Ubezpieczenia społeczne doktorantów od 1.10.2019 r.

1.10.2018 r. weszła w życie ustawa z 20.07.2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (DzU poz. 1668). Towarzyszy jej ustawa z 3.07.2018 r. – Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (DzU poz. 1669). To tzw. Konstytucja dla Nauki. Zmienia ona m.in. system kształcenia na studiach III stopnia (wprowadza tzw. szkoły doktorskie) oraz drogę zdobywania stopnia doktora. Jednocześnie zmodyfikowano zasady ubezpieczeń społecznych doktorantów. Zmiany obowiązują od 1.10.2019 r.

Jak było, a jak jest

Dotychczas uczestnictwo w studiach doktoranckich nie było obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń społecznych. Nie podlegali im przymusowo nawet ci, którzy otrzymywali stypendia. Doktorant na studiach miał więc kilkuletnią przerwę w ubezpieczeniach społecznych (lub opóźnienie w przystąpieniu do nich), chyba że w międzyczasie podlegał ubezpieczeniom z innego tytułu albo ubezpieczył się społecznie dobrowolnie.

Od roku akademickiego 2019/2020 sytuacja ubezpieczeniowa doktorantów zmieniła się na ich korzyść.

Ci, którzy otrzymują stypendia doktorskie, obowiązkowo podlegają z tego tytułu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu. Na swój wniosek mogą też dobrowolnie przystąpić do ubezpieczenia chorobowego.

Wynika to z obowiązującej od 1.03.2019 r. ustawy z 14.12.2018 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2019 r. poz. 39). Zawiera ona też precyzujący przepis, że doktoranci, którzy rozpoczęli studia doktoranckie przed rokiem akademickim 2019/2020, nie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Oskładkowaniem mają być więc objęte wyłącznie stypendia wypłacane w ramach szkół doktorskich – doktorantom kształcącym się w nich od 1.10.2019 r.

Płatnik składek

Płatnikiem składek w wypadku doktorantów otrzymujących stypendium jest podmiot prowadzący szkołę doktorską. Podstawę wymiaru składek społecznych stanowi kwota stypendium doktoranckiego (brutto, łącznie z kosztami uzyskania przychodów i PIT). Składkę emerytalną finansują po połowie doktorant i płatnik składek (po 9,76%), rentową: 1,5% podstawy finansuje ubezpieczony, a 6,5% – płatnik składek. Składkę wypadkową pokrywa płatnik, a dobrowolną chorobową – doktorant.

Od razu zasiłek chorobowy

Doktoranci, którzy dobrowolnie ubezpieczą się chorobowo, mogą korzystać ze świadczeń przewidzianych w ustawie zasiłkowej. Ponadto przewidziano, że absolwentów szkół doktorskich nie dotyczy okres wyczekiwania na zasiłek chorobowy.

Zgodnie bowiem z art. 4 ust. 3 pkt 1 ustawy zasiłkowej od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego prawo do zasiłku chorobowego przysługuje m.in. osobom, które zakończyły kształcenie w szkole doktorskiej, zostały objęte ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpiły do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia zakończenia kształcenia w szkole doktorskiej. Zasady są więc takie jak w przypadku innych absolwentów szkół i uczelni.

Ubezpieczenie zdrowotne

Zasady ubezpieczenia zdrowotnego są podobne jak dotychczas. Nadal status doktoranta jest tytułem do ubezpieczenia zdrowotnego, o ile dana osoba nie ma innego tytułu do ubezpieczenia i nie może być ubezpieczona jako członek rodziny.

Członek rodziny zaś to dziecko własne, małżonka, przysposobione, wnuk bądź dziecko obce, dla którego ustanowiono opiekę, albo dziecko obce w ramach rodziny zastępczej czy rodzinnego domu dziecka, do ukończenia przez nie 18 lat, a jeżeli uczy się nadal w szkole lub zakładzie kształcenia nauczycieli lub odbywa kształcenie w uczelni lub szkole doktorskiej – do ukończenia 26 lat, natomiast jeżeli ma orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności bądź inne traktowane na równi – bez ograniczenia wieku (art. 5 pkt 3 lit. s ustawy zdrowotnej).

W podmiocie prowadzącym studia doktorskie trzeba złożyć oświadczenie o niepodleganiu ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu. Można być w ten sposób ubezpieczonym od dnia złożenia wniosku, ale nie wcześniej niż od pierwszego semestru kształcenia, do dnia ukończenia kształcenia lub skreślenia z listy doktorantów.

Składkę zdrowotną za doktoranta (finansowaną przez budżet państwa) odprowadza się od podstawy wymiaru równej aktualnej wysokości specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługującego na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych (art. 81 ust. 8 pkt 3 ustawy zdrowotnej).

Prawo do świadczeń opieki zdrowotnej dla osób, które ukończą szkołę doktorską, wygasa po upływie 4 mies. od jej ukończenia albo skreślenia z listy doktorantów.

Dodatkowe zarobki doktoranta

O obowiązkowych ubezpieczeniach społecznych doktoranta z tytułu stypendium ze szkoły doktorskiej przesądza art. 6 ust. 1 pkt 7b usus. Doktorant może dodatkowo dorabiać, np. być zatrudniony na umowę o pracę lub umowę zlecenia. W wypadku jednak doktoranta ze szkoły doktorskiej ograniczenia dotyczą wykonywania pracy nauczyciela akademickiego i pracownika naukowego, nie ma natomiast przeszkód w dorabianiu w innych podmiotach. Jeśli zatem przedsiębiorca chce zatrudnić doktoranta ze szkoły doktorskiej, to musi się liczyć z tym, że zapłaci za niego składki z umowy o pracę lub umowy zlecenia, o świadczenie usług itd.

Stypendium doktoranckie, mimo że jest obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń społecznych, nie wyłącza oskładkowania z innych tytułów (art. 9 ust. 1 usus). Doktorant jest wówczas obowiązkowo ubezpieczony tylko z tych innych tytułów. Chyba, że podstawa wymiaru składek z umowy o pracę lub zlecenia jest niższa od wynagrodzenia minimalnego, doktorant podlega wówczas jednocześnie ubezpieczeniom z dodatkowego tytułu i ze stypendium (art. 9 ust. 1a i 2c usus). Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne z dodatkowego tytułu oznaczają także obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne.