacenie składek. A to świadczy o instrumentalnym wykorzystaniu powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych i zapewnieniu sobie źródeł wysokich świadczeń z ubezpieczeń, co jest niezgodne z założeniem systemu ubezpieczeń i sprzeczne z celem prowadzonej działalności gospodarczej.

Sąd I instancji uznał, że zgłoszenie wysokiej podstawy wymiaru składek przy niskim przychodzie bądź stracie, które ma na celu wyłącznie uzyskiwanie wysokich świadczeń z ubezpieczenia społecznego, stanowi niczym nieuzasadnioną nierównowagę i odbywa się kosztem innych ubezpieczonych, wbrew zasadzie solidaryzmu. W takiej zaś sytuacji ZUS ma uprawnienie do kontroli i zakwestionowania podstawy składek. Sąd uznał, że kobieta w sposób wyrachowany i intencjonalny krótkoterminowo zwiększyła podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w celu uzyskania długookresowych korzyści w postaci zasiłków naliczanych od wysokiej podstawy wymiaru składek.

Takie samo stanowisko zajął sąd II instancji. Wskazał, że ZUS ma prawo weryfikować deklarowaną przez przedsiębiorcę podstawę wymiaru składek, gdy w sprawie ujawnią się okoliczności pozwalające uznać, że strona zmierza do instrumentalnego traktowania prawa ubezpieczeń społecznych.

Skarga Rzecznika MŚP

Skargę nadzwyczajną od wyroku sądu II instancji złożył rzecznik MŚP, zarzucając wyrokowi:

• rażące naruszenie prawa, polegające na przyjęciu, że ZUS, który nie kwestionuje tytułu ubezpieczenia, jest uprawniony do kontrolowania podstawy wymiaru składek społecznych zadeklarowanej przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą oraz do obniżenia tej podstawy,
• niewłaściwe zastosowanie prawa i uznanie, że zadeklarowanie kwoty podstawy wymiaru składek społecznych na maksymalnym wyznaczonym przez ustawę poziomie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i w związku z tym nieważne, podczas gdy nie jest dopuszczalne zastosowanie w stosunkach ubezpieczenia społecznego przepisów prawa cywilnego,
• naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, w tym zasad pewności prawa i ochrony praw nabytych, wywodzonych z art. 2 Konstytucji RP.

Jak wskazał rzecznik MŚP, ZUS uporczywie odmawia stosowania zasad „Konstytucji Biznesu”, mimo że urzędnicy są zobowiązani kierować się zasadą: „Co nie jest zabronione, jest dozwolone”.

Dozwolony ruch

SN uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Podkreślił, że w przypadku działalności gospodarczej obowiązek opłacania składek społecznych i ich wysokość nie są powiązane z faktycznie osiągniętym przychodem, lecz wyłącznie z istnieniem tytułu ubezpieczenia i zadeklarowaną przez ubezpieczonego kwotą. Nie ma znaczenia, czy przedsiębiorca osiąga przychody i w jakiej wysokości. Oznacza to jednocześnie, że przedsiębiorca ma prawo zadeklarować dowolna kwotę jako podstawę wymiaru składek społecznych, pod warunkiem że mieści się ona w granicach zakreślonych ustawą. Zatem sposób, w jaki realizuje to uprawnienie, zależy wyłącznie od jego decyzji.

Dodatkowo SN wskazał, że ingerencja w tę sferę jakiegokolwiek innego podmiotu jest niedopuszczalna, chyba że ma wyraźne umocowanie w przepisach. Kompetencji ZUS do dokonywania ocen w zakresie sposobu wykonywania przez ubezpieczonego jego prawa nie można się zatem ani domyślać, ani wywodzić wyłącznie „z kardynalnych wartości i zasad obowiązującego systemu ubezpieczeń społecznych”. Uprawnień ZUS do takiego zachowania nie można doszukać się również w przepisach prawa ubezpieczeń społecznych.