Wyrównanie strat związanych z użyciem do produkcji gorszego surowca – skutki w VAT

Należałoby tu odróżnić dwa zdarzenia – zakup surowca gorszej jakości (co wyszło na jaw dopiero na etapie produkcji z tego surowca) i obniżenie z tego powodu ceny zakupu oraz zwrot utraconych korzyści ze sprzedaży towaru.

Nabycie niepełnowartościowych surowców (towarów) przez spółkę powiązaną jako pośrednika oraz później przez producenta towaru powinno skutkować obniżeniem ceny zrealizowanej dostawy surowca i w efekcie wystawieniem faktury korygującej, obniżającej odpowiednio podstawę opodatkowania oraz VAT należny. Zgodnie bowiem z art. 106j ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT, w przypadku gdy po wystawieniu faktury udzielono opustów i obniżek cen, o których mowa w art. 29a ust. 10 pkt 1 tej ustawy, podatnik jest zobowiązany do wystawienia faktury korygującej.

Z uwagi na to, że w dostawie brały udział 3 podmioty – dostawca surowca, pośrednik i producent – faktury korygujące, obniżające kwotę podatku VAT i podstawę opodatkowania, powinny zostać wystawione kolejno przez dostawcę surowca na rzecz pośrednika, a następnie przez pośrednika na rzecz producenta. Oczywiście każdy sprzedawca (dostawca surowca, a następnie pośrednik), zanim uwzględni fakturę obniżającą podatek VAT w ewidencji VAT, powinien uzyskać potwierdzenie jej odbioru od nabywcy (art. 29a ust. 13 ustawy o VAT), a nabywca powinien ją uwzględnić w miesiącu jej otrzymania (art. 86 ust. 19a ustawy o VAT).

Zakładając zaś, że zwrot utraconych korzyści nie wiązałby się dodatkowo z korektą ceny surowców (towarów) także z tego powodu i umowa między stronami nie reguluje tego typu sytuacji wprost (tj. zwrotu utraconych korzyści), to jeżeli żądanie producenta do zwrotu utraconych korzyści jest oparte na roszczeniu cywilnoprawnym wynikającym z art. 361 § 2 Kc (lucrum cessans), uznać należy, że płatność ta pozostanie poza zakresem VAT.

Nie można jej w szczególności uznać za wynagrodzenie za świadczenie jakiejś usługi – brak jest świadczenia wzajemnego ze strony podmiotu otrzymującego płatność – najpierw pośrednika, a następnie producenta. Zwrot utraconych korzyści ma zatem charakter czysto odszkodowawczy/sankcyjny i nie podlega VAT.

W konsekwencji płatność ta jako znajdująca się poza zakresem ustawy o VAT powinna zostać udokumentowana odrębnym dokumentem (innym niż faktura/faktura korygująca), np. notą księgową – odpowiednio obciążeniową lub uznaniową, w zależności od tego, która strona transakcji wystawi dokument. Teoretycznie nie ma przeciwwskazań, aby w celu uproszczenia rozliczeń finansowych między stronami nota księgowa została wystawiona bezpośrednio w relacji między producentem a dostawcą surowca (który bezpośrednio zwróciłby kwotę utraconych ze swojej winy korzyści na rzecz producenta). Jednocześnie jednak nic nie stoi na przeszkodzie, by noty księgowe zostały wystawione odrębnie przez każdy z podmiotów, tj. np. nota obciążeniowa zarówno przez producenta (na pośrednika), jak i przez pośrednika (na dostawcę surowca).