Sprzedaż działki należącej do wspólnego majątku małżonków – skutki w VAT

Tak wynika z wyroku TSUE z 3.04.2025 r. (C-213/24). Trybunał potwierdził, że sprzedaż majątku prywatnego może być – w określonych okolicznościach – opodatkowana VAT. Wskazał też, kto jest podatnikiem, w przypadku gdy przedmiot sprzedaży wchodzi do małżeńskiej wspólności majątkowej.

Jak czytamy w uzasadnieniu orzeczenia, okoliczność, że początkowo doszło do nabycia majątku na własne potrzeby nabywcy, nie stoi na przeszkodzie temu, by taki majątek został następnie wykorzystany do celów wykonywania działalności gospodarczej w rozumieniu art. 9 ust. 1 dyrektywy 112. Aby ocenić, czy działalność gospodarcza jest wykonywana samodzielnie, należy zbadać, czy dana osoba:

• wykonuje ją we własnym imieniu, na własny rachunek i własną odpowiedzialność, oraz
• ponosi związane z jej prowadzeniem ryzyko gospodarcze.

Według Trybunału można uznać za podatnika dla celów VAT (…) osobę, która sprzedaje grunt stanowiący pierwotnie część jej majątku osobistego, powierzając przygotowanie sprzedaży profesjonalnemu przedsiębiorcy, który jako pełnomocnik tej osoby podejmuje aktywne działania w zakresie obrotu nieruchomościami, angażując w celu tej sprzedaży środki podobne do wykorzystywanych przez producentów, handlowców lub usługodawców.

W celu ustalenia, kogo – w przypadku sprzedaży dokonywanej przez małżonków – powinno się uznać za podatnika VAT, należy zdaniem TSUE zbadać, kto samodzielnie prowadził działalność gospodarczą. Fakt, że dana rzecz stanowi część wspólności ustawowej i jest współwłasnością małżonków, nie stoi na przeszkodzie odrębnemu opodatkowaniu małżonków, jeżeli:

• dana działalność gospodarcza jest wykonywana oddzielnie przez jednego z nich (tak też wyrok TSUE z 21.04.2005 r., C‑25/03) lub
• każdy z nich prowadzi samodzielnie działalność gospodarczą (por. wyrok TSUE z 24.03.2022 r., C‑697/20).

Trybunał wskazał, że polska praktyka dopuszcza traktowanie jako samodzielnego podatnika spółki cywilnej, uznając ją za podatnika VAT odrębnego od każdego z jej wspólników. Ponadto, ponieważ zgodnie z przepisami prawa polskiego (…) sprzedaż rzeczy z majątku wspólnego wymaga zgody każdego z małżonków i nie istnieje żadne upoważnienie jednego lub drugiego do działania na rzecz wspólności ustawowej, wydaje się, że oboje małżonkowie działali wspólnie w ramach rozpatrywanej sprzedaży i w związku z tym (…) nie jawili się wobec osób trzecich (nabywców i organów publicznych) i osób z zewnątrz jako działający samodzielnie.

TSUE zwrócił uwagę, że oboje małżonkowie zawarli również umowę zlecenia ze zleceniobiorcą i wspólnie zwrócili się do władz lokalnych o ustanowienie służebności gruntowej przechodu i przejazdu w celu uzyskania dostępu do danych działek.

Według Trybunału polski sąd powinien zbadać, czy z uwagi na reżim odpowiedzialności małżonków w ramach ich działalności to właśnie wspólność ustawowa, a nie każdy z małżonków indywidualnie, ponosiła ryzyko gospodarcze związane ze sprzedażą gruntów. (…) Art. 9 ust. 1 dyrektywy 112 (…) nie stoi na przeszkodzie uznaniu za podatnika prowadzącego samodzielnie działalność gospodarczą wspólności ustawowej istniejącej między małżonkami będącymi współwłaścicielami, jeżeli małżonkowie ci jawią się względem osób trzecich jako dokonujący razem stanowiącej działalność gospodarczą transakcji sprzedaży gruntów należących do tej wspólności, a rzeczona wspólność ponosi ryzyko gospodarcze związane z wykonywaniem tej działalności.

W uzasadnieniu TSUE nawiązał do swojego innego wyroku z 24.03.2022 r. Orzekł wtedy, że małżonkowie prowadzący działalność rolniczą w ramach jednego gospodarstwa, przy wykorzystaniu majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową, mogą być odrębnymi podatnikami VAT, jeżeli każde z nich prowadzi samodzielnie działalność gospodarczą. W takim przypadku opodatkowanie VAT na zasadach ogólnych działalności prowadzonej przez jednego z małżonków, nie powoduje utraty statusu rolnika ryczałtowego przez drugiego małżonka. Wyrok ten dotyczył zatem innej sytuacji niż będąca przedmiotem najnowszego orzeczenia.